Tèbas (Grècia)
|
Tebas
Θήβα (grèc ancian: Θῆϐαι) | |
|---|---|
 | |
| Geografia fisica | |
| Coordenadas | 38° 19′ 00″ N, 23° 19′ 00″ E |
| Geografia politica | |
 | |
| País |  Grècia |
| District Regional | Beocia |
| Dèma | Tebas |
| Geografia umana | |
| Populacion (?) |
21 211 ab. |
| Autras informacions | |
| Sit(s) toristic(s) | ciutat grèga de Tebas |
Tèbas (en grèc ancian Θῆϐαι, Thễbai, al plural, en grèc modèrne Θήβα / Thíva) es una vila grega de Beocia, sèti d'un dèma.
Èra dins l'antiquitat l'una de las principalas ciutats de Grècia, e essent ligada a fòrça mites antics.
Demografia
[modificar | Modificar lo còdi]La vila comptava 21 211 abitants en 2001, e 37 524 per l'ensems de la municipalitat.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Antiquitat
[modificar | Modificar lo còdi]
La posicion centrala de Tèbas, dins una region desprovesida de releu fasent la crosada naturala dels camins que ligavan lo golf de Corint e l’Atica cap a la Grècia centrala e a l’Eubèu: d’ont son importança economica e militara.
La vila fuguèt fondada a l'edat del Bronze e foguèron escavats l'epòca miceniana, d'armas, d'ivòris e de tauletas d’escrituras.
Los periodes arcaïc e classic foguèron marcats per una rivalitat amb Atenas, coma pendent l'afar de Platèas. Vèrs 519, Tèbas s’ataca a Platèus, que cercava a despolhar de son independéncia (aquela vila èra d’una liga diferenta qu'aquela que ligava las vilòtas agricòlas). Acceptava pas l’egemonia Tebana e se virèt cap a Atenas. Platèas cercava d’en primièr a obtenir l’ajuda d’una armada lacedemoniana que plaçada jols òrdres de Cleomèn I se trapava alara dins la region, mas argüent de la longa distança que separaca la Beocia de Lacedemòna los esparts conselhèron als platèus de sollicitatr puslèu l’ajuda d’Atenas, mai pròche de lor territòri e mai capabla los defendre. La salvagardia de l’independéncia platèa venent fortificar la securitat d’Atenas, perque en cas de victòria de Tèbas, las frontièras de son territòri se seriá aprochadas de l'Atica. Un arranjament pacific s’entrevei, de Corintians que se trobavan suls luòcs intervenent e venguèron arbitre per las doas partidas e limitèron los territòris. Aquò satisfaguèt los platèus sens mermar Tèbas, mas las ambicions d'aquelas faguèron fracaç. Luènh de clinar debans l’arbitratge qu'avián consentits s’ataquèron als atenians mas la ripòsta ateniana foguèt victoriosa. Platèa gardèt son territòri e quitament profeitèt d'aquela victòria d’Atenas.
Vèrs 506, Tèbas ligada als beocians e als esparciats subiguèt a Euripes una novèla desfacha fàcia a Atenas.
Pendent las guèrras medicas, Tèbas s'atraguèt l'ostilitat dels autres Grècs se liant als Perses menats per Xerxes I.
Pendent la Guèrra de Peloponès se liguèt a Esparta contra Atenas e faguèt pròva de crueltat cap als Platèus (la vila foguèt rasada en 427)
Al sègle IV, se liguèt a Atenas, Corint e Argos contra Epart pendent la guèrra de Corint (396-388). La Patz d'Antalcidas (o koiné eirena) foguèt signada en 387 AbC, atal acabant amb la guèrra.
En 382 foguèt presa per surpresa par un comandò esparciat que l'ocupèt fins a 379.
De 379 a 374 Tèbas resistiguèt als assalts d'Espart e la cacèt alara de Beocia.
De 374 a 371 sometèt tota la Boecia al prètz d'exaccions: destruccion de Platèas, Tanagra e de Tespias.
De 371 (batalha de Leuctres) a 362 (mòrt d'Epaminondas) Tèbas coneguèt son apogèu: es l'egemonia Tèbasiana. En 370 foguèt la primièra ciutat a envasir e pilhar lo territòri d'Espart dins l'istòria. Libèra la Messenia, refonda la ciutat de Messèna, relèva la vila de Mantinèa e fonda la ciutat de Megalopolis. De 366 a 364 trbolèt l'egemonia d'Atenas sus la mar Egèa lançant une flòta de 100 naus. Malaurosament per ela, aquela aventura s'acabèt amb la mòrt de son mai brilhant general (Epaminondas) mòrt a la victòria de Mantinèa (362). Lo segon melhor general de Tèbas (Pelopidas) èra mòrt dos ans abans.
Vencida a Queronèa (338) amb Atenas per Felip II, se revoltèt en 335 a la mòrt d'aquel darrièr e foguèt alara destruida per Alexandre.
Tornèt èsser bastida en 316 per Cassandre. Pasmens, Tèbas jamai tornèt trobar sa plaça dominanta en Beocia.
En 293, Demetrios I Poliorcèt assetèt Tèbas. La vila tornèt trobar son independéncia en 287.
Periodes recentas
[modificar | Modificar lo còdi]
A partir del sègle IX, Tèbas coneguèt una novèla periòda d'apogèu. Venguèt lo sèti de l' strategos de Grècia centrala.
En 1040, foguèt ravatjada pels Bulgars, puèi presa pels Normands en 1146. Rogièr II de Sicília i faguèt prene de sedoires que menèt amb el a Corfó e en Sicília introdusent atal en Occident l'industria de la seda.
En 1205, escasèt a Bonifaci de Montferrat que la daissèt a Oton de la Ròca. Tèbas venguèt alara capitala del Ducat d'Atenas.
Del temps de la Grècia otomana, Tèbas fuguèt suplantada per sa vesina Livadia.
Mitologia
[modificar | Modificar lo còdi]Fondacions
[modificar | Modificar lo còdi]Cadmos
[modificar | Modificar lo còdi]Segon la legenda, Zèus, un jorn, s'enamorèt d’Euròpa, filha del rei fenician Agenòr e de la reina Telefassa. Per evitar la jelosia de son esposa, Èra, Zèus se faguèt paréisser coma un taur blanc, puèi raubèt Euròpa per la menar fins a Crèta. Agenòr envièt alrar los seus filhs la cercar, amb per òrdre de tornar pas abans de l’aver trovada. LA quita Telefassa los acompanhèt.
Après un long e van periple que l’aviá menat a Ròdes e en Tràcia, l’un dels filhs, Cadmos arribèt en Focid. S'anèt Delfès per demandar conselh a la Pitia. Aquela li ordonèt de renonciar a sas recercas, de seguir la primièra vaca qu’encontrariá e de fondar une vila ont elle s’arretariá. Cadmos obesiguèt, e la vaca lo menèt fins en Beocia. Cadmos decidiguèt alara de la sacrificar a Atena. Envièt dels seus companhs per cercar de l’aiga pel sacrifici, mas un drac los massacrèt gaireben totes. Cadmos, furiós, lo combatèt e lo tuèt. Atena li apareguèt alara, e li conselhèt de semenar las dents del drac. Al luòc ont semenèt, d'òmes armats sorgiguèron de tèrra. Foguèron nomenats Esparts a causa del biais qu'avián estat creats. Cadmos, surprés de lor apareisson, lor getèron una pèira, e cadun cresent que la pèira aviá estat lançada par un dels autres, s'entretuèron. Sols cinc subrevisquèron: Equion, Udeos, Ctonios, Iperenòr, e Peloros. Cadmos fondèt amb eles une vila del nom de Cadmèa, ont se trapava de per abans d'unas vilòtas escampilhadas.
Tèbas
[modificar | Modificar lo còdi]Fòrça ans mai tard, Amfion e Zetos tuèron lor oncle Licos, lo regent de la ciutat, e prenguèron lo poder. BAstiguèron alara una autra vila, en dejós de la Cadmèa, e fortifièron l'ensems en erigiguèron a l'entorn un barri traucat de sèt pòrtas. Nomenèron aquela segonda vila Tèbas, en onor de Tebèa, una nimfa, filha del dieu flum Asopos que rajava près de la ciutat. La legenda vòl que per bastir la paret, Zetos levava peniblament las pèiras, alara qu'Amfion las levava sens pena, sonque mercé al son de sa lira.
Mites associats
[modificar | Modificar lo còdi]Eveniments
[modificar | Modificar lo còdi]- Seguent los crimes d’Edip (murtre de son paire e maridatge incestuós amb sa maire), una epidèmia de pèste ravatjava sur la vila. Quand se demandèt conselh al devin Tiresias, aquel annoncièt que per liberar la vila de l’epidèmia, un descendent dels Esparts deviá se sacrificar. Menecèu se geta alara dels barris.
- Pendent la Guèrra dels sèt caps, Polinices ataquèt la vila amb sos aliats per tornar prene lo tròn ocupat per son fraire Eteocles. L’ataca s’acabèt per la mòrt de totes los atacants, levat Adrastes que capitèt a fugir mercé a la rapiditat de son caval, Arion.
- Los Epigones, filhs dels sèt caps, ataquèron la vila d'ans mai tard per venjar lors paires. Prenguèron la vila, tuèron Laodamas, filh d’Eteocles, e placèron Tersandres, filh de Polinices sul tròn.
- Tersandres, rei de Tèbas a l’epòca de la Guèrra de Tròia fuguèt tuat per Telèf, rei de Misia, quand los Grècs ataquèron per error Misia cresent qu’èra la Troada. Son filh Tisamèn essent pas en edat de governar, la regéncia foguèt confiada a Penelèu que foguèt tuat en Troada per Euripil filh de Telèf.
Personnages
[modificar | Modificar lo còdi]- Acteon, falen de Cadmos, que fuguèt manjat pels seus cans.
- Semelèa, filha de Cadmos, que foguèt seduisida per Zèus e du'engendrèt Dionís.
- Los fraires Nictèu e Licos, que foguèron regents de la vila.
- Los bessons Amfion e Zetos, que fondèron la segonda partida de la vila.
- Eracles i nasquèt, son paire Amfitrion s’essent refugiat a Tèbas après que foguèt exiliat; après una victòria contra los Minians, Creon li donèt sa filha aïnada, Megara.
- Edip, que deulirèt la vila de l'Esfinx, tuèt son paire Laïos, e esposèt sa maire Jocasta.
Monstres
[modificar | Modificar lo còdi]- L'Esfinx, que devorava totes aqueles que trobavan pas la solucion a son enigma.
- La Mandra de Teumesses, que devorava cada mes un enfant Tèbasian.
Reis legendaris de Tèbas
[modificar | Modificar lo còdi]- Cadmos, fondator de la ciutat
- Pentèu, falen del precedent, escartèt son oncle del poder e venguèt rei
- Polidòr, oncle del precedent, venguèt rei a la mòrt d'aquel
- Nictèu, sògre del precedent, venguèt regent a la mòrt de Polidòr
- Licos, fraire de Nictèu, que li confia la regéncia
- Labdacos, filh de Polidòr, accediguèt al tròn un còp adult
- Licos, de nòu regent a la mort de Labdacos
- Amfion e Zetos, falen de Nyctèu e filh de Zèus, tuèron Licos e prenguèron lo poder
- Laïos, filh de Labdacos, foguèt caçat de Tèbas pels precedents e tornèt prene lo tròn a lor mòrt
- Creon, conhat del precedent, recuperèt lo tròn a sa mòrt
- Edip, filh de Laïos, ignorava son ascendéncia e venguèt rei per aver sacat de la vila de l'Esfinx
- Eteocles, filh del precedent
- Creon, venguèt regent a la mort d’Eteocles e de son fraire Polinices
- Laodamas, filh d'Eteocle, venguèt rei un còp adult
- Tersandre, cousin del precedent, atacava la vila e prenguèt lo poder
- Penelèu, venguèt regent a la mòrt de Tersandre
- Tisamèn, filh de Tersandre, venguèt rri un còp adult
- Autesion, filh del precedent
- Damasicton, falen de Penelèu, venguèt rei après la partença d’Autesion
- Ptolemèu, filh del precedent
- Xantos, filh del precedent; a sa mòrt, los Tèbasians abandonèron lo sistèma monarquic;
Notas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]Annèxes
[modificar | Modificar lo còdi]
Articles connèxes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (fr)Francis Vian, Les Origines de Thèbes : Cadmos et les Spartes, C. Klincksieck, coll. « Études et commentaires », París, 1963.