Promèti
Lo promèti es un element quimic de simbòl Pm e de numèro atomic 61. Descubèrt en 1945 per una còla estatsunidenca, es un lantanid radioactiu fòrça rar en causa de l'instabilitat de seis isotòps. Sa massa totala dins la crosta terrèstra seriá inferiora a 600 g. Per aquela rason, a pauc d'aplicacions dins la vida vidanta .
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]L'existéncia dau promèti foguèt postulada per lo premier còp en 1902 per lo quimista chèc Bohuslav Brauner (1855-1935). Aviá estudiat lei proprietats dei lantanids identificats au començament dau sègle XX e observat de diferéncias relativament importantas entre lo neodimi e lo samari. Per leis explicar, supausèt la preséncia d'un element desconegut entre lei dos[1]. 12 ans pus tard, lo Britanic Henry Moseley (1887-1915), aguent descubèrt un metòde de mesura dau numèro atomic, confiermèt l'abséncia de l'element 61 dins la taula periodica dau periòde[2].
Aquò entraïnèt la formacion de mai d'una còla scientifica destinada a trobar aquel element. D'anóncias foguèron realizadas en 1926 per d'Italians e d'Estatsunidencs, a partir d'estudis de mineraus de tèrras raras coma la monazita, mai lei resultats dei dos grops èran erronèus[3]. Puei, en 1941, una còla estatsunidenca bombardant de mòstras de samari amb de protons e de deuterons descurbiguèt un element desconegut, presentat coma l'element 61, que dispareguèt avans sa caracterizacion. O diguèt ciclòni mai la descubèrta foguèt pas acceptada[4].
La descubèrta vertadiera dau promèti aguèt luòc en 1945 a l'Oak Ridge National Laboratory per Jacob A. Marinski (1918-2005), Lawrence E. Glendenin (1918-2008) e Charles D. Coryell (1912-1971). Pasmens, en causa de la Segonda Guèrra Mondiala, la novèla foguèt pas publicada avans 1947[5]. Lo nom de promèti foguèt suggerit per Grace Marie Coryell, frema de Charles D. Coryell.
Quimia e proprietats
[modificar | Modificar lo còdi]La quimia dau promèti es encara mau coneguda en causa de la raretat d'aquel element e de son abséncia d'aplicacions vertadieras. Ansin, una partida importanta de sei proprietats e caracteristicas son solament d'estimacions.
Proprietats atomicas
[modificar | Modificar lo còdi]Situat dins lo blòt f de la taula periodica, entre lo neodimi e lo samari, lo promèti es un lantanid qu'a de proprietats quimicas intermediàrias entre aquelei dos elements. Sa configuracion electronica es [Xe] 4f5 6s2 e, coma la màger part dei tèrras raras, assaia d'adoptar lo nombre d'oxidacion +III per s'assemblar amb d'autreis atòms.
Occuréncia e isotopia
[modificar | Modificar lo còdi]Lo promèti a 38 isotòps e 18 isomèrs coneguts. Totei an una instabilitat relativament importanta qu'explica que la preséncia de promèti dins la natura siegue rara e excepcionala. Lei dos principaus, que fòrman l'ensems dau promèti naturau terrèstre, son lo promèti-145 e lo promèti-147 qu'an de periòdes radioactius respectius de 17,7 ans e de 2,6 ans. Pasmens, lo segond sembla pus comun car es lo resultat de desintegracions pus frequentas. Leis autreis isotòps son sintetics e an de periòdes radioactius inferiors a una annada, franc dau promèti-146 (5,53 ans).
Dins lo rèsta de l'Univèrs, la preséncia de promèti es estada detectada dins l'espèctre de tres estelas (l'estela de Przybylski, HD 965 e HR 465). L'origina d'aquelei traças es desconeguda mai, en causa de la durada de vida limitada deis isotòps dau promèti, sa formacion auriá agut luòc dins lei jaç pus extèrnes de l'estela.
Quimia dau promèti e de sei compausats
[modificar | Modificar lo còdi]Lo promèti metallic a doas formas de cristallizacion conegudas, dau tipe exagonau compact e dau tipe cubic centrat, e un ponch de fusion estimat de 890°C. Es capable de reagir amb l'acid nitric per formar lo nitrat Pm(NO3)3 e amb l'amoniac per formar l'idroxid Pm(OH)3. Una reaccion es tanben possible amb l'acid cloridric per formar lo clorur de promèti PmCl3. Un fluorur, un bromur, un iodur, un sulfat, un oxalat e un oxid son egalament estats sintetizats. Totei aquelei compausats son basats sus l'ion Pm3+, çò qu'es en coeréncia amb lei conoissenças actualas sus lei lantanids. An una color roge ò ròsa[6].
Produccion e aplicacions
[modificar | Modificar lo còdi]Produccion
[modificar | Modificar lo còdi]La produccion de promèti es força febla e lei procès utilizats varian segon leis isotòps. Lo pus produch es lo promèti-147 que s'obtèn de plusors biais diferents.
Lo premier metòde es de bombardar d'urani-235 amb de neutrons termics. Lo segond es de mandar aquelei neutrons sus de nuclèus de neodimi-146. Aquò entraïna la formacion de neodimi-147, fòrça instable, que se desintegra rapidament per formar de promèti-147. Enfin, es possible de trobar de promèti-147 entre lei produchs de la fission d'atòms d'urani-238 causada per de neutrons rapides. Dins totei lei cas, es necessari de purificar lo metau obtengut per de procès cambiaires d'ions.
Leis Estats Unis d'America foguèron lei productors principaus de promèti fins ais ans 1980 e au desmantalament deis installacions dedicadas a aquela operacion[7]. Uei, la màger part de la produccion es donc subretot assegurada per Russia[8].
Aplicacions
[modificar | Modificar lo còdi]Leis aplicacions dau promèti son raras e, entre totei seis isotòps, regardan unicament lo promèti-147. La pus importanta es la fabricacion de compausats luminós gràcias a sei proprietats radioactivas. A remplaçat lo radi dins aqueu ròtle[9]. Es tanben de còps utilizat coma fònt de calor dins de dispositius cardiacs e de recèrcas son en cors per l'utilizar dins la fabricacion de fònts leugieras de raions X.
Toxicologia
[modificar | Modificar lo còdi]Leis efiechs dau promèti sus la santat umana son mau coneguts car i aguèt ges d'estudi regardant sa toxicitat. L'unic domeni ben identificat es sa radioactivitat ont es susceptibles d'emetre de raions X. Pasmens, es subretot una fònt de particulas β e de proteccions leugieras son donc generalament sufisentas per lo manipular.
Annèxas
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ (en) Michael Laing, A Revised Periodic Table: With the Lanthanides Repositioned, Foundations of Chemistry, 2005, 7 (3) : 203–233.
- ↑ (en) Thomas Albert Littlefield, Norman Thorley, Atomic and Nuclear Physics: An Introduction in S.I. Units, Van Nostrand, 1968, p. 109.
- ↑ (ru) Avgusta Konstantinovna Lavrukhina, Aleksandr Aleksandrovich Pozdnyakov, Аналитическая химия технеция, прометия, астатина и франция, Nauka, 1966, p. 108.
- ↑ (en) Marco Fontani, Mariagrazia Costa, Mary Virginia Orna, The Lost Elements [The Periodic Table's Shadow Side]., Oxford University Press, 2015, pp. 302-303.
- ↑ (en) J. A. Marinsky, L. E. Glendenin, C. D. Coryell, The chemical identification of radioisotopes of neodymium and of element 61, Journal of the American Chemical Society, 1947, 69 (11) : 2781–5.
- ↑ (en) John Emsley, Nature's Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2011, pp. 428–430.
- ↑ (en) Michele Stenehjem Gerber, John M. Findlay, On the Home Front: The Cold War Legacy of the Hanford Nuclear Site, University of Nebraska Press, 2007, p. 162.
- ↑ (en) Rajesh Duggirala, Amit Lal, Shankar Radhakrishnan, Radioisotope Thin-Film Powered Microsystems, Springer, 2010, p. 12.
- ↑ (en) Richard Tykva, Dieter Berg, Man-made and natural radioactivity in environmental pollution and radiochronology, Springer, 2004, p. 78.