Novèla Espanha
| Vici Reialtat de Novèla Espanha | |
Virreinato de Nueva España (es)  | |
| 1535–1821 | |
[[Fichièr:
 |bordadura|120x90px]][[Fichièr:
 |75px]] | |
[[Fichièr: |250px]] | |
| Capitala | Ciutat de Mexic |
|---|---|
| Govèrn | monarquia |
| Populacion | |
• | • 1 519: 20 milion • 1 810: 5 a 6,5 milion |
| Superfícia | |
• | ~ 7 000 000 |
modificar  |
|
La Vici Reialtat de Novèla Espanha (var. Nòva Espanha)(en espanhòl: Virreinato de Nueva España), èra una division administrativa de l'ancian empèri espanhòl ; èra, mai precisament, una vice-reialtat de la monarquia catolica espanhòla. Instaurada en 1525, desapareguèt amb l'independéncia de Mexic en 1821. Alara, foguèt nomenada tanben, retrospectivament, lo « Vièlh Mexic ».
Lo territòri d'aquesta vice-reialtat s'espandissiá sus totalitat de l'actual Mexic, gaireben tota l'America centrala (de la frontièra de Mexic a la frontièra de Còsta Rica), a d'unes estats dels Estats Units d'America (Califòrniea, Arizòna, Nòu Mexic, Tèxas) e a las Filipinas. L'Espanha revendicava tanben d'autras regions mai al nòrd (coma l’Oregon Country), mas sens las delimitar amb precision.
Istòria de la Novèla Espanha
[modificar | Modificar lo còdi]Origina del nom
[modificar | Modificar lo còdi]
Es Hernán Cortés que prepausa, dins sa segonda letra a Carles Quint, de nomenar « Nueva España » (« Novèla Espanha ») los territòris explorats e somés al nom de la corona espanhòla pendent sa conquista de l'Empèri aztèc:
| “ | Me pareguèt que lo nom que convendriá melhor per designar aquesta tèrra seriá aqueste de Novèla Espanha de la mar Oceana. Es atal que nomenèri aquesta tèrra al nom de Vòstra Majestat e demandi umilament a Vòstra Altesa qu'aprove aqueste nom e lo tenga per bon. | ” |
| — Hernán Cortés[1]. | ||
Exploracions e conquistas
[modificar | Modificar lo còdi]Mexic
[modificar | Modificar lo còdi]
Hernández de Córdoba e Juan de Grijalva explorèron las còtas miègjornalas del Mexic, respectivament en 1517 e 1518. Lo conquistador Hernán Cortés envasiguèt la region sota la bandièra espanhòla en 1519, a partir de l'actuala Veracruz. L'Empèri aztèca s'aclapa de biais rapid a causa de la superioritat tecnologica espanhòla, de las flaquesas intèrnas (fòrça enemics a las frontièras o dins de pòches a l'interior de l'Empèri, rebellions de pòbles someses anant fins a l'aliança amb los Espanhòls, supersticions sul retorn de Quetzalcoatl) e d'epidèmias de veròla, sarrampiu, tifus e gripa provocadas per l'arribada dels Europèus et l'escambi colombian. La capitala Tenochtitlan cai après un sètge de 75 jorns en 1521.
America centrala
[modificar | Modificar lo còdi]Cristòl Colomb reconéis las còstat de l'America centrala dins son quatren viatge (1502 – 1504). En 1523, Cortés envia 100 cavalièrs, 300 fantassins e d'auxiliaris indigèns comandats par Pedro de Alvarado conquerís lo Guatemala. Alvarado utiliza la rivalitat tradicionala qu'opausa alara los principals grops maia de la region, los Quiches e los Cakchiquels.
Los territòris del nòrd
[modificar | Modificar lo còdi]
Al començament del sègle XVI, los Espanhòls exploran la region del Nòu Mexic e de l'Arizòna. Las expedicions mai celèbras son aquestas de Marcos de Niza e de Francisco Vásquez de Coronado, motivadas entre autre per las legendas al subjècte de la ciutats miticas coma Cibola e las fonts minièras de la region. Aquestas exploracions permeton los escambis entre las diferentas culturas, mas balhan tanben de malautiás als Amerindians, coma la veròla. D'ora, los franciscans e jusuistas jésuites realizan de missions dins la region per convertir los abitants al catolicisme. Les territoires du nord, et plus particulièrement le Texas, sont utilisés par les Espagnols comme un glacis tourné contre l'expansion des Français en Louisiane ; Alonso de León dirige les opérations de recherche visant à trouver les Français et les extirper de leur colonie, il mène en tout quatre expéditions entre 1686 et 1689. Le 22 avril 1689, De León et son groupe découvrent les ruines de la colonie française de Fort Saint-Louis, sur les rives de la Garcitas Creek. Des indiens lui apprennent que cinq hommes vivent avec une tribu voisine, León envoie un détachement pour les capturer. Après quelques jours, ses hommes reviennent avec deux des aventuriers français, Jacques Grollet et Jean L'Archevêque, les autres ont pris la fuite. Il fait construire un presidio, et rentre à Coahuila où il fonde Santiago de la Monclova, le 12 août 1689. Il recommande au vice-roi que des mesures soient prises afin d'interdire la côte aux Français. Un ordre royal revient, commandant l'établissement de davantage de presidios et de missions au Texas. C'est pourquoi la région est fortifiée de façon somme toute assez succincte par des forts (presidio) à San Antonio ou Los Adaes[2].
Evolucion de las frontièras al nòrd
[modificar | Modificar lo còdi]En 1660, la revòlta dels Pueblos rebut temporàriament los Espanhòls fins al Nòu Mexic, mas l'Arizòna torna èsser conquerida en 1694. En 1752, los Indians Pimas se soslèvan a San Ignacio de Tubac.
Amb lo tractat secrèt de Fontainebleau (1762), la França vend La Nòva Orleans e la riba occidentala del Mississipí a l'Espanha. Pasmens, la presa de possession efectiva pels Espanhòls es tardièra (1766) e l'imigracion ispanofòna demora fèbla. De colons franceses seràn jamai satisfachs del regim espanhòl e fan peticion per tornar dins lo sen de França. Lo 28 d'octobre de 1768, un grop de colons creòl assag caçar los Espanhòls de la vila, après l'establiment de l'exclusiu. La represa en man se fa per una tropa enviada en julhet de 1769 : los menaires son arrestats e nòu son condamnats a mòrt.
En 1774, una dralha se dobrís entre los territòris del Nòu Mexic e la còsta del Pacific.
Las frontièras septentrionalas amb los Estats Units d'America foguèron fixats en 1819 pel tractat d'Adams-Onís. Aquestas colonias del nòrd demorèron pro isoladas e sospobladas, malgrat los esfòrces de la Corona espanhòla, e foguèron fin finala perdudas après la guèrra americanomexicana pel tractat de Guadelope Hidalgo signat en 1848, gaireben totas aquestas tèrras foguèron designadas jol nom de « Cession mexicana ».
Nòu Mexic e Arizòna
[modificar | Modificar lo còdi]
Quitament se los Espanhòls ajan pas encara creat de veraias vilas dins la region, la fin del sègle XVII vei l'arribada de colons, que son atirats per la recenta descobèrta de depauses d'argent a l'entorn del camp de minors d'Arizonac. Gaireben totes los colons se'n va après l'anóncia per Juan Bautista de Anza que s'agissiá en fach d'un tresaur sebelit; mas un nombre considerable demorèt dins la zona e viu de l'agricultura. Pendent la primièra mitat del sègle XVIII, aquestes davancièrs assajan d'espandre lor territòri al nòrd, mas son empachats per las tribús Tohono O'odham e apache. Mexic ordona d'exterminar los Apaches a partir de 1784 : s'agís de massacrar tot Apache de mai de set ans d'edat. Lo governaire Bautista òbra per raprochar los Comanches e los Uts, per desviar lor fòrça contra los Apaches. Dona a cada guerrièr comanche una carta ont poirà notar cada Apache tuat.
Florida
[modificar | Modificar lo còdi]Los Espanhòls exploran la Florida a partir de 1513, mas la colonizacion comença sonque en 1539. En 1580, lo rei d'Espanha proclama la creacion de doas Floridas : la Florida occidentala (Alabama actual) e orientala (Florida actuala).
Govèrn
[modificar | Modificar lo còdi]La Nòva Espanha èra governada, dempuèi sa capitala, Mexic, per un vice-rei nomenat pel rei d'Espanha.
Lo territòri es divisat a l'origina en quatre audiencias (Mexico, Guadalajara, Guatemala e Sant Domengue), que mai tard s'apondètaquesta de Manilha en 1583. Cada audiencia èra administrada per un governaire e comportava una cort de justícia.
Lo governaire possedava de poders militars, a vegada amb lo títol de capitán general, e dispausava de tropas, qu'unas engatjavan d'Amerindians e de poténcias estrangièras.
Enfin, la Glèisa catolica teniá un ròtle decisiu per èsser encastre de las populacions.
Cronologia dels vice-reis
[modificar | Modificar lo còdi]Lo règne dels vice-reis mai sovent èra brèu, d'una durada d'unes meses a unas annadas. Sols cinc vice-reis governèronla Novèla Espanha mai de detz annadas : Antonio de Mendoza (de 1535 à 1550), Luis de Velasco (de 1550 à 1564), Martín Enríquez de Almanza (de 1568 à 1580), Rodrigo Pacheco y Osorio (de 1624 à 1635) e Juan de Acuña (de 1722 à 1734).
Segon l'istorian Bartolomé Bennassar, los vice-reis de mai granda envergura èran Antonio de Mendoza, Luis de Velasco, Antonio María de Bucareli y Ursúa e Juan Vicente de Güemes Padilla Horcasitas y Aguayo.
Divisions administrativas
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo territòri dirigit pel vice-rei de Novèla Espanha foguèt amb los ans subdivisada en diferentas províncias.
| Fondation en |
Superficie | Principales villes | Disparition en | |
|---|---|---|---|---|
| Cuba | 1510 | 105 000 km2 | L'Avana | 1898 |
| Florida* | 1513 | San Agustín | 1821 | |
| Nòva Galícia | 1531 | Guadalajara | 1821 | |
| Veneçuela | 1527 | Caracas | 1839[3] | |
| Mexic | 1548 | Mexic, Veracruz | 1821 | |
| Sant Domingo | 1535 | 48 442 km2 | Sant Domingo | 1844 |
| Yucatán | 1565 | Merida | 1821 | |
| Filipinas | 1574 | 198 000 km2 | Manila | 1898 |
| Nòva Biscaia | 1562 | Victoria de Durango | 1821 | |
| Nòva Navarra | 1565 | Arizpe | 1821 | |
| Nòu Leon | 1582 | Monterrey | 1821 | |
| Porto Rico | 1582 | 8 870 km2 | San Juan | 1898 |
| Nòva Estremadura | ? | Santiago de la Monclova | 1821 | |
| Santa Fe de Nòu Mexic | 1598 | Santa Fe | 1821 | |
| Guatemala | 1609 | Santiago de Guatemala | 1821 | |
| Nòvas Filipinas | 1680 | San Antonio | 1821 | |
| Nòva Santànder | 1746 | Jiménez | 1821 | |
| Loïsiana* | 1764 | 2 144 000 km2 | Nòva Orleans | 1800 |
| Las Califòrnias | 1768 | Monterey | 1804 | |
| nauta Califòrnia | 1804 | Monterey | 1821 | |
| Bassa Califòrnia | 1804 | 143 000 km2 | La Paz | 1821 |
* ligat a la Capitanariá generala de Cuba.
Economia
[modificar | Modificar lo còdi]
L'encomienda e l'esclavatge èran espandits, subretot dins las minas e l'agricultura.
Minas e matèrias primièras
[modificar | Modificar lo còdi]Aur e argent
[modificar | Modificar lo còdi]La primièra moneda en America continentala es fondada a Mexic en 1536 que bat de monedas d'argent ongan. De 1537 a 1821, l'equivalent de 69 milions de pesos aur representant 103,5 tonas d'aur son batudas atal que mai de 2 miliards de pesos en argent, equivalent a 50 000 tonas d'argent pur.
Lo Mexic, amb sas minas d'argent de Guanajuato, Zacatecas, Taxco e San Luis Potosi, expòrta de metal dins lo mond entièr en lingòts e la gaireben tota sas monedas en Asia, subretot China ont la monada mexicana aurà cors legal fins a 1949 amb batut endarrièr per 10 156 000 pesos per la moneda de San Francisco, mas tanben al Japon e en Tailàndia[4].
Fusta
[modificar | Modificar lo còdi]Agricultura
[modificar | Modificar lo còdi]
Los Espanhòls cultivavan de blat, que constituissiá lor produccion agricòla màger, sul plan central, subretot dins a parida de territòri que correspond a l'actual Estat de Puebla. De vinhas foguèron plantadas las primièras annadas de lor arribada mas lo comèrci del vin e la plantacion de vignhas foguèron limitats a partir de 1596 per concurrenciar pas los viticultors peninsulars. Es lo mèsme per la cultura de olivièrs, que tanben subiguèt de sevèras mesuras de restriccions.
La cana de sucre, que podava pas èsser cultivada en Espanha, gausissiá de la favor reialas e foguèt cultivada per totes los grops etnics. Los indigèns contunhèron de plantar subretot de malh, de piments, de cacao, de vanilha, d'agave, de mongetas, e l'agave american que sevís a produire lo pulque.
Elevatge
[modificar | Modificar lo còdi]Los piòts e los pòrcs figuravan d'entre los animals elevats en Novèla Espanha.
Comèrci
[modificar | Modificar lo còdi]Lo comèrci amb l'exterior se fasiá subretot pels pòrts de Veracruz cap a la metropòli e d'Acapulco cap a Manila. Lo comèrci interior se fasiá per cabotatge, en l'abséncia de rotas sufisentas.
Caça e « trafics »
[modificar | Modificar lo còdi]Los comancheros èran de comerçants que comerçavan e « traficavan » subretot amb los Comanches, d'ont lor nom, e d'autras tribús nomadas[5],[6].
D'autres traficavan amb las tribús indigènas del nòrd, que las mai importantas son los Apaches, Atakapas, Bidais, Caddos, Cherokees, Chotaw, Karankawa, Kiapús, Kiowas, Tonkawas, Wichitas, Comanches, Navajos e Ysletas subretot dins lo Nòu Mexic, lo Nòu Santànder, la Novèla Biscaia sul territòri de l'actual Tèxas. De transaccions se realizavan tanben amb d'autras tribús de las planas del nòrd.
Los ciboleros, colons espanhòls, caçavan lo bisont. Coma los comancheros, lor activitat demorèt fòrça marginala per l'economia de la Novèla Espanha e ocupavan solament unes d'individús; es sonque après l'independéncia del Mexic que prenguèt de vam amb los caçaire anglosaxons per s'arrestar definitivament dins las annadas 1870 amb gaireben l'extinccion dels bisonts. Los ciboleros, mal organizats, desapareguèron gaireben de complèt amb l'arribada en massa dels caçaire americans que lo mai conegut es Buffalo Bill[6],[7].
Una societat de castas
[modificar | Modificar lo còdi]La societat de la Novèla Espanha èra ierarquizada per castas, de grops socials correspondent a l'encòp d'estatuts economics e de groos etniques :
- Los Espanhòls nascuts en Espanha (« peninsulares »), d'entre que èran los grands nòbles e los hidalgos de la pichonas noblesa espanhòla. Aqueste grop constituissiá sonqu'una fèbla minoritat de la populacion mas concentravan lo poder e las nautas foncions ;
- Los creòls formavan lo grop mai cultivat e economicament mai actiu: un vinten d'entre eles èran rics (unes quitament nòbles) mas la majoritat èran de dirigents d'expleitacion agricòla, de comerçants, d'entreprenaires, de foncionaris, de religioses o de militaris. Pasmens, avián pas accès a las foncions mai importantas, reservadas als Espanhòls, e tenián pas de verai poder politic.
- Los indigèns amerindians (« indígenas »), nomenats a l'epòca Indians (« indios »), constituissián près de la mitat de la populacion,.
- Lo rèste de la populacion, gaireben la mitat, constituida subretot de mestís (« castas ») èran subdivizada en fòrça castas segon qu'èran considerat coma une mescla de « raças » : « mestizos » (mestís, de paire espanhòl e de maire indiana), « castizos », « mulatos » (mulastres, de paire espanhòl e de maire negra), « moriscos », « chinos », « lobos », « gíbaros », « albarazados », « cambujos », « zambaigos », « calpamulatos » (a vegada dotats d'expressions imatjadas coma « salta atrás », « tente en el aire » o « no te entiendo »). Aquestas castas e lor nom èran pas oficialament definidas; lor usatge, pejoratiu, ten son origina dins las classas socialas dominantas, que volián classificar en diferentas categorias aquesta sociatat plurietnica per la comprene melhor e gardar lor reng e interés.
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]
La primièra bibliotèca academica d'America, la bibliotèca de la catedrala metropolitana, foguèt fondada a Mexic en 1534,,. La primièra bibliotèca publica d'America, la bibliotèca Palafoxiana, classificada a l'UNESCO, foguèt fondada en Novèla Espanha, a Puebla, en 1646[8]. La primièra estampariá del Mond Nòu, succursala del talhièr de Johannes Cromberger a Sevilha, foguèt fondada a Mexic, a la Casa de las Campanas, pel lombard Giovanni Paoli (renomenat Juan Pablos en espanhòl), en 1539, e ongan foguèt estapat lo primièr libre del continent american.
La primièra universitat de Novèla Espanha, la Real y Pontifica Universidad de México, venguda l'universitat nacionala autonòma del Mexic (UNAM), oguèt fondada Mexic, pendent la vice-reialtat de Luis de Velasco, sus l'edicte reial del prince Felip II, lo 21 de septembre de 1551 ; las leissons i foguèron inauguradas lo 25 de genièr 1553,.
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Christian Duverger, Cortés, Fayard, 2001, p. 210.
- ↑ (en) Los Adaes: 18th-Century Capital of Spanish Texas - Texas Beyond History.
- ↑ Integracion dins la Vice-reialtat de Nòva Granada
- ↑ (en) Theodore V. Buttrey et Clyde Hubbard, A Guide Book of Mexican Coins, Modèl:5e, Krause Publications, 1989 ISBN: 978-0-8734-1108-0, p. 160-162 et 293-296.
- ↑ (en) Marc Simmons, José's Buffalo Hunt: A Story from History, University of New Mexico Press, 2003 ISBN: 978-0-8263-3315-5, 62 pages.
- ↑ 6,0 et 6,1 (en) Charles L. Kenner, The Comanchero Frontier: A History of New Mexican-Plains Indian Relations, University of Oklahoma Press, 1994 ISBN: 978-0-8061-2670-8, 250 pages.
- ↑ (en) Frederick W. Rathjen, THe Texas Panhandle Frontier, Texas Tech University Press, 1998 ISBN: 978-0-8967-2399-3, 271 pages.
- ↑ (en) Bibliothèque Palafoxiana de Puebla - UNESCO, 2005.
Annèxes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]En francés
[modificar | Modificar lo còdi]- Louise Bénat-Tachot et Bernard Lavallé, L'Amérique de Charles Quint, Presses Universitaires de Bordeaux, coll. « Parcours universitaires », 2005, 248 p. (ISBN 978-2-8678-1352-8).
- Laurent Carroué, Didier Collet et Claude Ruiz, Les Amériques, Bréal, 2008, 302 p. (ISBN 978-2-7495-0530-5).
- Angie Debo (trad. Alain Deschamps), Histoire des indiens des États-Unis, Albin Michel, 1994, 536 p. (ISBN 978-2-2260-6903-0).
- Philippe Jacquin et Daniel Royot, Go West ! Histoire de l'Ouest américain d'hier à aujourd'hui, Flammarion, 2002 (ISBN 2-08-211809-6).
- Bernal Díaz del Castillo, Histoire véridique de la conquête de la Nouvelle-Espagne, Paris, La Découverte, 1987 (réimpr. 2003).
- Jean-Pierre Dedieu, L'Espagne, l'État, les Lumières, Casa de Velázquez, 2004, 324 p. (ISBN 978-8-4955-5561-8).
En espanhòl
[modificar | Modificar lo còdi]- (es) Catherine Delamarre-Sallard, Manuel de civilisation espagnole et latino-américaine, Bréal, 2008, 301 p. (ISBN 978-2-7495-0335-6).
- (es) Ignacio José Rubio Mañé, El Virreinato : Orígenes y jurisdicciones, y dinámica social de los virreyes, vol. 1, UNAM, 1992, 310 p. (ISBN 978-9-6816-1354-9).
- (es) Instituto Internacional de Historia del Derecho Indiano, Derecho y administración pública en las Indias hispánicas : actas del XII Congreso Internacional de Historia del Derecho Indiano (Toledo, 19 a 21 de octubre de 1998), Université de Castille-La Manche, 2002, 1872 p. (ISBN 978-8-4842-7180-2).
- (es) Inmaculada Rodríguez Moya, La mirada del Virrey : iconografía del poder en la Nueva España, Universitat Jaume I, 2003, 229 p. (ISBN 8-4802-1418-X).