Ebrèu
עברית — עברית חדשה  | |
| Locutors | 10 milions |
|---|---|
| Tipologia | SVO [1] |
| Classificacion lingüistica | |
| Lengas afroasiaticas | |
| Estatut oficial | |
| Oficial de | Israèl |
| Acadèmia | האקדמיה ללשון העברית |
| Estatut de conservacion | |
|
Classada coma lenga segura (NE) per l'Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond | |
| Còdis lingüistics | |
| ISO 639-1 | he e iw |
| ISO 639-2 | heb |
| ISO 639-3 | heb |
| Ethnologue | heb |
| Glottolog | hebr1246 |
| Linguasphere | 12-AAB-a |
| ASCL | 4204 |
| IETF | he |
| Mòstra | |
| Article primièr de la Declaracion dels dreches de l'òme en ebrieu: כל בני האדם נולדו בני חורין ושווים בערכם ובזכויותיהם. כולם חוננו בתבונה ובמצפון, לפיכך חובה עליהם לנהוג איש ברעהו ברוח של אחווה
| |
 | |
modificar  |
|
L’ebrèu (var. ebreu)[1] es ua lenga semitica parlada peus Ebrèus que la soa forma modèrna es la lenga oficiala d'Israèl. Es ua lenga anciana apareishuda en Canaan a la fin deu millenari II avC. L'ebrèu ancian es la lenga liturgica tradicionala de la religion judiva. Après la formacion de la diaspòra, lo son usatge declinè drin a drin dens la vita vitanta. Totun, demorè la lenga de la religion. A partir deu sègle XIX, lo movement sionista s'interessè a la soa renaishença e adoptè los principis definits per Eliezer Ben-Yehuda tà crear ua forma de l'ebrèu adaptada a la societat modèrna. Uei, es parlada per 9 a 10 milions de locutors dens lo monde.
L'ebrèu es a l'origina d'ua importanta literatura. Las òbras mei coneishudas son de segur los tèxtes religiós, en particular la part mei vielha de la Bíblia e los estudis religiós judius. Totun, despuish lo sègle XIX, l'ebrèu modèrne es tanben lo supòrt d'ua literatura modèrna, principaument legida en Israèl.
Difusion geografica e usatge de la lenga
[modificar | Modificar lo còdi]Difusion geografica e dialèctes
[modificar | Modificar lo còdi]L'ebrèu es dividit en dus ensembles relativament desseparats. Lo prumèr es l'ebrèu tradicionau qu'es utilizat dens l'esfèra religiosa deu judaïsme. Considerat coma ua lenga sacrada, a las caracteristicas d'ua lenga mòrta, es a díser que los sons gramatica e vocabulari son calhats e que lo son usatge es reservat a cèrtas situacions particularas. Es tanben la lenga deus estudis judius.
Lo segond ensemble es l'ebrèu modèrne. Es principaument parlat en Israèl ont èra la lenga mairala de la mieitat de la populacion, sia 4,8 milions de personas, en 2008. Totun, coma l'ebrèu es la lenga predominanta de la societat israeliana, i es parlada per 4 milions de personas suplementàrias. L'ebrèu modèrne es ua lenga adaptada au monde modèrne dab ua gramatica e un vocabulari en evolucion constanta. Lo nombre totau de locutors dens lo monde es estimat a 10 milions. L'ebrèu modèrne a quate dialèctes principaus que corresponden aus modes de prononciacion asquenasita, sefardita, iemenita e iraquian. Au moment de la refondacion de la lenga, la prononciacion espanhòla estó causida coma estandard, mes en realitat, la practica lingüistica es un compromés enter las diferentas prononciacions.
Usatges de la lenga
[modificar | Modificar lo còdi]L'ebrèu es la lenga oficiala d'Israèl. En dehòra d'aqueth usatge, es la lenga tradicionau de la liturgia judiva. Totun, la proporcion d'ebrèu emplegat pendent las ceremonias varia segon los corrents deu judaïsme. Es hèra present dens los rites ortodòxes, mes son usatge es mei redusit dens los movements liberaus o reformats.
Institucions de regulacion
[modificar | Modificar lo còdi]L'Academia de la Lenga Ebraïca es l'institucion cargada de definir la nòrma de l'ebrèu modèrne. Fondada en 1953, es ua institucion de l'Estat d'Israèl que lo son sèti se situa a Jerusalèm. Es l'eretèra deu Comitat per la Lenga Ebraïca creat en 1889 per Eliezer Ben-Yehuda, la figura principau de la renaishença de l'ebrèu a la fin deu sègle XIX. L'Academia es compausada de 42 personas, generaument d'universitaris, d'escrivans o de traductors. En mei deu son tribalh de regulacion, es cargada de la redaccion d'un diccionari istoric de l'ebrèu[2].
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]L'ebrèu ancian
[modificar | Modificar lo còdi]Lo protoebrèu
[modificar | Modificar lo còdi]Lo protoebrèu es probabla ua varietat regionau deu fenician ancian parlat en Orient Mejan pendent la segonda mieitat deu millenari II avC. Las letras d'Amarna, un document diplomatic deu sègle XIV, son l'indici principau en favor d'aquera tèsi. Escriutas en akkadian coma la màger part deus corrièrs diplomatics de l'epòca, presentan de mots e d'expressions caracteristicas de las lengas semiticas cananèas primitivas[3]. Los elements lingüistics contienguts dens aqueths documents son imprecís, mes permeten d'establir ligams enter lo fenician e los parlars semitics de la region.
L'ebrèu ancian estaré atau lo resultat de la diferenciacion de la lenga parlada per las populacions de Canaan. L'ostracon de Khirbet Qeiyafa, datat de 1050 a 970 avC, es considerat coma la mei anciana inscripcion en ebrèu. Totun, aquera forma primitiu èra enqüèra escriuta en protofenician o en protocanaan e las prumèras formas d'ebrèu escriutas dab un alfabet ebraïc apareishón mei lentament, enter los sègles X e VIII avC.
De l'Antiquitat a l'Edat Mejana
[modificar | Modificar lo còdi]L'ebrèu biblic es la lenga de la Bíblia ebraïca e de la màger part deus manuscrits de la mar Mòrta[4]. Los tèxtes en ebrèu biblic estón escriuts entre los sègles VIII e II avC. Es ua lenga religiosa dab un aspècte formau, un caractèr especializat e un nombre redusit de mots. En efèit, l'ebrèu religiós a sonque 500 radicaus e 8 000 mots. En comparason, lo grèc popular deu medish periòde istoric avèva un lexic de 120 000 mots. L'existéncia d'un parlar popular perdut, mei diversificat, es donc probabla.
L'ebrèu mishnaïc correspond a un periòde mei tardiu situat enter los sègles I e IV apC, es a díser lo periòde de redaccion deu Talmud[5]. Es tanben aperat ebrèu rabinic. Èra ua lenga mei viventa que l'ebrèu biblic. En particular, existeish ua importanta literatura escriuta en ebrèu mishnaïc. Per rapòrt a l'ebrèu biblic, presenta innovacions dens los domenis de la sintaxi e deu vocabulari. Per exemple, los emprunts a las lengas culturaument o politicament dominantas de l'Antiquitat (aramèu, grèc, latin e persan) son nombrós.
A partir de la fin de l'Antiquitat, las diferentas comunautats judivas dispersadas dens lo monde adoptèn la lenga de lor país coma lenga de la vita vitanta. L'ebrèu demorè la lenga de la liturgia e de l'estudi de la religion. Èra tanben utilizat tad escriure letras enter las comunautats, tà redigir e fixar documents importants o coma supòrt d'ua literatura judiva. Totun, lo son usatge declinè lentament dab la secularizacion progressiva de la societat judiva.
-
Representacion de l'ostracon de Khirbet Qeiyafa -
Inscripcion en ebrèu biblic -
Tèxte en ebrèu mishnaïc -
Tèxte en ebrèu medievau (sègles XIII-XIV)
L'ebrèu modèrne
[modificar | Modificar lo còdi]La Haskalah
[modificar | Modificar lo còdi]La Haskalah es un movement filosofic inspirat peu sègle de las Lutz. Iniciat en Alemanha per Moses Mendelssohn (1729-1786), avèva per objectiu de melhorar l'integracion deus judius dens la societat en encoratjant l'adopcion d'ua educacion « modèrna », la participacion aus débats filosofics e scientifics e l'integracion aus circuits economics de l'epòca. Ua part deu movement s'interessè a la renaishença de l'usatge de la lenga ebraïca dens un encastre laïc. En 1793, un prumèr jornau en ebrèu estó atau fondat a Königsberg. Tractava de traduccion, de filologia, de creacion literària modèrna e d'actualitats. Aquò menè a la reapareishuda d'ua literatura en pròsa ebraïca illustrada peu succès deu roman L'Amor de Sion en 1853. Aqueth interès per l'ebrèu se difusè en Euròpa Centrala en despieit de la resisténcia creishenta deus tradicionalistas. Totun, aquera difusion pausè la question de la praubetat deu lexic ebraïc biblic, en particular tad evocar lo monde modèrne. Duas causas estón rapidament identificadas : l'origina antica deus mots e lo son usatge rar en dehòra deu domeni religiós. Atau, a l'iniciativa d'autors coma Mendele Moich Sforim (1836-1917), un prumèr tribalh de creacion lexicau comencè sus basas ebraïcas e arabas.
Los tribalhs d'Eliezer Ben-Yehuda
[modificar | Modificar lo còdi]Naishut en 1858, Eliezer Ben-Yehuda (1858-1922) èra hòra interessat per la literatura en ebrèu. Simpatizant deu movement sionista, s'installè a Jerusalèm en 1881 e venó un defensor ahuecat de l'usatge de l'ebrèu dens la vita vivanta. En 1894, comencè la redaccion d'un Gran Diccionari de la Lenga Ebraïca Anciana e Modèrna en amassant las informacions contiengudas dens de milèrs d'obratges. A partir de l'ebrèu ancian e deus tribalhs començats peus lexicografs deu sègle XIX, creè los neologismes necessaris a la descripcion deu monde modèrne e prepausè un sistèma de prononciacion, basat suu parlar sefardita, destinat a restaurar una sonoritat fidèla a l'ebrèu antic.
Lo prumèr tòme deu son tribalh estó publicat en 1909 e la seria completa estó acabada en 1959, 37 ans après la soa mòrt. Aquò permetó de definir un metòde permetent de crear un radical navèth a partir d'ua racina ebraïca anciana o d'una racina araba. De mei, per totas las entradas, ua traduccion en alemand, en rus, en francés e en anglés es sistematicament prepausada. Aqueth tribalh perlongè l'òbra començada pendant la Haskalah e permetó una renaishença vertadèra de l'ebrèu.
La renaishença de l'ebrèu
[modificar | Modificar lo còdi]A la fin deu sègle XIX, la màger part deus movements sionistas avèvan adoptat l'ebrèu coma lenga. Seguín drin a drin las preconizacions d'Eliezer Ben-Yehuda, mes tres factors principaus expliquèn la renaishença de l'ebrèu e la soa adopcion per la societat israeliana. Lo prumèr estó la formacion progressiva d'ua populacion parlant ebrèu en Palestina. En efèit, los sionistas financèn l'installacion de judius que, generaurament, parlavan ebrèu. La lenga venó atau lenga oficiala de la Palestina Mandatària en 1922 e d'Israèl en 1948. Lo segond factor estó lo genocidi deus judius d'Euròpa Centrala durant la Dusau Guèrra Mondiau. Aquò eliminè la màger part deus locutors deu yiddish, lenga concurrenta de l'ebrèu au miei de la diaspòra. Enfin, los judius ortodòxes acceptèn drin a drin l'usatge de la lenga en dehòra de la vita religiosa[6].
Escritura e prononciacion
[modificar | Modificar lo còdi]
L'ebrèu es escriut dab un alfabet consonantic (abjad) de 22 letras. Lo son sistèma d'escritura actuau es aperat « escritura carrada » (o ancianament « escritura assiriana »). S'escriu de cap a esquèrra. Los tèxtes ebrèus ancians èran escriuts dab un sistèma aperat « escritura ebraïca » (o « escritura paleoebraïca »). Lo cambiament de sistèmas data deu periòde de redaccion deu Talmud. Pendent l'Antiquitat, coma las autas lengas semiticas, l'ebrèu ne notava pas las vocalas. Totun, au sègle VII, un prumèr sistèma de notacion de las vocalas estó creat per un grop de savis de Tiberiàs. Inspirat per las règlas de recitacion de la Torah, èra basat sus un sistèma de trèits e de punts hornits a las consonantas. La soa evolucion es a l'origina daus diacritics actuaus de l'ebrèu.
Gramatica
[modificar | Modificar lo còdi]La gramatica de l'ebrèu presenta de similituds importantas dab las autas lengas semiticas. Los mots son compausats d'un esquèma e d'un radicau. Los radicaus son generaument constituïts de tres consonantas, mes l'ebrèu a tanben de radicaus de duas e quate consonantas. Representan los concèptes e idèas de basa. En 2010, l'Academia de la Lenga Ebraïca avèva identificat 4 056 radicaus. Los esquèmas son mensh nombrós. Permeten de formar un mot portaire d'un sens (nom, adjectiu, vèrbe, etc.) a partir d'un radicau. L'organizacion de la frasa es normalament de tipe SVO dab ua diferéncia marcada enter lo subjècte e l'objècte.
Vocabulari
[modificar | Modificar lo còdi]Lo vocabulari de l'ebrèu es gessit deu parlar ebraïc ancian. Ua prumiera partida correspond aus lexics emplegats peus Ebrèus de l'Antiquitat e peus judius de l'Edat Mejana. Ua part importanta d'aqueths mots èra constituida de manlèus a lengas d'Orient Mejan o d'Euròpa. Totun, aqueth vocabulari n'es pas adaptat a la societat modèrna. L'ebrèu modèrne compren donc fòrça mots navèths introdusits per l'Academia de la Lenga Ebraïca. Per hargar aqueth vocabulari, l'Academia utiliza preferenciaument formas ancianas. Las formas ebraïcas son preferidas, mes a l'imatge d'Eliezer Ben-Yehuda, autas lengas pòden estar utilizadas. Dens los domenis tecnics, los manlèus a las lengas estrangèras son comuns[7].
Annèx
[modificar | Modificar lo còdi]Ligams intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (fr) Moshe Bar-Asher, L'hébreu mishnique : études linguistiques, Peeters, 1999, 306 p.
- (fr) Sophie Kessler-Mesguich, La langue des Sages : matériaux pour une étude linguistique de l'hébreu de la Mishna, Louvain, Peeters, coll. « Revue des études juives » (n° 27), 2003, 267 p.
- (en) Ghil'ad Zuckermann, Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew, Palgrave Macmillan, 2003.
Notas e référencias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ «Hébreu» (en francés). Multidiccionari Occitan Dicod'Òc. Congrès permanent de la lenga occitana.
- ↑ (en) Ghil'ad Zuckermann, « Realistic Prescriptivism: The Academy of the Hebrew Language, its Campaign of "Good Grammar" and Lexpionage, and the Native Israeli Speakers », Israel Studies in Language and Society, n° 1, 2008, pp. 135-154.
- ↑ (en) Eva von Dassow, « Canaanite in Cuneiform », Journal of the American Oriental Society, vol. 124, n° 4, 2004, pp. 641-674.
- ↑ La màger part deus libes apocrifs son escriuts en aramèu. Totun, quauques manuscrits son escriuts en aramèu o en grèc.
- ↑ (en) James Barr, « Hebrew, Aramaic and Greek in the Hellenistic age », dens The Cambridge History of Judaism : The Hellenistic Age, vol. 2, Cambridge University Press, 2007, pp. 79-114.
- ↑ Judius ultraortodòxes contèstan enqüèra l'usatge de l'ebrèu en dehòra de las ceremonias religiosas. Totun, son d'ara enlà hèra minoritaris.
- ↑ (en) Ghil'ad Zuckermann, Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew, Palgrave Macmillan, 2003.
