Uganda


(Flagg)	(Wapen)

Wahlspröök: For God and My Country
(Översetten: För Gott un mien Land)

Natschonalhymne: Oh Uganda, Land of Beauty
(Översetten:Oh Uganda, schönet Land)

Hööftstadt

Kampala
UGA 0° 19′ N, 32° 35′ E

Gröttste Stadt Kampala

Amtsspraak

Engelsch

Regeren
Präsident

Republiek
Yoweri Museveni

Unafhängigkeit

9. Oktober 1962
vun Grootbritannien

Grött
• Allens
• Water (%) 241.548 km²
15,39 %

Inwahnertall
• 2014 Tellt
• Inwahnerdicht 34 634 650
144/km²

Geldsoort Schilling (UGX)

BBP

45,97 Milliarden $ (2005)

1.700 $ je Kopp

Tietzoon Uganda Standard Time (UTC+3)

Internet-TLD

.ug

ISO 3166 UG, UGA

Vörwahl +256

De Republiek Uganda is en Land in Afrika. Uganda liggt in Oostafrika an’n Victoriasee un hett den Sudan in’n Noorden, Kenia in'n Oosten, Tansania in’n Süden, Ruanda in’n Süüdwesten un de Demokraatsche Republiek Kongo in’n Westen as Navers.

Naam

De Naam „Uganda“ kummt vun dat fröhere Königriek Buganda. In Buganda leevt Bantu un de ehr Bantuspraken stellt vör dat Grundwoort (hier Ganda) ene Nominalklassenvörsülv, de den Typ vun’n Begreep andüüdt. Buganda is dat Land vun de Baganda, de de Spraak Luganda snackt. De eerste Kuntakt vun de Europäers mit de Völker vun Uganda weer vun de Küst vun Tansania ut, so dat de Naam Uganda präägt worrn is, de ut de Spraak Suaheli stammt, de staats de Vörsülv Bu- för en Land de Sülv U- hett.

Geografie

Uganda is vun Seen, den Witten Nil (Viktoria-Nil un Albert-Nil), Oorwoolden un Savannen präägt. De deepste Punkt vun Uganda is mit 621 Meters över’n Meersspegel de Albertsee. De Margherita Peak (ok Mount Stanley nöömt) in de Ruwenzori-Bargen as hööchst Punkt is 5110 Meters hooch. Beid Extrempunkten liggt relativ nah bienanner. Dat Rebeet vun Uganda ümfaat 236.040 Quadratkilometers, dorvon sünd 199.710 Quadratkilometers Land un 36.330 Quadratkilometers Water.

Wichtige Rohstoffen vun’t Land sünd Kopper, Kobalt, Kalksteen un Steensolt. Waterkraft un landweertschoplich good to bruken Bodden stellt wiedere Ressourcen dor.

Klima

Dat Land warrt in’n Süden vun den Äquater dörtogen. Op dat tropische Klima mit Nedderslääg vun 1000 bet 2000 Millimeters in’t Johr in’n Süden un in de Merr vun dat Land warkt sik ut, dat Uganda to’n gröttsten Deel op en Plateau mit en Hööch vun üm 1000 m över den Meersspegel liggt, so dat dat nich ganz so hitt is as in annere Länner in Äquaterneeg. Ok regent dat dor mehr. Twee Dröögtieden vun Dezember bet Februar un denn wedder vun Juni bet August bringt in de mehrsten Rebeden en Puus vun’n Regen. De Noordoosten vun Uganda is halvdröög (semiarid) un de Nedderslag liggt in en poor Regionen ünner 100 Millimeters in’t Johr.

De dörsnittlichen Hööchsttemperaturen an’n Dag liggt mehrst twüschen 20 un 28 °C, de dörsnittlichen deepsten Temperaturen mehrst twüschen 12 un 18 °C.

Flora

Uganda hett ene temlich oordenrieke Plantenwelt. De Savann vun Oostafrika geiht in den Regenwoold vun Westafrika över, wat sik positiv op de Oordenveelfalt bi Planten un Deerten utwarkt. Dorto beed de Bargen in de külleren Höhen vele Levensrüüm. Blangen Akazien un Wulfsmelk in de Savannen kummt vör allen in de Ruwenzori-Bargen un an’n Mount Elgon un in de Oorwoolden veelfältige Plantensellschoppen vör.

Städer

Hööftartikel: Städer in Uganda

Uganda is, afsehn vun de Hööft- un Millionenstadt Kampala, ehrder vun lüttere Städer präägt. Blots Gulu un Lira hebbt noch mehr as 100.000 Inwahners un sünd dormit Grootstäder.

Inwahners

kiek ok: Schoolsystem vun Uganda

Uganda hett mehr as 34.6 Millionen Inwahners (2014).

Inwahnertallen

Zensus ut dat Johr	Inwahnertall
1911	2,5 Millionen
1921	2,9 Millionen
1931	3,5 Millionen
1940	5,0 Millionen
1959	6,5 Millionen
1969	9,5 Millionen
1980	12,6 Millionen
1991	16,7 Millionen
2002	24,6 Millionen

Spraken

Engelsch is de Amtsspraak, aver in’n Alldag warrt faken Luganda (de Spraak vun de Baganda) bruukt, todem annere Spraken vun de Niger-Kongo-Spraakfamilie as ok nilotisch-saharische Spraken, Suaheli un Araabsch.

Demograafsche Daten
Levensduer in’n Dörsnitt	45,28 Johren
Levensduer in’n Dörsnitt (Mannslüüd)	43,76 Johren
Levensduer in’n Dörsnitt (Froonslüüd)	46,83 Johren
Dokters	? / 1000 Einw.
Krankenhuusbedden	? / 1000 Einw.
Togang to rein Drinkwater	? %
Geburtenraat (2004)	46,31 / 1000 Inwahners
Sterblichkeit (2004)	16,61 / 1000 Inwahners
Bevölkerungswassdom (2004)	2,97 %
Fruchtborkeit (2004)	6,64 Kinner/Fro
Öllersstruktur:	0-14 Johren: 50,6 % 15-64 Johren: 47,1 % 65 Johren un mehr: 2,4 %
Öllersdörsnitt:	14,8 Johren
HIV-Infekschoonsraat (2005)	7 %
HIV/AIDS-Infizeerte (2005)	800.000
HIV-Dode (2001)	84.000
Lees- un Schrievfähigkeit in en Öller vun 15 Johren (2001)	69,9 %
Apentliche Utgaven för Gesundheit	? % vun’t BIP
Apentliche Utgaven för Öllersversorgen	? % vun’t BIP
Apentliche Utgaven för Bildung un Optucht	? % vun’t BIP
Schoolplicht	siet 1997 UPE (Universal Primary Education)
Inschoolquoot (Primärschool)	? %
Inschoolquoot (Sekundärschool)	? %
Armot	35 % vun de Minschen sünd na Kriterien vun dat Land arm
Opnahmen Flüchtlinge	184.731 ut den Sudan 18.000 ut Ruanda 7.459 ut de Demokraatsche Republiek Kongo dorto Flüchtlinge ut annere Länner
Binnenlands-Flüchtlinge	1,4 Millionen

Ethnien

Bantuvölker: Baganda 12 %, Ankole 8 %, Basoga 8 %, Bakiga 7 %, Bagisu 6 %, Batoro 4 %, Banyoro 3 %, Bagwere 2 %, Bakonjo 1 %,

Niloten: Iteso 8 %, Langi 7 %, Acholi 5 %, Jopodhola 2 %, Alur 3 %, Karamojong 2 %

Sudanvölker: Lugbara 4 %,

Rundi (2 %)

Ruanda (7 %)

Nich-Afrikaner: 0,82 % Asiaten, 0,095 % Europäers, 0,066 % Arabers

annere: 8 %

Religion

Rund 70 Perzent vun de Inwahners vun Uganda sünd Christen. Dorvun sünd twee Drüddel Anglikaners un 20 Perzent Katholiken. So wat 18 Perzent vun de Inwahners sünd Anhängers vun traditschonelle afrikaansche Religionen. Mehr as teihn Perzent vun de Uganders sünd sunnitsche Muslims. En lütte Minnerheit billt de twee Perzent Baha’is. Todem gifft dat en lütte Gemeen vun swartafrikaansche Juden, de Abayudaya bi Mbale, de üm un bi 500 Liddmaten hett.

Historie

Hööftartikel: Historie vun Uganda

Uganda höört to de „Weeg vun de Minschheit“. De Pygmäen stellt woll de öllsten hüüt leven Ethnien in Uganda dor. Vör üm un bi 2000 Johren sünd de Bantu-Ackerbuern inwannert, de de Pygmäen trüchdrängt hebbt, sülvst aver ok wedder vun Niloten ut’n Noorden na Süden drängt worrn sünd. Twischen Niloten un Bantus geev dat jümmer mal wedder Striet.

Siet dat 15. Johrhunnert hebbt sik in’n Süden vun Uganda bi de Bantus Königrieken utbillt. Dat Riek Buganda weer dat gröttste dorvun. Annere Rieken weren Ankole, Bunyoro un Toro.

In’t 19. Johrhunnert kemen denn araabsche Hökers vun de Oostküst in dat Rebeet noorden den Viktoriasee, mit Elfenbeen un Sklaven to hanneln. In welken Gegenden hett sik in disse Tiet de Islam fastsett.

Kolonialtiet

Üm 1860 hebbt de beiden grootbritannschen Forschers John Hanning Speke un James Augustus Grant den Born vun’n Nil för Europa opdeckt. To disse Tiet füng dat mit dat Kolonialiseren dör de Europäers ok in Oostafrika an. Bi de eersten Europäers weren glieks kathoolsche un protestantsche Missionare bi. In korte Tiet hett sik dat Christendom bi vele Volksgruppen fastsett.

Uganda is denn Protektorat vun Grootbritannien worrn. De Kolonialherren hebbt ganz op den Anbo vun Boomwull- un Kaffe sett. En wichtigen Schritt för de Historie vun dat Land weer de Bo vun de Uganda Railway. Disse Iesenbahn hett dat Binnenland Uganda dat eerste Maal gau un günstig mit de Küst verbunnen.

Unafhängkeit

In de 1950er Johren keem dat to en Demokratiserungsprozess, de de Unafhängkeit anstreev, Parteien un en Kongress hebbt sik billt. An’n 9. Oktober 1962 weer dat denn so wiet, Uganda is unafhängig wurrn. Milton Obote is de eerste Premierminister wesen. Doch bald wull he al de olen Königrieken oplösen. Dor weren de Lüüd gornich för. De Untofredenheit hett de Generalmajor Idi Amin utnütt, un hett, as Obote butenlands weer, 1971 die Macht övernahmen.

Diktaturen und Massaker

De Diktatur vun Idi Amin duer vun 1971 bet 1979 un bedüüd för üm un bi 300.000 vun siene Gegners den Dood. In’n April 1979 hebbt denn ugandsche Rebellen (ünner annern Yoweri Musenevi) un Truppen ut Tansania de Hööftstadt Kampala innahmen. Amin sien Regeer weer vörbi. Later in de Wahlen vun’n September 1980 keem Milton Obote wedder an de Macht, ob de Wahl so astrein weer, dor hebbt vele an twiefelt. Museveni güng dorüm mit ene Rebellenarmee gegen Obote vör. De Guerillakrieg vun 1980 bet 1985 hett nochmal en poor hunnertdusend Minschen dat Leven köst.

In’n Januar 1986 kunn Museveni sien Natschonale Wedderstandsarmee Kampala innehmen un Museveni is de ne’e Präsident vun Uganda worrn.

Hüüt

In’n Noorden is de Wedderstandsarmee vun’n Herrn togang, de vun’e Idee her en christlichen Staat, de sik op de teihn Botten beropen doot, hebben will, aver amenn doch blots en Bann vun Rövers is, de de Inwahners terroriseert. Ok wenn Uganda keen dör un dör demokraatschen Rechtsstaat is, is dat ünner Museveni beter worrn, de 2006 al in siene drüdde Amtstiet gahn is (de eerste Wahl weer eerst 1996, nadem en nee Verfaat rut weer).

Politik

De ugandsche Regeren mischt autoritäre un demokraatsche Elementen. Politisch vun Bedüden weer bet 2005 eenzig de Regerenspartei vun Museveni, de Organisatschoon vun de Natschonale Wedderstandsbewegung. Siet 2005 sünd wedder annere Parteien tolaten.

Ünnerafdelen

Hööftartikel: Ünnerafdelen vun Uganda

Uganda is indeelt in 80 Distrikten.

Weertschop

De Weertschop in’n Süden un in de Merr vun’t Land kummt good vöran. Dat bedüdenste Utfohrgoot is - so al in de Tiet as Protektorat - Kaffe un in lütteren Ümfang ok Gold. Ok Tee un Fisch ut den Viktoriasee warrt exporteert. De Logistik un de Verkehr in Uganda sünd präägt dör de Laag as en Binnenland.

Medien

De Medien in Uganda köönt kritisch över de Regeren berichten, ofschoonst de Regeren bi Berichten över sensible Themen as den Rebellenkrieg in’n Noorden un den Börgerkrieg in’n Kongo in de Vergangenheit as ok bi’t Thema Kinnersoldaten scharp reageer. Siet den Machtantridd vun Präsident Museveni is de Medienlandschop liberaliseert worrn. Mehr as 100 Radiosenner sünd registreert.

Rundfunk in Uganda