Nepal

सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल Sanghiya Loktāntrik Ganatantra Nepāl
Vlagge van
Kaarte van
Informasie
Sproaken	Nepalees
Heufdstad	Katmandoe
Regeringsvörm	Federale Reppubliek
Geleuf	Hindoeïsme
Laand en inwonners
Oppervlakte - Water	147.181 km² 2,8%
Inwonners - Dichtheid	26.494.504 (2011) 180 inw./km²
Koordinaten	26° 32′ N, 86° 44′ O
Oaverig
Volksleed	Sayaun Thunga Phulka "Oet Hoonderden Blomen"
Munteenheid	Roepi (NPR)
Tiedzone	NPT (UTC+5:45)
Web | Kode | Tel.	.np | NP | 977

Nepal (in et Nepalees: नेपाल), offisjeel de Federale Demokratiese Reppubliek Nepal is een laand in Zuud-Azië. Et hef ne oppervlakte van 147.181 km² en der wont ongevear 27 miljoen leu. Et ligt in de Himalajaboargen, in et noorden tegen Sjina en vuur de rest in eklemd tusken India. De heuwdstad en grötste stad is Katmandoe.

Et boargachtige noorden van Nepal hef achte van de tiene hoogste boargen van de wearld. Den hoogsten boarg, de Mount Everest (in et Nepalees Sagarmāthā, eskrewen as सगरमाथा) is der doar enen van is. Der zeent mear as 240 töppe heuger as 6000 meter. Et zudelike deel, Terai, is vruchtboar en vochtig.

Ongevear 81,3% van de leu is Hindoestaans, et heugste antal van alle laanden. Vanoet et verleden is der 9% Boeddhisties. Wiedters is 4% Mohameddaans, 3,1% Kiranties en 1,4% Kristelik. Ongevear 0,4% van de leu doot der an animisme. Een groot deel van de leu, vuural dee in de boargen wont, rekkent zikzelf mangs Hindoestaans en mangs Bhoeddisties, umdet beaide geleuwe ruumte vuur mekoar loat.

Van 1768 töt 2008 was Nepal ne monarchie oonder de Shah-familie. Doarvuur warren et verskeaidene lösse stöatjes, töt at Prithvi Narayan Shah ze bie mekoar kreeg. Noa den tien joar doerenden Nepalesen Börgeroorlog en wekkenlange protesten van alle politieke metbeslissers, köm der ne 12-peuntenofspraak. Bie de verkiezingen van den 28sten mei 2008 wör massaal stemd tegen de monarchie en vuur ne federale reppubliek met meardere politieke partiejen. Et blif nog aait lastig um der an te wennen, mer de 12-peuntenofspraak heuld töt non too staand.

Nepal is een ontwikkelingslaand woer as de leu weainig verdeent. In 2014 steund et op de Volkontwikkelingsindex op plaatse 145 van de 187 laanden. Völle inwonners hebt slim honger en leawt in oarmood. Toch hef et laand redelik wat trädte vuuroet emaakt, umdet de regearing zik der op hef vaste betten um et laand vuur 2022 et steampel minst oontwikkelde laand oet te wisken.

Naam

Den laandsnaam hef denzelfden oorsproonk as den naam van et Newar-volk. De wöare "Nepāl", "Newār", "Newāl" en "Nepār" zeent allemoal vörme van etzelfde woard, mer dan met iets nen aanderen klaank. Nepal zol oet et Sanskriet stammen en de deftige vörm wean. Newar is de wat volksere variaant oet et Prakriet. In Tistung, een dal op et westen van Katmandoe, veunden gelearden een opskrift oet 512, woerin as et zinneke "groten an de Nepals" steet. Doarmet zol verwezen wörden an beaide et volk en et laand.

Et woard "Newar" as verwiezing noar "Inwonner van Nepal" wör vuur et eerste broekt in een geskrift oet 1654 in Katmandoe. Den Italiaansen Jezuïet Ippolito Desideri (1684-1733), den as in 1721 noar Nepal treuk, skreef at de inwonners van Nepal Newars heten. Der wörd wal es beweard at "Nepal" ne versanskriesering van "Newar" is, of det "Newar" nen niejeren vörm van "Nepal" is.

Ne aandere verkloaring zeg at de wäorde "Newar" en "Newari" volkse oetsproaken zeent, dee as komt van de verbasting van P noar V/W en L noar R.

In oetsproake wörd de leste konsonaant vortloaten en den kleenker verlengd: "Newā" vuur Newār ofNewāl en "Nepā" vuur Nepāl.

Volgens volksverhalen köm der nen Hindoestaansen healigen "Ne" in et Katmandoedal wonnen. Ne besköarmden et dal ("pala" in de Pali-sproake).

Verleden

Veundste oet de steentied teunt an at der al 11.000 joar leu in de Nepal-strekke woont. Et laand wörd al neumd in verskeaidene heuwdstukke van de Hindoestaanse geskriften, de Veda's. Volgens Gopal Vansawali warren de eerste intrekkers in et gebeed de Gopalen, woernoa as achtereen de Mahispala en de Kirati kömmen. Disse Tibet-Burmese leu leawden noar verluudt der 2500 joar eleden. Der is liekewel gin arkeologies bewies vuur en et ennigste de'w der van weet, is in later tieden dale skrewen.

Zo'n 500 vuur Kristus warren der verskeadene kleane könninkriekskes en stämme in et zuden. Oet ene van disse hearsende families köm den preens Siddhartha Gautam (meestal skatt tusken 563–483 vK), den as later zinnen titel der achterhen deed um een sober leawen te volgen. Hee wör bekeand as de Buddha ("Den Ontwaakten" or "Den Verlichten"). Et wörd annömmen at den zeuwenden Kirata-könning, Jitedasti, um dee tied regearen deed.

Basantapoer, et vuurmoalige könninklike oonderkommen

Tegen 250 vK kömmen de zudelike strekken oonder besteur van et Maurianenriek in et hudige Noord-India. Et wör nen belangrieken stoat oonder et Goeptariek in et veerde joarhoonderd.

Der is oardig wat dale skrewen oawer et könninkriek Nepal duur den bekeanden Sjinesen Boeddhistiesen pelgrimsmonnik Xuanzang, roond et joar 645 CE. Der is völle oawer et verleden van Nepal in de steender van et Katmandoedal graveerd.

Verskeaidene hoonderden joaren gungen der oawerhen en Nepal wesselden van et ene riek in et aandere. Oeteandelik in et elfde joarhoonderd köm Nepal oonder et Tjaloekiariek, oet zudelik India. Dee drungen et Hindoeïsme der duur, woerduur as et Boeddhistiese laand slim veraanderden.

Middeleeuwen

Vuur in et 12de joarhoonderd, kömmen der leaiders op oet et zuden, woervan as den achternaam op et Sanskriete achterplaksel malla eandigden ("worstelder"). Disse könningen regearden de volgende 200 joar, woernoa as et könninkriek in mear as 20 stöatjes oet mekoar völ. Achterin et 14de joarhoonderd köm der ne nieje Malla-familie op in et Katmandoedal, woermet as een groot deel van et hudige midden van Nepal wier bie mekaar köm. In 1482 wör et laand op edeeld in dree könninkrieken: Katmandoe, Patan en Bhaktapoer.

Laandbeskriewing

Kaarte van Nepal

Nepal is 800 kilometer laank en 200 kilometer breed. Et wörd meestal indeeld in dree eardriekskeundige strekken: Boargen, Heuwels en Terai. Disse ekologiese streppels loop van et oosten noar et westen en wordt vertikaal duursneden duur de grote rivieren van Nepal, dee as van et noorden noar et zuden streumt.

De Terai in et zuden zeent de leeglaandvlaktes, op de greanze met India. Ze heurt bie et noordelike reandke van de Indus-Gangesvlakte. Ze zeent oetsletten en voodt duur dree grote Himalayarivieren: de Kosi, de Narayani en de Karnali. Wiedters gef et ook nog kleandere riveren die oet de eeuwige sneeliene komt. Disse strekke hef een subtropies töt tropies klimaat.

De Heuwelstrekke (Pahad) lig oonder de hoge boargen. De töppe van disse strekke ligt tusken de 800 en 4000 meter hoogte. Ze goat geleadelik oawer van subtropies klimaat oonder de 1200 meter noar alpklimaat boawen de 3600 meter. De boargketten de Mahabharat vörmet de zuudgreanze van disse strekke, met ofwesselend subtropiese rivierdalen en "heuwels" töt an de noordgreanze. In de dalen hiervan wont de meeste leu.

Et Annapoerna-gedeelte van de Himalajas.

De Boargen (Himal), dee deel zeent van de grote Himalaja, vörmet et noorden van Nepal. Hier lignt de heugste boargen van de weareld, woeroonder de 8848 meter hoge Mount Everest op de greanze met Sjina. Der zeent nog zeuwen aandere boargen heuger as 8000 meter in Nepal: Lhotse, Makalu, Cho Oyu, Kanchenjunga, Dhaulagiri, Annapurna and Manaslu.

Nepal hef vief klimaatstrekken, dee met de heugte met veraandert. Oonder de 1200 meter is et (sub)tropies, tusken 1200 en 2400 meter is der een gemoatigd klimaat, tusken 2400 en 2600 meter een koold klimaat, tusken 3600 en 4400 meter een subarkties klimaat en boawen de 4400 meter een arkties klimaat.

Nepal hef vief seizoenen: zommer, monsoen, hoarfst, weenter en vuurjoar. De Himalaya heuld de koolde weenterweend van Midden-Azië tegen en vörmet de greanze vuur de monsoenweend. Et laand was vroger dichtbegröaid, mer oontbossing in alle strekken hef der vuur zörget at ofbrokkeling, verskoewing en ofkalving van de leafumgewingen een groot probleem is wörden.

Boargbeklimmers komt gearne noar Nepal um de hoge en oetdagende töppe, zo as de Mount Everest. Den is lechter vanof de Nepalese kaante te beklimmen.

Eardplaten

Duurdet et Indiase wearelddeel en et Euraziatiese tegen mekoar op klappern in de Paleogeentied (en rechtevoort nog aait), ontsteund de Himalaja en et Tibetaanse Hooglaand. Nepal lig pal in dit botsingsgebeed.

De Indiase plate skof met 50 mm per joar alverdan noordeliker in verhoolding met Azië. A'j de grötte van de eardblukke noagoat, is det beheurlik rap; ongevear twee moal zo rap as de snelheid woermet as de neagels van een meanske gröait. Den dikken Indiasen korst dok oonder de verhooldingswies meender stoarken Tibetaansen korst, woerduur as de Himalaja op edrok wörd.

Oet een oonderzeuk in 2014 bleek at der duursneewies um de 750/140 en 870/350 joar ne grote eardbewing in oost Nepal keump. Een oonderzeuk oet 2015 teunden ne terugslag van 700 joar an tusken eardbewingen. Et oonderzeuk beweart ook at der duur tektoniesen drukoawerdracht een verbaand is tusken de eardbewing van 1934 en den van 2015. Ze volget een vast eardbewingspatroon.

Leafumgewing

Duur de grote heugteverskillen zeent der in Nepal verskillende leafwearlden, van Tropies gröslaand an de greanze met India töt tropies woold en konifeerwoolden in et Heuweldeel, töt gemengd woold op de flaanken van de Himalaja, töt grös- en lege buskes töt rotsen en ies op de heugste töppe.

Op de leegste stukke lig et Gröslaand van Terai-Duar. Dee sloett an op et Suptropiese Himalajabos, wat tusken de 500 en 1000 meter heugte vuurkeump. Tusken 1000 en 2000 meter heugte tref iej Subtropies noaldbos.

A'j nog heuger komt, wör et klimaat van oost noar west verdeeld duur de Gandaki-rivier. Op et oosten is et vaker reagenachtig en der leaft mear deers en plaanten. Et westen is dreuger en meender soortriek.

Vanof 1500 töt 3000 meter wörd et gemoatigd bosriek: de Oostelike en Westelike Himalajawoolden. Duur mekoar geeldt: wo heuger a'j komt, wo dunner de begröaiing.

• 
  Panorama van Seto Gumba
• 
  Oetzicht oawer et doarp Khartuwa vanoet et doarp Thakuri in Sitalpati, Shankhuwasabha, oost Nepal.
• 
  Beeld van Nepal van de NASA Landsat-7.
• 
  De boargketten Annapurna in de Himalaja.
• 
  Phoksundo-meer.
• 
  De Kali Gandaki-kloof is ene van de deepste kleuwe van de wearld.
• 
  Marshyangdi-dal – Et gef völle van dit soort gletsjerdalen in de Himalaja.
• 
  Mount Everest, den heugsten boarg van de wearld, lig op de greanze tusken Sjina en Nepal
• 
  Weendoetslieting in Kalopani.
• 
  Een veeld in Terai.
• 
  Phulchowki-heuwel.

Besteur

Indeling

Distrikten van Nepal

Nepal is opdeeld in 14 zones en 75 distrikten, bie mekoar zat in vief ontwikkelingsstrekken. Elk distrikt hef een vast distriktsheuwd den as toozut op noaleawing van de wet en oetvoering van de regearingstaken. De vief strekken en veerteen zones zeent:

• Oosterstrekke (Purwanchal)
  • Koshi
  • Mechi
  • Sagarmatha
• Middelste strekke (Madhyamanchal)
  • Bagmatii
  • Janakpur
  • Narayani
• Westerstrekke (Pashchimanchal)
  • Dhawalagiri
  • Gandaki
  • Lumbini
• Midwesterstrekke (Madhya Pashchimanchal)
  • Bheri
  • Karnali
  • Rapti
• Oeterst westelike strekke (Sudur Pashchimanchal)
  • Mahakali
  • Seti

Politiek

Nepal is de leste twentig joar besteurlik onmeundig rap veraanderd. Töt an 1990 was Nepal ne absolute monarchie. In det joar veulden zik Keunink Birendra slim oonder druk zat duur ne kommunistiese volksbeweaging. Hee stemden in met ne grootskoalige politieke hervörming, duur der ne parlementeare monarchie van te maken. Den keunink was dan stoatsheuwd en den premier regearingsheuwd.

Nepal har twee kamers, met een Hoes van Ofveardigden (de Pratinidhi Sabha) en den Nasjonalen Road (de Rastriya Sabha). Et Hoes van Ofveardigden har 205 leden dee as rechtstreeks duur et volk ekeuzen warren. Den Nasjonalen Road har 60 leden: 10 dee anwezen warren duur den keunink, 35 dee ekeuzen warren duur et Hoes van Ofveardigden en de aandere 15 dee ekeuzen warren duur nen kiesroad van steaden en döarpe. De regeartied kon vief joar doeren, mer ook duur den keunink vuurtieds of ekapt worden. Alle Nepalezen van 18 joar en eulder meugen stemmen.

Et oetvoerende hoes, et kabinet, besteund oet den keunink en de Ministerroad. Denne wat de meeste stemmen in de verkiezingen kreeg, wör dan premier. et kabinet wör ekeuzen duur den keunink, den as zik leut roadgewen duur den premier. Regearingen heulden et nooit lange vol, duur interne instorting of duur groondwettelike opheffing duur den keunink op anroaden van den premier. Gin ene regearing seend 1991 heuld et länger as twee joar oet.

Ne politieke beweaging in april 2006 brachten veraandering in et laandsbesteur. Der wör ne tiedelike groondwet oetdacht, woerbie as den keunink al zinne macht inleaweren mos. Noa vreadesoawerleg met Maoïstiese rebellen wör der een tiedelik Hoes van Ofveardigden op ericht met Maoïstiese leden. Et antal zetels in et parlemeant wör opheugnd noar 330. In 2007 köm de Maoïstiese Vereanigde Kommunistiese Partieje van Nepal bie de tiedelike Nepalese regearing.

Eand 2007 skreef de tiedelike regearing een vuurstel oet um van Nepal nen federalen republiek te maken, met nen presideant as stoatsheuwd. Op 10 april 2008 steunden de Maoisten boawenan, mer neet met ne seempele mearderheaid. Et nieje parlemeant nöm den niejen wet met ne grote mearderheaid an stemmen an. Keunink Gyanendra har 15 deage um zin paleis in sentraal Katmandoe oet te goan.

Op den 26sten juni van 2008 verkloarden premier Girija Prasad Koirala, den as seend januwoari 2007 stoatsheuwd was, det he zol oftreaden op den dag at den eersten presideant van et laand ekeuzen zol wean. De eerste kiesronde was op 19 juli 2008. Hieroet köm Parmanand Jha as winner noar vuurten, mer ginene van de kandidoaten kreeg alle neudige 298 stemmen bie mekoar. Doarumme wör der et volgende joar wier estemd. Ram Baran Yadav van de Nepalese Kongrespartieje versleug Maoist Ram Raja Prasad Singh met 308 van de 590 stemmen. Noa den zinne inzwearing as presideant op 23 juli 2008, gavven Koirala zinnen baan op.

Prachanda sprekt vuur nen vergoaring in Pokhara.

Op den 15den augustus van 2008 wör den Maoïstiesen leader Prachanda (Pushpa Kamal Dahal) ekeuzen as eersten presideant van Nepal. Mer op 4 mei 2009 treud Dahal al wier of weagens anhooldende steggelderieje oawer et ontsloan van nen leagerleader. Seend dee tied steet et laand in tweestried, met as belangriekste disterpeunt of de vrogere Maoïstiese strieders, et Volksbevriedingsleager, bie in het leager van et laand opnömmen worden mut. Noa Dahal wör Jhala Nath Khanal van et CPN (UML) as presideant ekeuzen. Mer den mos ook wier oftreaden, umdet he de vreadesbesprekkingen en et groondwetskriewen neet gangshoolden kon. In augustus 2011 wör den Maoïst Babu Ram Bhattarai den doarden presideant, noa nen verkiezingsroonde. Op 24 mei 2012 gavven den tweeden presideant Krishna Sitaula zinnen baan op

Op den 27sten mei 2012 lukten et den Vergoaring neet um met nen niejen groondwet te kommen. Presideant Baburam Bhattarai kondigden in nen nasjonaal oet ezeunden toosproak nieje stemroondes an: "Wie könt nich aans as teruwgoan noar et volk en doaroet nen neien road te zeuken um oonzen groondwet te skrieven." Ene van de grötste knelpeunten was de vroage of de Nepalese lidstoaten indeeld worden mut noar et volk wat der leaft.

Nepal is ene van de weanige Aziatiese laanden dee as der den doodstraf achterhen edoan hebt. en et eerste laand wat homohuweliken toolöt.