Wismar

Wismar
	Ġermanja
Amministrazzjoni
Stat sovran	Ġermanja
Federated state of Germany	Mecklenburg-Vorpommern
Rural district of Mecklenburg-Vorpommern	distrett ta' Nordwestmecklenburg
Kap tal-Gvern	Thomas Beyer
Ismijiet oriġinali	Hansestadt Wismar
Kodiċi postali	23966, 23970u 23952
Ġeografija
Koordinati	53°53′33″N 11°27′54″E / 53.8925°N 11.465°EKoordinati: 53°53′33″N 11°27′54″E / 53.8925°N 11.465°E
	Wismar Wismar (Germany)
Superfiċjenti	41.72 kilometru kwadru
Għoli	17 m
Demografija
Popolazzjoni	44,022 abitanti (31 Diċembru 2023)
Informazzjoni oħra
Fondazzjoni	13 century
Kodiċi tat-telefon	03841
bliet ġemellati	Calais, Aalborg, Lübeck, Kemi, Muniċipalità ta' Kalmaru Pogradec
	wismar.de

Wismar (pronunzja bil-Ġermaniż: [ˈvɪsmaʁ]; bil-Ġermaniż t'Isfel: Wismer), uffiċjalment il-Belt Anseatika ta' Wismar (bil-Ġermaniż: Hansestadt Wismar), b'popolazzjoni ta' madwar 43,000 abitant, hija s-sitt l-ikbar belt tal-istat ta' Mecklenburg-Vorpommern fil-Grigal tal-Ġermanja, u r-raba' l-ikbar belt ta' Mecklenburg wara Rostock, Schwerin u Neubrandenburg. Il-belt kienet it-tielet l-ikbar belt portwali fl-eks Ġermanja tal-Lvant wara Rostock u Stralsund.

Wismar tinsab mal-Bajja ta' Wismar fil-Baħar Baltiku, eżatt faċċata tal-gżira ta' Poel, li tissepara l-Bajja ta' Wismar mill-Bajja ikbar ta' Mecklenburg. Il-belt tinsab fin-nofs bejn iż-żewġ bliet portwali ikbar minnha ta' Lübeck fil-Punent, u Rostock fil-Lvant, u l-belt kapitali statali ta' Schwerin tinsab fin-Nofsinhar tal-belt mal-Lag ta' Schwerin. Wismar tinsab fir-rokna tal-Grigal tar-Reġjun Metropolitan ta' Amburgu, u hija l-belt kapitali tad-distrett tal-Majjistral ta' Mecklenburg. Il-port naturali tal-belt huwa protett minn promontorju. Il-gżira mhux abitata ta' Walfisch, li tinsab bejn Wismar u l-gżira ta' Poel, amministrattivament tagħmel parti mil-lokalità ta' Wismar-Wendorf.

Huwa stmat li Wismar ġiet stabbilita fl-1226 taħt Enriku Borwin I, is-Sinjur ta' Mecklenburg mill-familja tal-Mecklenburg, dinastija Ġermaniża ta' oriġini Slavika magħrufa wkoll bħala l-Obotriti jew in-Niklotidi. Fl-1259, il-belt saret parti mil-Lega Anseatika. Matul l-istorja tagħha, il-belt kienet taħt il-kontroll ta' diversi stati Ġermaniżi kif ukoll taħt l-Imperu Żvediż. Kienet parti mill-Iżvezja mill-1648 sal-1803 (de jure sal-1903, meta l-Iżvezja uffiċjalment irrinunzjat is-sjieda tagħha fuq il-belt), u dan il-kapitlu Żvediż tal-belt jiġi ċċelebrat fuq skala kbira kull sena permezz ta' "Ċelebrazzjoni tal-Iżvezja". Mill-1815 sal-1918, Wismar kienet tagħmel parti mill-Gran Dukat ta' Mecklenburg-Schwerin u iktar 'il quddiem mill-Istat Ħieles ta' Mecklenburg-Schwerin.

Wismar hija belt rappreżentattiva tipika tal-Lega Anseatika permezz tal-istrutturi Gotiċi tal-brikks madwar il-belt kollha u d-djar patrizjani ikoniċi bis-soqfa forfċi, u tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO flimkien maċ-ċentru storiku antik tal-belt ta' Stralsund fl-2002.^[1] Wismar hija s-sede tal-Hochschule Wismar, università tax-xjenzi applikati, waħda minn disa' istituzzjonijiet oħra tal-edukazzjoni għolja f'Mecklenburg-Vorpommern. Permezz ta' MV Werften Wismar, il-belt hija waħda mit-tliet postijiet fejn jiġu prodotti l-vapuri tal-kruċieri ta' MV Werften (flimkien ma' Rostock u Stralsund), u din il-kumpanija hija waħda mill-ikbar impjegaturi tal-belt. It-tliet binjiet reliġjużi ikoniċi ta' San Ġorġ, ta' San Nikola u ta' Santa Marija jiddominaw il-veduta panoramika tal-belt ta' Wismar.

Storja

L-isem tal-insedjament ġie rreġistrat għall-ewwel darba fis-seklu 12 u għandu oriġini Slavika. Ġej mill-isem proprju Slaviku Wyszemir. Wismar kienet parti mit-territorju Slaviku tal-Punent tal-Obotriti.^[2]

Id-data eżatta tal-istabbiliment tal-belt mhijiex ċara. Fl-iżjed dokument eżistenti antik ta' Wismar tal-1229, id-drittijiet ċiviċi tagħha kienu diġà ġew stabbiliti. Fl-1301, Wismar ġiet taħt it-tmexxija tal-familja tal-Mecklenburg. Fl-1259, Wismar issieħbet fi ftehim difensiv ma' Lübeck u ma' Rostock, sabiex tkun tista' tilqa' b'mod effettiv għall-bosta attakki mill-pirati Baltiċi. Sussegwentement, iktar bliet tal-Imperu Ruman Sagru tat-Tramuntana bdew jaqblu bejniethom biex jikkooperaw peress li l-kummerċ u n-negozju kulma jmur beda jsir iktar ikkoordinat u iktar regolat. Dawn il-politiki kienu s-sisien għall-iżvilupp tal-Lega Anseatika. Sas-sekli 13 u 14, Wismar kienet kibret f'ċentru kummerċjali Anseatiku sod u f'ċentru importanti tal-ipproċessar tas-suf. Għalkemm madwar 2,000 abitant tal-belt mietu matul il-pesta tal-1376, il-belt baqgħet pjuttost prosperuża sas-seklu 16.

Taħt it-tmexxija Żvediża

Permezz tat-Trattat ta' Paċi ta' Westfalen tal-1648, Wismar ġiet taħt il-kontroll territorjali tal-Iżvezja. Bis-saħħa tal-akkwiżizzjoni ta' Wismar u ta' dominji oħra fl-Imperu Ruman Sagru, ir-Rejiet tal-Iżvezja fir-rwol tagħhom bħala prinċpijiet imperjali kienu intitolati għal sede fid-Dieta Imperii (litteralment "Dieta Imperjali"). Iċ-ċentru storiku ta' Wismar sar ċentru amministrattiv tal-belt ta' Wismar u tad-distretti ta' Pod u ta' Neukloster, u wara l-1653, il-Fürstenhof (il-qorti tal-prinċep) serviet bħala s-sede tal-qorti suprema għad-dominji Żvediżi kollha fl-Imperu Ruman Sagru. Il-fortifikazzjonijiet ta' Wismar ġew estiżi f'sistema difensiva effettiva taħt is-superviżjoni tal-Marexxall tal-Post Erik Dahlbergh. Fdalijiet ta' dawn il-fortifikazzjonijiet madwar il-belt ġew ippreservati, fost postijiet oħra, fil-"Lindengarten" lejn il-Lvant tal-ħajt taċ-ċentru storiku tal-belt. Matul il-Gwerra Skanjana, il-belt ġiet assedjata u nħatfet mill-qawwiet Daniżi fl-1675.

Fl-1803, l-Iżvezja ċediet kemm il-belt kif ukoll is-sjieda nobbli lill-Gran Dukat ta' Mecklenburg-Schwerin għal 1,258,000 Riksdaler, iżda rriżervat id-dritt ta' fidwa wara 100 sena. Fid-dawl ta' dan id-dritt kontinġenti tal-Iżvezja, Wismar ma kinitx irrappreżentata fid-"dieta" ta' Mecklenburg-Schwerin sal-1897. Fl-1903, l-Iżvezja finalment irrinunzjat il-jeddijiet tagħha fir-rigward tal-belt. Wismar għad għandha ftit fdalijiet tal-privileġġi antiki tagħha, inkluż id-dritt li ttajjar il-bandiera tagħha stess.

Seklu 20

Sal-aħħar tas-seklu 19, l-iżjed fergħat importanti tal-manifattura ta' Wismar kienu l-produzzjoni u l-industrija tal-ħadid u tal-azzar, tal-materjali tas-soqfa, tal-asfalt, tal-karta u tal-makkinarji. Il-kummerċ marittimu internazzjonali seħħ fil-port lokali, li kien fond biżżejjed biex jilqa' bastimenti b'pixka sa ħames metri (16-il pied) mal-mollijiet tiegħu. Fost l-esportazzjonijiet kien hemm il-ħbub, iż-żrieragħ taż-żejt u l-butir, filwaqt li l-faħam, l-injam u l-ħadid kienu jiġu importati. Wismar kienet is-sit tal-produzzjoni ta' diversi manifatturi tal-makkinarji u tal-inġenji ferrovjarji u mill-1933 kienet is-sede tan-Norddeutsche Dornier-Werke li kien manifattur tal-inġenji tal-ajru. Fl-14 ta' Mejju 1881, Rudolph Karstadt fetaħ l-ewwel ħanut tiegħu (Tuch-, Manufaktur- und Konfektionsgeschäft) tal-istabbiliment kummerċjali famuż sew ta' Karstadt f'Wismar.

Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, f'Wismar kien hemm sottokamp tax-xogħol sfurzat tal-ħabs tan-Nażisti f'Bützow-Dreibergen. Wismar ġiet ibbumbardjata sew u nqerdet mill-attakki mill-ajru tal-Forzi Alleati. Peress li l-linja ta' kuntatt bejn l-armati Sovjetiċi u l-armati l-oħra tal-Alleati ġiet iffurmata fl-Ewropa lejn l-aħħar tal-gwerra, Wismar inħatfet mill-Ewwel Battaljun Kanadiż bil-Paraxut tas-Sitt Diviżjoni tal-Ajru Brittanika fit-2 ta' Mejju 1945, u l-kmandant kien James Hill, skont l-Operazzjoni Eklissi. Fis-7 ta' Mejju 1945, il-Marexxall Brittaniku tal-Post Montgomery u l-Marexxall Sovjetiku Konstantin Rokossovsky iltaqgħu f'Wismar. Bi qbil fi ħdan il-Ftehimiet taż-Żona tal-Okkupazzjoni tal-Konferenza ta' Yalta, Wismar saret parti miż-Żona tal-Okkupazzjoni Sovjetika tal-Ġermanja fl-1 ta' Lulju 1945, billi t-truppi Brittaniċi rtiraw u t-truppi Sovjetiċi ħadu l-kontroll taż-żona.

Matul l-era tal-1949 sal-1990 tar-Repubblika Demokratika Ġermaniża, Wismar saret it-tieni l-ikbar port tal-Ġermanja tal-Lvant, wara Rostock, u żviluppat industrija tal-bini tal-vapuri. Għalkemm il-gvern tar-Repubblika Demokratika Ġermaniża kien wiegħed li jirrestawra l-knejjes lokali u s-siti storiċi li kienu ġew ibbumbardjati sew matul il-gwerra, dan l-impenn fil-biċċa l-kbira ma ġiex onorat.

Wara r-riunifikazzjoni Ġermaniża fl-1990, il-knejjes u l-binjiet storiċi kollha fiċ-ċentru storiku tal-belt ġew irrestawrati, u ċ-ċentri storiċi ta' Wismar u ta' Stralsund (li tinsab madwar 110 km jew 70 mil fil-Lvant), tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Fl-2011, Wismar saret il-belt kapitali tad-distrett ta' Nordwestmecklenburg.

Sit ta' Wirt Dinji

Iċ-ċentri storiċi ta' Wismar u ta' Stralsund ġew iddeżinjati flimkien bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2002.^[1]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".^[1]

Sindki u Sindki Nobbli

1919-1929: l-Avukat Hans Rasp (1877–1957, SPD);
1929-1933: Heinrich Brechling (1897–1959, SPD);
1933-1945: Alfred Pleuger (NSDAP);
Mejju 1945 – Ġunju 1945: Heinrich von Biel (indipendenti);
Ġunju 1945 – Awwissu 1945: Heinz Adolf Janert (1897-1973) (indipendenti);
Awwissu 1945 – 1945: Karl Keuscher (KPD);
Settembru 1945 – 1945: August Wilke (KPD);
Diċembru 1945 – Diċembru 1950: Herbert Säverin (1906-1987) (SPD/SED);
Jannar 1951 – Ġunju 1952 Erhard Holweger (1911-1976) (SED);
Awwissu 1953 – Ġunju 1957: Herbert Kolm (SED);
July 1957 – April 1969: Herbert Fiegert (SED);
April 1969 – Novembru 1989: Günter Lunow (twieled fl-1926) (SED);
Novembru 1989 – Mejju 1990: Wolfram Flemming (SED), temporanju;
1990-2010: Rosemarie Wilcken (twieldet fl-1947) (SPD);
Minn Lulju 2010: Thomas Beyer (twieled fl-1960) (SPD).

Attrazzjonijiet u arkitettura

Iċ-ċentru storiku antik tal-belt, iċċentrat fil-pjazza l-kbira tas-suq (waħda mill-ikbar fit-Tramuntana tal-Ġermanja b'erja ta' 10,000 m² jew 110,000 pied kwadru), huwa kkaratterizzat bi djar urbani u strutturi kummerċjali u tal-manifattura tal-Lega Anseatika, li nbnew bi stil Gotiku bil-brikks matul is-sekli 13 sa 15, arkitettura tas-seklu 19 tat-tqanqil mill-ġdid tar-Rumanesk u djar tal-Art Nouveau. Binjiet distintivi u militari li nbnew matul il-perjodu tal-kontroll tal-Iżvediżi matul is-sekli 17 u 18 jipprovdu saff ieħor ta' influwenza kulturali.

L-enfasi ewlenija tal-pjazza tas-suq hija l-funtana tal-ilma jew il-Wasserkunst, funtana elaborata tal-ħadid ferrobattut importata min-Netherlands fl-1602. In-naħa tat-Tramuntana tal-pjazza hija okkupata mill-Muniċipju, li nbena bi stil Neoklassiku mill-1817 sal-1819. Binja notevoli oħra fil-pjazza hija d-dar patrizjana Gotika tal-brikks (Bürgerhaus) imsejħa Alter Schwede (Żvediż Antik), li nbniet għall-ħabta tal-1380.

Il-Knisja ta' San Ġorġ tmur lura għall-1404. Irnexxielha ma ġġarrabx wisq ħsara matul il-biċċa l-kbira tat-Tieni Gwerra Dinjija, iżda fl-14 ta' April 1945, tliet ġimgħat qabel tmiem il-gwerra, ġarrbet ħsarat kbar minħabba "bombi Blockbuster" li twaqqgħu mill-Forza tal-Ajru Rjali Brittanika. Ir-rikostruzzjoni wara r-riunifikazzjoni Ġermaniża tlestiet fl-2010 u swiet madwar 40 miljun ewro.

It-torri tal-kampnar ta' 80 metru (260 pied) tal-Knisja ta' Santa Marija (Marienkirche) huwa l-unika fdal tal-binja Gotika oriġinali bil-brikks li kienet inbniet matul l-ewwel nofs tas-seklu 13. Il-knisja ġarrbet ħsarat estensivi fit-Tieni Gwerra Dinjija, u nqerdet parzjalment fl-1960 matul l-era tal-Ġermanja tal-Lvant.

Il-Knisja ta' Santa Marija u l-Knisja ta' San Nikola (Nikolaikirche) bil-volti enormi tagħha li nbnew mill-1381 sal-1460, huma eżempji mill-iprem tal-influwenza arkitettonika tal-Knejjes ta' Santa Marija ta' Lübeck fuq ir-reġjun kollu.

Il-Fürstenhof, eżemplar imżejjen b'mod rikk bl-istil Rinaxximentali Taljan bikri, fl-imgħoddi kienet residenza dukali u iktar 'il quddiem intużat bħala s-sede tal-awtoritajiet muniċipali. Inbniet mill-1552 sal-1565, u ġiet irrestawrata mill-1877 sal-1879. L-Iskola Antika, li tmur lura għall-ħabta tal-1300, ġiet irrestawrata wkoll. Il-muniċipju, rikostruwit fl-1829, jospita gallerija ta' pitturi. Il-Gallerija Muniċipali tal-Belle Arti Baumhaus tinsab fiż-żona antika tal-port.^[3]

Edukazzjoni

Hochschule Wismar – l-Università tat-Teknoloġija, in-Negozju u d-Disinn.

Ekonomija

Nordic Yards Wismar hija kumpanija tal-bini tal-vapuri li tinsab f'Wismar u l-industrija tal-bini u tat-tiswija tal-vapuri ilha teżisti mill-1946 f'Wismar.

Nies notevoli

Klaus Störtebeker (għall-ħabta tal-1360-1401), kursar;
Sofija ta' Mecklenburg-Güstrow (1557-1631), ir-reġina tad-Danimarka;
Bernhard Latomus (1560-1613), storiku;
Daniel Georg Morhof (1639–1691), storiku;
Joachim Gerstenbüttel (għall-ħabta tal-1650-1721), kompożitur;
Johan Henrik Scheffel (1690-1781), pittur Żvediż;
Johan Carl Wilcke (1732-1796), fiżiku;
Henricus Christophorus Christianus Wegener (1757-1799), avukat;
Friedrich Christoph Dahlmann (1785-1860), storiku u statista;
Heinrich Keil (1822-1894), filologu;
Theodor Martens (1822-1884), pittur tal-arkitettura u tal-pajsaġġi;
Friedrich Bernhard Christian Maassen (1823-1900), professur tad-dritt;
Gottlob Frege (1848-1925), matematiku, loġiku u filosfu;
Marie Musaeus Higgins (1855-1926), fundatriċi tal-Kulleġġ ta' Musaeus, Colombo;
Franz Ziehl (1857-1926), batterjologu;
Gustav Neckel (1878-1940), Ġermanista u Skandinavista;
Anton von Hohberg und Buchwald (1885-1934), uffiċjal tar-Reichswehr u tal-SS;
Harald Weinrich (twieled fl-1927), studjuż klassiku, studjuż tal-filoloġija Rumanza, filosfu u professur emeritu tal-Collège de France, fejn kellu f'idejh il-presidenza tal-letteratura Rumanza mill-1992 sal-1998;
Heino Kleiminger (1939-2015), plejer tal-futbol;
Gunter Pleuger (twieled fl-1941), diplomatiku u politiku;
Klaus Grünberg (twieled fl-1941), attur;
Peter Sykora (twieled fl-1946), plejer tal-futbol;
Joachim Streich (1951-2022), plejer u kowċ tal-futbol;
Marita Koch (twieldet fl-1957), atleta tal-ġiri u ċampjin Olimpika u tar-Repubblika Demokratika Ġermaniża;
Roswitha Eberl (twieldet fl-1958), atleta tal-kenura;
Kerstin Brandt (twieled fl-1961), atleta tal-high jump;
Andreas Zachhuber (twieled fl-1962), plejer u kowċ tal-futbol;
Kathrin Haacker (twieldet fl-1967), ċampjin Olimpika tal-qdif;
Fiete Sykora (twieled fl-1982), plejer tal-futbol;
Robert Tesche (twieled fl-1987), plejer tal-futbol.

Stampa:Schreck.jpg

Max Schreck f'Nosferatu.

Wismar fl-arti u fil-letteratura

Wismar (imsemmija bħala "Wisborg") kienet il-post fejn ġie ambjentat il-film sieket tal-1922 Nosferatu, eine Symphonie des Grauens (Nosferatu: Sinfonija tal-Orrur). Dan il-film tal-orrur tal-Espressjoniżmu Ġermaniż, li ddireġieh F. W. Murnau u li kien protagonista fih Max Schreck bħala l-vampir, il-Konti Orlok, inġibed parzjalment f'Wismar. Il-film beda jinġibed f'Lulju 1921, b'xeni fuq barra f'Wismar. Xena panoramika tas-suq ta' Wismar mit-torri tal-Knisja ta' Santa Marija, bil-funtana tal-ilma magħrufa bħala Wasserkunst ta' Wismar intużat biex il-film jidher li ġie ambjentat f'Wisborg. Postijiet oħra fejn inġibed il-film jinkludu l-Bieb tal-Ilma jew il-Wassertor, in-naħa tan-Nofsinhar tal-Knisja ta' San Nikola, il-Knisja tal-Ispirtu s-Santu u ż-żona tal-port.
F'Wismar ġie ambjentat ukoll il-film tal-1979 Nosferatu, Phantom der Nacht (Nosferatu: Mostru ta' Billejl). Madankollu, Herzog peress li ma setax jiġbed il-film f'Wismar, wettaq rilokazzjoni tal-produzzjoni tiegħu fil-bliet ta' Delft u Schiedam fin-Netherlands. Il-film tal-orrur u tal-metafizzjoni tas-sena 2000 Shadow of the Vampire (Dell il-Vampir), li ddireġieh E. Elias Merhige abbażi tal-film sieket tal-1922 huwa ambjentat ukoll f'Wismar.

Ġemellaġġi

Wismar hija ġemellata ma':^[4]

Kemi, il-Finlandja (1959);
Aalborg, id-Danimarka (1963);
Calais, Franza (1971);
Lübeck, il-Ġermanja (1987);
Kalmar, l-Iżvezja (2002);
Pogradec, l-Albanija (2019).

Barra minn hekk, mill-1991 hemm relazzjoni ta' ħbiberija ma' Halden, in-Norveġja.

Referenzi

^ ^a ^b ^ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Historic Centres of Stralsund and Wismar". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-03-06.
^ Słownik starożytności słowiańskich, vol. VI, parti II, Wrocław 1980, p. 657.
^ Wismar. Volume 28. Miġbur 2023-03-06.
^ Wismar, Stadt. "Städtepartnerschaften". Hansestadt Wismar. Miġbur 2023-03-06.

[:0-1] ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Historic Centres of Stralsund and Wismar". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-03-06.

[2] Słownik starożytności słowiańskich, vol. VI, parti II, Wrocław 1980, p. 657.

[3] Wismar. Volume 28. Miġbur 2023-03-06.

[4] Wismar, Stadt. "Städtepartnerschaften". Hansestadt Wismar. Miġbur 2023-03-06.

[1]

[2]

[3]

[4]