Palau

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Palau
Basisgegaevens
Officieel taal	Ingels, Palauaans
Huidsjtad	Melekeok (Ngerulmud) (zuug de hoofteks)
Sjtaotsvörm	presidentieel rippubliek
Sjtaotshoof	Johnson Toribiong
vice-president	Kerai Mariur
[[{{{titelhoofregering1}}}]]	{{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	{{{religie}}}
Opperflaakde – % water	459 km² praktisch 0%
Inwoeners – Deechde:	20.956 (2011) 45,7/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	Amerikaansen dollar (USD)
Tiedzaone	UTC +9
Nationale fiesdaag	9 juli
Vouksleed	Belau loba klisiich er a kelulul
Web | Code | Tel.	.pw | PLW | +680

Palau of Belau (vreuger ouch Pelew; officieel (Ingels) Republic of Palau, (Palauaans) Beluu ęr a Belau) is 'n eilandnatie in de Stèl Oceaon, oostelek vaan de Filipijne, noordelek vaan Indonesië (Papoea, 't Vogelkop-sjiereiland), zuidwestelek vaan Guam en westelek vaan de Federaol Staote vaan Micronesië, bestaond oet 't hoofeiland Babeldaob en 'n aontal kleinder eilendsjes, boevaan de mieste bewoend zien. De bevolking is Micronesisch vaan aard, mèt culturelen invlood vaan Melanesië en nog aander Austronesische cultuurregio's. Hoofplaots is de nederzètting Ngerulmud in de staot Melekeok; de aw hoofstad, Koror, is evels nog ummertouw de groetste stad vaan 't land, boe de absolute miederheid vaan de bevolking woent.

Bestuurleke indeiling

Palau is verdeild in zestien zoegenaomde staote (states). Veur 1984 woorte die gemeintes (municipalities) geneump, wat de laojing beter dèk: de staote höbbe gemeinelek e paar hoonderd inwoeners, mer twie höbbe 'rs mie es doezend en mer eine (Koror) mie es tiendoezend. De kleinste, Hatohobei, had bij de volkstèlling vaan 2005 mer 44 inwoeners. De zestien staote zien in alfabetische orde:

Aimeliik Airai Angaur Hatohobei Kayangel Koror Melekeok Ngaraard

Ngarchelong Ngardmau Ngaremlengui Ngatpang Ngchesar Ngiwal Peleliu Sonsorol

Fysische geografie

Palau is 't 182e land nao oppervlaakde, e bitteke kleinder es Andorra. Palau besteit oet versjèllende grupkes eilendsjes, die geografisch gezeen deil oetmake vaan de Caroline-arsjipel. De groetste eilen, en ouch de gróp boe ziech de bulk vaan de bevolking concentreert, zien Babeldaob, Koror en Peleliu, die mèt nog get kleinder eilen in e barrièrerif ligke; Angaur ligk dao kort zuielek vaan, 't atol Kayangel noordelek, de oonbewoende Rock Islands westelek. De res vaan 't land weurt samegevat in de Southwest Islands; die de staote Hatohobei en Sonsorol umvatte. Sonsorol besteit oet versjèllende, zier klein eilendsjes. Umtot de mieste eilendsjes zoe klein en dèks organisch vaan natuur zien, koume ze neet hoeg bove de watervlaakde oet, meh op Babeldaob haolt me 242 meter mèt de Ngerchelchauus. Palau heet e tropisch zieklimaot: de gemiddelde maximumtemperatuur bedreug in Koror 28,4°C, mèt minimaol versjèlle in maondgemiddeldes en de regeval is zwoer, veural in de zomermaond vaan 't Noordelek Haafroond.

Levende natuur

Palau deit relatief väöl um zien typische eilandnatuur te beheuje. Zoe gief 't in gans de territoriaol waters vaan 't land e zierizzervaot boe me neet op hejje maag jaoge/vèsse, en boe de vèsvangs in 't algemein streng is begrens. In dit water kump ouch de zaajtwaterkrókkedil (Crocodylus porosus) väöl veur; neet allein in zie meh ouch in 't binnewater. Versjèllende veugel koume veur: 't land kint 143 soorte, boevaan 'rs 10 endemisch zien, 3 ingeveurd en 17 zeldzaom breujers of daolgaste. Oonder de endemische veugel, wie de Palau-uil (Pyrroglaux podarginus), koume väöl soorte nog algemein veur - de natuur in 't toch wel diechbevolk land is dus nog good geconserveerd. Wat de zoogdiere betröf gief 't, boete de gebrukeleke ziezoogdiere (walvèsechtege, ziekeuj) en vleermuis, ouch 'n door de Pruse geïntroduceerde kolonie Java-ape (Macaca fascicularis) op Angaur, die dao verwèlderd leef.

Cultuur en demografie

De inheimse Palause cultuur kinmerk ziech oonder mie door 'n martilineair systeem, wat oonder mie 't houweleks-, èrf- en femilierech bepaolt.

Etnische gróppe

De inheimse Palauers, die zoe'n 70% vaan de bevolking vörme, weure tot de Melanesiërs gerekend, allewel tot de cultuur ouch Micronesische en Polynesische eleminte heet. De bewoeners vaan de Zuidweseilen zien daorentege, op groond vaan taol, echte Micronesiërs. Väöl lui in de eilen zien gedeiltelek of gans vaan Aziaotische, lees Japanse, aofkóms, door de kolonisatie vaan de Japanners in de ierste hèlf vaan d'n twintegsten iew.

Taole

De hooftaol is 't Palauaans, ein vaan de twie lendelek officieel taole. Dit is 'n Austronesische taol, meh ze huurt in tegestèlling tot naobertaole neet tot de Micronesische taole. De taol is aon gein aander taol ech ing verwant, me heet zien kortbijste verwante mesjiens nog op Celebes en de Soenda-eilen. De aander officieel taol, 't Ingels, weurt op Palau neet väöl es ierste taol gebruuk. De twie staote die de Zuidweseilen vörme höbbe weer aander taole: 't Sonsorolees en 't Tobiaans (op Hatohobei), welke lèste taol mesjiens mèt oetsterve sjijnt te weure bedreig. Dees twie taole hure tot de Micronesische taole (veural ing verwant aon 't Trukees vaan de Federaol Staote vaan Micronesië) en zien officieel op staotniveau. Dees erkinning tröf ouch 't Japans, wat door väöl Palauers (zeker de awwer lui) weurt beheers, meh veural weurt gesproke op Angaur. Ouch Tagalog, zij 't neet officieel, weurt väöl door Filipijnse immigrante gesproke.

Religie

Bij de volkstèlling vaan 2005 waor 49,4% vaan de bevolking roems-katheliek, 21,3% protestants (veural evangelisch), 8,7% Modekngei ('n syncretische religie gebaseerd op 't christendóm en traditioneel inheimse religie) en 5,3% zevendendaagsadventis. 't Gief klein joedse en islamitische gemeinsjappe.

Historie

De eilen die Palau vörme zien sinds lèstes 1000 veur Christus (en mesjiens al 2500 v. Chr.) bezoch door versjèllende immigratiegolve, veurnaomelek vaan Austronesische aard. De oersprunkeleke bewoeners kaome mesjiens vaan de Filipijne; zoe'n 900 jaor gelede heet ;t negritovolk op 't eiland gewoend. De huiege inboorlinge koume, aon hun taol te zien, mesjiens vaan de Indonesische Soenda-eilen. Of de Spanjole op hun oontdèkkingsreize Palau höbbe gezeen is neet dudelek. 't Ieste contak mèt Europeaone liet ziech pas mèt zekerheid vasstèlle in de achtienden iew, wie Britse handelere door 't gebeed trokke. In de negentienden iew begóste de Spanjole 't gebeed, wat ze al sinds iewe claimde, te kolonisere, meh väöl kaom dao neet vaan en in 1899 verkochte ze de eilen aon Duitsland. De Duitsers naome de kolonisatie get serieuzer, meh nao d'n Ierste Wereldoorlog woorte hun de eilen aofgenome en aon Japan in mandaot gegeve. Dit land begós pas ech deepgoond te kolonisere, wat depe spore heet naogelaote in de sameleving (zuug bove). In 1944 pakde de Amerikaone de eilen es oonderdeil vaan d'n Twiede Wereldoorlog, boeveur de Slaag bij Peleliu woort gelieverd. Dees campagne doort mie es twie maond es kósde good 2.000 Amerikaone en wel 10.000 Japaneze 't leve. Nao d'n Oorlog kraoge de VS 't land oet naom vaan de VN in voogdij. Wie ind jaore 1970 de Federaol Staote vaan Micronesië woorte gevörmp, besloot Palau dao boete te blieve en 'nen eigen otonome staot te vörme. In 1981 traoj de groondwèt in wèrking (die es bezunderheid had de ierste 'atoomvrij' groondwèt vaan de wereld te zien). Loupende de jaore 1980 en begin jaore 1990 bereide me de oonaofhenkelekheid veur. Die woort in 1994 bereik, mèt 't ind vaan 't voogdijsjap (25 mei) en 't in wèrking trejje vaan 't Verboond vaan Vrij Associatie. De VS blieve hei-oonder, wie in aander veurmaoleg VS-gebeed in de Stèl Oceaon, verwantwäördelek veur de defensie. Palau heet ziech oontwikkeld tot e belastingparadies, al höbbe wètte tege witwesse dat in 2001 sterk beperk.

Bronne

Dit artikel is goodddeils gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in dees versie; wijer veur bittekes op en:Geography of Palau, en:List of birds of Palau en en:List of mammals of Palau.