dirêj
Bilêvkirin
[biguhêre]Rengdêr
[biguhêre]| Pozîtîv | Komparatîv | Sûperlatîv |
|---|---|---|
| dirêj | dirêjtir | herî dirêj dirêjtirîn |
dirêj
- ne kurt, ne kin, ne qut,
bi mesafeya xwe mezin:- qelemekî dirêj
- mêrekî dirêj
- rêyeke dirêj
- filmekî du saetan dirêj
- Mesele dûr û dirêj e.
- Hekkakî bi navê »Zîn« nivîsî
Destê xwe dirêj kirî ku bînit
Da qenc nezer bikit bibînit — (Ehmedê Xanî, Mem û Zîn, ~1692)
- (tirkmancî) bilind, bejnbilind
Bi alfabeyên din
[biguhêre]Herwiha
[biguhêre]Hevmane
[biguhêre]Dijmane
[biguhêre]Bide ber
[biguhêre]Jê
[biguhêre]Etîmolojî
[biguhêre]Hevreha soranî درێژ (dirêj), goranî/hewramî dirêj, belûçî دراج (drac), farisî دراز (deraz, dêraz), farisiya navîn (dlʾc /drāz/), tacikî дароз (daroz), avestayî 𐬛𐬭𐬁𐬘𐬀𐬵 (drājah, /draceh/) ji proto-îranî *draHǰʰas ji proto-hindûewropî *dléh₁gʰ-s ~ *dl̥h₁gʰ-és.
Herwiha têkilî zazakî derg, partî 𐫅𐫡𐫄 (d'rǧ) û 𐫅𐫡𐫃 (derǧ), hexamenişî 𐎭𐎼𐎥 (d-r-g /derge/), avestayî 𐬛𐬀𐬭𐬆𐬔𐬀 (darəga, /derige/), osetî даргъ (darǧ), peştûyî لارغه (lā́rǧa), sanskrîtî दीर्घ (dīrghá), hindî दीर्घ (dīrgh), ûrdûyî دیرگھ (dergh) (dīrgh), rusî до́лгий (dólgiy), bulgarî дълъг (dǎlǎg), makedonî долг (dolg), polonî długi, yûnanî δολιχός (dolixós)... hemû ji proto-hindûewropî *dl̥h₁gʰós.
Herwiha têkilî peyva kurmancî dereng / direng, soranî درهنگ (direng), pehlewî drang (/dreng/), (ji vir pê ve bi wateya "dirêj":) latînî longus (bi ketina D-ya destpêkê), îngilîzî long, portugalî longo, fransî long, îtalî lungo, spanî luengo, romanî lung, îngilîzî long, almanî/danmarkî/holendî/norwecî lang, swêdî lång... hemû ji proto-hindûewropî *dlongʰos.
Guherîna L-ya hindûewropî bi R di zimanên îranî de diyardeyeke berbelav e. Binêrin bo nimûne: roj, rîx, rûvî...
Peyvên dirêj, dereng û dêrîn hem ji aliyê wateya xwe û hem jî ji hêla dengên xwe ve di gelek zimanên hindûewropî de dişibin hev û di dîrokê de carinan bi hev guherîne jî. Loma bo nimûne derg (dirêj) ya zazakî ji dirêj ya kurmancî zêdetir dişibe dereng ya kurmancî.
- Çavkanî:
- Chyet, Michael L. (2003): Kurdish-English Dictionary, Ferhenga Kurmancî-Inglîzî, Yale University Press.
- Horn, Paul. (1893): Grundriss der neupersischen Etymologie [Bingehê etîmolojiya farisî] (bi almanî). Strassburg
- Lubotsky, Alexander. Indo-Aryan inherited lexicon . University of Leiden.
- Paul, Ludwig. (1998) "The Position of Zazaki Among West Iranian languages" University of Hamburg. pdf.
- Mallory, J. P.; Adams, D. Q. (2006): The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World (Oxford Linguistics), New York: Oxford University Press.
- Pokorny, Julius, Ferhenga etîmolojî ya hindûewropî ["Indogermanisches etymologisches Wörterbuch (bi almanî)"], Bern, 1959
- Расторгуева В. С., Эдельман Д. И. Этимологический словарь иранских языков. [Rastorguyeva V.S., Edelman D.I.: Ferhenga Etîmolojî ya Zimanên Îranî] (bi rûsî) 2000-2011.
- Tsabolov, R. L., Ferhenga etîmolojî ya zimanê kurdî ["Цаболов, Р. Л.: Эмцмолоƨцческцц̆ словарь курδскоƨо языка"], Moskova, 2001-2010
Bi zaravayên din
[biguhêre]- Soranî: dirêj
- Kurdiya başûrî: dirêj
- Hewramî: dirêj
- Zazakî: derg
Werger
[biguhêre]- Abxazî: ау (āu), ахәхәа (āx°x°ā)
- Afrîkansî: lang
- Albanî: i gjatë
- Almanî: lang
- Elmanîşî: lang
- Altayiya başûrî: узун (uzun)
- Amharî: ረዥም (räžm)
- Aramî: אריכא
- Arçî: лаахаттут
- Aromanî: lungu
- Asamî: দীঘল (dighol)
- Astûrî: llargu
- Avarî: халатаб (χalatab)
- Azerî: uzun
- Başkîrî: оҙон (oðon)
- : lång
- Belarusî: до́ўгі (dóŭhi)
- Bengalî: দীর্ঘ (dirgh), লম্বা (lômba)
- Bîkoliya naverast: halaba
- Bretonî: hir
- Bruneyî: panjang
- Bukidnon manoboyiya rojavayî: melayat
- Bulgarî: дъ́лъг n (dǎ́lǎg)
- Burmayî: ရှည် (hrany)
- Buryatî: урта (urta)
- Çamicuroyî: plawa
- Çeçenî: деха (deχa)
- Çekî: dlouhý n
- Çerokî: ᎦᏅᎯᏓ (ganvhida)
- Çînî:
- Çuvaşî: вӑрӑм (vărăm)
- Dalmatî: luang
- Danmarkî: lang
- Dolganî: уһун (uhun)
- Endonezyayî: panjang
- Erebî: طَوِيل (ṭawīl)
- Ermenî: երկար (erkar)
- Esperantoyî: longa
- Estonî: pikk
- Evenî: ӈонам (ŋonam)
- Evenkî: ңоним (ңoņim)
- Farisî: دراز (derâz), طولانی → fa (tulâni)
- Ferî: langur
- Fînî: pitkä
- Fransî: long
- Friyolî: lunc, lung
- Gaelîka skotî: fada, a dh'fhaid
- Gagawzî: uzun
- Galîsî: longo, longueiro, comprido, ambró
- Gayoyî: naru
- Gurcî: გრძელი (grʒeli)
- Haîtî: long
- Hawayî: loa
- Hawsayî: dōgō
- Higaononî: malayat
- Hindî: लम्बा → hi (lambā), लंबा (lambā)
- Hmongî: ntev
- Holendî: lang
- Îbranî: ארוך \ אָרֹךְ (aróx)
- Îdoyî: longa → io
- Îgboyî: ogologo
- Îngilîzî: long
- Îngriyî: pitkä
- Îngûşî: дӏаьха (dʿäχa)
- Înterlîngua: longe
- Îrlendî: fada
- Îrlendiya kevn: fota
- Îstriyotî: longo
- Îtalî: lungo → it
- Îzlendî: langur → is
- Japonî: 長い → ja (ながい, nagai)
- Javayiya kevn: dawa, panjaṅ
- Javayî: dawa → jv
- Kalmîkî: ут (ut)
- Karaçay-balkarî: узун (uzun)
- Karakalpakî: uzın
- Kaşûbî: dłudżi
- Katalanî: llarg, llong → ca
- Keçwayî: suni
- Khinalugî: вихаь (wiχä)
- Kirgizî: узун → ky (uzun)
- Kîngalî: දිගු (digu)
- Komî-permyakî: кузь (kuzʹ)
- Komî-zîriyî: кузь (kuzʹ)
- Koreyî: 길다 → ko (gilda)
- Korsîkayî: lungu
- Koryakî: нивʼлыӄин (niwləqin)
- Kriya bejayî: ᑭᓄ (kino-)
- Kumikî: узун (uzun)
- Ladînî: lonch
- Ladînoyî: lungo, largo
- Latgalî: gars n, gara m
- Latînî: longus → la
- Latviyayî: garš → lv, gara m
- Lawsî: ຍາວ (nyāo)
- Lazî: გუნძე (gunʒe)
- Lezgînî: йаргъи (jarġi)
- Lîtwanî: ilgas → lt, ilga m
- Lombardî: lóngh, lungh
- Lueyî: ᦍᦱᧁ (yaaw)
- Luksembûrgî: laang → lb
- Mòçenoyî: lònk
- Maguindanaoyî: malendu
- Makedonî: долг (dolg)
- Malezî: panjang → ms
- Maltayî: twil
- Mançûyî: ᡤᠣᠯᠮᡳᠨ (golmin)
- Mansakayî: aba
- Mansî: хоса (hosa)
- Maorî: roa → mi, roroa pj
- Maranaoyî: malendo, malaba', malayat, matas
- Maratî: लांब (lāmba)
- Marî:
- Mecarî: hosszú → hu
- Megrelî: გინძე (ginʒe)
- Mongolî: урт → mn (urt)
- Nahwatlî: huehueyac → nah g
- Nanayî: оними
- Napolîtanî: luongo
- Nepalî: लामो (lāmo)
- Ngunawalî: bamir
- Nîvxî: кылдь (kəld̦)
- Normandî: long, laong
- Norwecî: lang → no
- Ohloniya bakur: tsī́qau
- Oksîtanî: long → oc
- Oriyayî: ଦୀର୍ଘ → or (dīrghô)
- Oromoyî: dheeraa
- Osetî: даргъ (darǧ)
- Osmanî: اوزون (uzun)
- Oygurî: ئۇزۇن (uzun)
- Ozbekî: uzun → uz
- Peştûyî: اوږد (uẓd)
- Piedmontîsî: longh
- Plodîşî: lank
- Polonî: długi → pl
- Portugalî: longo → pt, comprido → pt
- Qazaxî: ұзын → kk (ūzyn)
- Rapanuyî: roa
- Romagnolî: lóng
- Romancî: lung
- Romanyayî: lung → ro
- Rusî: дли́нный (dlínnyj)
- Samogîtî: ėlgs n, ėlga m
- Sanskrîtî: दीर्घ → sa (dīrgha)
- Sardînî: longu
- Sicîlî: longu → scn
- Sidamoyî: seeda
- Sindhî: ڊِگهو
- Sirboxirwatî:
- Sîlhetî: ꠟꠣꠝ꠆ꠛꠣ (lamba)
- Skotî: lang
- Slaviya kevn:
- Kirîlî: дльгъ (dlĭgŭ)
- Slovakî: dlhý → sk
- Slovenî: dȏlg → sl
- Somalî: dheer
- Sorbî:
- Spanî: largo → es
- Sundanî: paos
- Svanî: ჯო̄დი (ǯōdi)
- Swahîlî: refu → sw
- Swêdî: lång → sv, långsmal → sv
- Şanî: ယၢဝ်း (yáaw)
- Şerpayî: རིང་པུ (ringpu)
- Şorî: узун (uzun)
- Tabasaranî: ярхи (jarχi)
- Tacikî: дароз → tg (daroz)
- Tagalogî: mahaba
- Tamîlî: நீளமான → ta (nīḷamāṉa)
- Tarantinoyî: lunghe
- Tausugî: mahaba
- Tayî: ยาว → th (yaao)
- Teteriya krîmî: uzun
- Teterî: озын (ozın)
- Tetûmî: naruk
- Tirkî: uzun → tr
- Tirkmenî: uzyn
- Tîbetî: རིང་པོ (ring po)
- Toxarî B: pärkare
- Tuvanî: узун (uzun)
- Udî: бохо (boχo)
- Udmurtî: кузь (kuzʹ)
- Urdûyî: لمبا (lambā)
- Ûkraynî: до́вгий (dóvhyj)
- Venîsî: łóngo
- Viyetnamî: dài → vi
- Volapûkî: lunik → vo
- Walonî: long → wa
- Warayî: halaba
- Weylsî: hir → cy
- Xakasî: узун (uzun)
- Ximêrî: វែង → km (vɛɛng)
- Xosayî: de
- Yagnobî: ван, дароз
- Yakutî: уһун (uhun)
- Yidîşî: לאַנג (lang)
- Yorubayî: gigun
- Yûnanî: μακρύς → el (makrýs)
- Kevn: μακρός (makrós)
- Zêlandî: lang, lank
- Zhuangî: raez
- Zuluyî: de-
- Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.
Rengdêr
[biguhêre]dirêj