Mendayî

Mendayî
Rêxistina dînî koma etnîk
Bawermendên mendayî merasîmeke dînî dikin.
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Mendayî, anku gelê mendayî, komeke etnodînî ye ku bi eslê xwe ji herêma Mezopotamyayê ye, bi taybetî ji Iraq û Îrana îroyîn e. Dîna wan, baweriya mendayî, dîneke yekxwedayî û gnostîk e, ku bi giranî ji kevneşopiyên cihû, mesîhî û zerdeştî bandor bûye. Mendayî bi xwedayekî re bawer dikin, ku jê re dibêjin "Hayyi Rabbi" (Xwedayê zindî) û di pergala baweriya wan de roleke navendî dilîze.

Pirtûka olî ya herî girîng a mendayan "Ginza Rba" ye, berhevokek ji nivîsarên pîroz ên ku tê de hînkirinên kozmolojîk, exlaqî û giyanî hene. Ji bilî duakirinê, yek ji rîtuelên herî girîng ayînên vaftîzmê (baptîzmê) ne, ku di dînê wan de rolekî navendî dilîze. Ev vaftîzbûn bi gelemperî di çeman de têne kirin û wek rêyek ji bo paqijbûna giyanî têne hesibandin. Hêmanek din a navendî ya ola wan baweriya bi ronahiyê ye, ku balê dikişîne ser hewldana vegera li çavkaniyek xwedayî û paqij.

Ji aliyê dîrokî ve, mandayî weke civakeke serbixwe ya etnodînî li herêma Mezopotamyayê dijîn. Dînê mendayiyan di sedsalên destpêkê de xwediyê bandor li herêmê bû, lê bi demê re, nemaze di bin desthilatdariyên misilman de, zordestiyên li ser wan her ku çû zêdetir bûn. Di Serdema Navîn û serdema nûjen de, mendayî gelek caran bûne qurbaniyên cudakarî, çewsandina dînî û dînguhertinên bi darê zorê.

Mendayan xwediyê nasnameyeke çandî ya bihêz e. Zimanê wan, mendayî, zimanek rojavayî ya semîtîk e lê îro ji hêla hindik axêveran ve tê bikar anîn. Ew girîngiyê didin ser prensîba başbûn û qenciyê û bi jiyana piştî mirinê bawer dikin. Mendyaî xwe wekî aîdê Îslamê nabînin û xwe wekî yek ji gelên dawî yên gnostîk dibînin.

Di sedsala 20an û ya 21ê de, civaka mendayî ji ber şerên li Rojhilata Navîn û çewsandinên rejîma Sedam Huseyn li Iraqê, ku bû sedema koçberiyeke mezin, ziyanên mezin dîtin. Gelek mendayî reviyan Awistralya, Ewropa û DYAyê û ev yek civakê pir kêm kir. Îro tê texmînkirin ku tenê çend hezar mendayî li seranserê cîhanê mane, ku mezintirîn diyasporaya wê li Awistralyayê dijî.

Zilm û çewisandina mendayiyan li Iraqê piştî rûxana Sedam Huseyn berdewam bû, ji ber ku civak her ku çû bû qurbaniyên êrîşên mezhebî û revandinê. Di encama van êrîşan de dîsa koçberiyeke mezin a mendayiyan ji herêma wan pêk hat. Mendayî niha yek ji hindikahiyên dînî yên li Rojhilata Navîn in, ku ji bo mayîndebûn û nasnameya xwe ya çandî têdikoşin. Tevî dijwariyan, mendayî hewl didin ku kevneşopî û pratîkên xwe yên dînî biparêzin. Ew bi biryar in di parastina dîrok û çanda xwe ya li dîasporayê de.

Taybetmendiyek sereke ya mendayiyan girêdana wan a nêzîk bi av û xwezayê re ye, ku di merasîmên vaftîzmê û têgihîştina wan a kozmolojîk a jiyanê de rolek girîng dilîze. Ew balê dikişînin ser paqijî û bilindbûna giyanî û bi gelemperî ji guheztina dînê xwe dûr dikevin. Civaka wan xwedî hiyerarşiyeke zelal a kahîn û mamosteyan e, yên ku ji jiyana dînî û birêvebirina merasîman berpirsyar in.

Pêşeroja mendayiyan ne diyar e, ji ber ku civaka wan hem li herêma xwe û hem jî li diyasporayê bi dijwariyan re rû bi rû ye. Lê tevî çewisandin û koçberiyê jî, ew nasname û kevneşopiyên xwe yên olî wekî yek ji kevintirîn civakên olî yên cîhanê diparêzin.