Menyang kontèn

Tèh

Besut pranala
Saka Wikipédia Jawa, bauwarna mardika basa Jawa
(Kaelih saka Teh)
Aksara Latin
      
Tèh (Carakan: ꦠꦺꦃ)
Tèh ijo ing Chinese gaiwan
Tipeminuman panas utawa anyes.
Negara asalCina
Wiwit digawéwatara abad kaping 10 sadurungé Masèhi.[1]
Tuwuhan Tèh (Camellia sinensis) saka Köhler's Medicinal Plants

Tèh (basa Cina: 茶, Chá), iku ombénan tein. Yoiku salah siji infusi kang kagawé saka godhong garing semak Camellia sinensis kanthi banyu panas. Ing basa Cina Amoy diarani Te kang tegesé tèh. Basa nasional Cina tembung tèh yaiku Cha. Yèn ing basa Inggris tèh diarani tea. Akèh wong kang seneng ngombé tèh anget utawa panas. Kadhangkala diwènèhi gula. Teh kang kagawé saka tuwuhan tèh dipérang dadi 4 (patang) golongan: tèh ireng, tèh oolong, tèh ijo, lan tèh putih.

Istilah "tèh" uga dipigunakaké tumrap ombènan kang kagawé saka woh-wohan, bumbon crakèn utawa tuwuhan obat liya kang diseduh, kaya ta, tèh rosehip, camomile, krisan lan Jiaogulan. Tèh kang ora ngandhut godhong tèh ingaran tèh hèrbal.

Tèh minangka sumber alami kafein, teofilin lan antioksidan kanthi kadar lemak, karbohidrat utawa protéin amèh ngancik nol persèn. Tèh yèn diombé krasa rada pait malah dadi ciri sedhepe ngombé tèh.

Tèh kembang kanthi campuran kuncup kembang mlathi kang mau tèh mlathi utawa tèh wangi mlathi dadi tèh kang populèr ing Indonésia[2]. Konsumsi tèh ing Indonésia watara 0,8 kilogram per kapita per taun isih adoh ing sangisoré nagara-nagara liya ing donya, sanadyan Indonésia kagolong nagara kang ngasilaké tèh paling akèh nomer lima ing donya.[3]

Sajarah

[besut | besut sumber]
Tuwuhan tèh

Miturut carita, tèh tinemu ing Cina. Tèh ing pisanan tinemu déning Kaisar Shen Nun ing taun 2737 sadurungé Masehi. Kaisar Shen Nung misuwur ora mung dadi kaisar thok, ananing uga misuwur kanthi sesebutan The Divine Healer (Sang Penyembuh dari Ilahi).[4] Carita nemu tèh déning Kaisar, ora sinengaja nalika godhong tèh kang ana ing kebon Kaisar Shen Nung tiba ing banyu kang lagi digodhog déning Kaisar. Nalika godhong tèh iku kena banyu panas, mambu énakè langsung nggawé Kaisar péngin nyoba ngicipi. Ora mung mambunè, nanging rasa sepet lan pait saka godhong tèh iku disenengi déning Kaisar amarga dipercaya bisa agawé segering awak. Saliyané iku, miturut panelitèné Kaisar Shen Nung, ngombé tèh bisa marèkaké saka lelara.[4]

Akèh kang ngandharaké panemonan tèh ing Jepang kang ana gegayutané karo Daruma. Daruma yaiku wong kang nyebaraké agama Zen Buda utawa kang misuwur kanthi sesebutan Father of Zen Buda ing Jepang taun 600 Masehi. Kacarita, Daruma lagi nyinaoni agama Buda kanthi tapa lan ora turu utawa merem sasuwéné 7 taun (ana kang ngandharakè 9 taun). Ana carita liya kang nyritakaké Daruma tapa kanthi lungguh nganti ing pungkasané sikilé Daruma lumpuh. Ana carita kang luwih sangar nyritakaké yèn Daruma sengaja nyuwèk kelopak mripaté karebèn ora turu nalika tapa. Klopak mripaté iku tiba ing lemah. Lan miturut lègenda, keajaiban kadadéan nalika klopak mripat iku tiba, thukul tuwuhan tèh kang kaping pisanan ing Jepang. Wiwit iku, Daruma misuwur kanthi mripaté kang gedhé minangka icon utawa pratandha lan didadèkaké golèkan kang misuwur ing Jepang.[4]

Ing taun 780 Masehi, kang pisanan cendekiawan kang jenengé Lu Yu ngumpulaké lan nulis buku kang ngrembug babagan temuan tèh lan mumpangate ing sajeroning literatur tèh, yaiku Ch’a Cing utawa The Classic of Tea. Buku iku nyritakaké yèn tèh minangka ombèn-ombèn kang bisa nggawé wong luwih semangat, bisa nglerem ati, mbuka pikiran lan nggawé ora ngantuk, nggawé ènthènging awak lan nyegeraké awak, sarta bisa ngunggahaké kamampuan pikiré wong.[4]

Panyebaran

[besut | besut sumber]

Ing jaman Wangsa Han, Tang, Soon lan Yuan, komodhitas tèh wiwit diwanuhaké ing njaba Cina liwat ijolan kabudayan ing Asia Tengah liwat bawana Éropa sinambi adol kain sutra (sinebut Jalur Sutra). East India Company utawa Perusahaan Hindia Timur Karajan Manunggal kang dianakaké déning Ratu Elizabeth I tanggal 31 Dhésèmber 1600 kang duwé ancas yaiku monopoli padagangan ing Hindia Wétan. Ing taun 1669, East India Company ngéntukaké lisènsi kanthi nekakaké tèh saka Cina menyang Inggris nganggo kapal Elizabeth I. Monopoli padagangan tèh dikuwasani nganti taun 1833. Ing taun 1773 East India Company éntuk dodolan tèh langsung saka Cina menyang Amérika kanthi ngliwati jalur padagangan lan perpajakan kang ngrugikaké èksportir Éropa lan importir Amérika. Kamangka nggawé ngamuk warga Boston, kanthi ngguwang sakabèhing pethi kang isiné tèh ing laut. Kadadéan iku misuwur kanthi sesebutan Boston Tea Party kang ngakibataké révolusi Amérika marang panjajahan bangsa Inggris.[4]

Jinising tèh

[besut | besut sumber]
Jinising tèh [5]
No. Jinis tèh Katrangan
01. Tèh Ireng utawa Black Tea Tèh iki diolah kanthi prosès fèrmèntasi penuh. Tèh iki uga misuwur kanthi sesebutan tèh abang.
02. Tèh Oolong utawa Oolong Tea Tèh iki diolah kanthi setengah prosès fèrmèntasi. Tèh jinis iki minangka tèh kang disenengi ing Cina lan India.
03. Tèh Ijo utawa Green Tea Tèh iki diolah ora kanthi prosès fèrmèntasi. Sawisé godhong tèh dipethik, langsung diolah. Tèh iki duwé mupangat kang paling apik. Miturut asil panalitèn, tèh ijo bisa ngurangi risiko kena kangker. Tèh iki wiwit populèr ing Asia yaiku ing Cina lan Jepang.
04. Tèh Putih Tèh iki diolah ora kanthi prosès oksidasi. Nalika isih ing wit, godhong tèh ora éntuk kena srengéngé langsung supaya ora ngasilaké klorofil. Amarga prodhuksiné sithik, mula regané larang.
05. Tèh Pu-erh Tèh pu-erh kapérang dadi loro, yaiku mentah lan mateng. Tèh pu-erh kang isih mentah bisa langsung kanggo nggawé tèh utawa disimpen sawatara nganti mateng. Nalika disimpen, tèh pu-erh ngalami prosès oksidasi mikrobiologi tahap loro. Tèh pu-erh mateng digawé saka godhong tèh kang kena prosès oksidasi kanthi artifisial supaya bisa kaya rasa tèh pu-erh mentah kang wis suwé sinimpen lan kena prosès panuwan alami. Tèh pu-erh mateng digawé kanthi ngontrol kalembaban lan témperatur godhong tèh kang mirib prosès pangomposan.
06. Tèh Kuning Sebutan kanggo tèh kang duwé kualitas apik kang disajikaké ing kedhaton kaisar. Tèh iki asalé saka godhong tèh ijo kanthi prosès panggaringan kang luwih suwé.
07. Tèh Kukicha Tèh iki duwé kualitas kang ora patiya apik. Tèh iki kagawé saka campuran gagang lan godhong tèh kang wis tuwa ing pamethikan kang kaping pindho, lan diosèng ing wajan.
08. Tèh Genmaicha Tèh ijo kang dicampur karo brondong saka beras kang durung disosoh. Tèh iki duwé ganda kang wangi. Tèh jinis iki populèr banget ing nagara Jepang.
09. Tèh Kembang Tèh ijo utawa tèh ireng kang diprosès utawa dicampur karo kembang. Tèh kembang kang paling populèr yaiku tèh mlathi (H­eung Pín ing basa Kantonis, Hua Chá ing basa Tionghoa) kang kagawé saka campuran tèh ijo utawa tèh oolong kang dicampur kembang mlathi. Kembang-kembang liya kang bisa digawé campuran tèh yaiku mawar, seroja, leci, lan seruni.

Kandhungan

[besut | besut sumber]
Pabrik tèh ing Taiwan

Tèh kanthi cara umum ngandhut dat kang akèh, yaiku pelifenol kang duwé mupangat minangka antioksidan lan bisa nyegah radhikal bébas sajeroning awak kang diakibataké saka lingkungan lan panganan kang didhahar. Tèh uga ngandhut vitamin B kang akèhé kaping sepuluhé yèn dibandhingaké janganan ijo. Vitamin C duwé mupangat minangka kakebalan awak utawa imunitas. Vitamin C kang ana ing sajeroning tèh bisa luwih akèh tinimbang vitamin C kang ana ing woh jeruk. Vitamin A duwé mupangat kanggo kasarasan mripat. Vitamin E duwé mupangat bisa nggawé jantung dadi séhat lan nggawé kulit dadi alus, yaiku akèhé kira-kira 100-200 UI. Kang pungkasan, tèh duwé kandhutan cathecin yaiku dat asipat multifungsi. Dat iki duwé mupangat minangka antiradhang, anti panggandhaan sèl, lan ngedhunaké kadhar kolesterol.[6][7] Miturut Noni Soraya, godhong tèh ireng unggulan ngandhut senyawa bioaktif polyfenol kang ing njeroné ngandhut flavonoid, tannin, kafein lan asem fenalat. Tèh ireng uga ngandhut vitamin B1, B2, C, E lan K sarta mineral fluor, mangan, kalsium, potassium lan kalium. Senyawa katekin kang ana ing sajeroning senyawa flavonoid ngandhut: Epikatekin (EC), Epikatekin Galat (ECG), Epigalo Katekin (EGC), Epigalo Katekin Galat (EGCG) lan Quercetin.[8]

Ékonomi

[besut | besut sumber]
Présentasi total prodhuksi donya ing taun 2007

Tèh dadi ombèn-ombèn kang disenengi wong akèh ing donya kanggo dikonsumsi. Tèh bisa dikonsumsi ing kabèh jinis ombèn-ombèn ing donya-kaya ta dicampur karo kopi, coklat, soft drink, lan alkohol. Para konsumèn tèh paling akèh saka nagara Asia kulon yaiku nagara India lan Sri Lanka. Saking akèhé kang seneng ngonsumsi tèh, nganti ana budaya ngombé tèh kaya ing Gongfu tea ceremony kang ana ing nagara Cina. Ing nagara Jepang ana budaya ngombé tèh kanthi cara kang unik, yaiku sadurungé cangkir diisi tèh, cangkir iku direndhem ing banyu panas supaya nalika tèh dijog ing cangkir, angeté bisa awèt. Ing Amérika 80% wong seneng ngombé tèh kanthi cara diwènèhi ès.[9]

Taun 2003, prodhuksi tèh donya yaiku 3.21 milyar ton. Ing taun 2008, prodhuksi tèh donya punjul 4.73 milyar ton. Nagara kang paling akèh mrodhuksi tèh yaiku Cina, India, Kenya, Sri Lanka, lan Turki. Miturut tabèl prodhuksi tèh (ing ton), kabèh nagara kang ngasilaké tèh mundhak terus. Data iku éntuk saka FAO nalika Januari 2010.[10]

Nagara 2006 2007 2008
 Cina 1.047.345 1.183.002 1.275.384
 India 928.000 949.220 805.180
 Kenya 310.580 369.600 345.800
 Sri Lanka 310.800 305.220 318.470
 Turkey 201.866 206.160 198.046
 Vietnam 151.000 164.000 174.900
 Indonésia 146.858 150.224 150.851
 Japan 91.800 94.100 94.100
 Argentina 72.129 76.000 76.000
 Iran 59.180 60.000 60.000
 Banggaladésa 58.000 58.500 59.000
 Malawi 45.009 46.000 46.000
 Uganda 34.334 44.923 42.808
Nagara liya 189.551 193.782 205.211
Total 3.646.452 3.887.308 3.833.750

Jeneng ing basa liya

[besut | besut sumber]
Basa Jeneng Basa Jeneng Basa Jeneng Basa Jeneng Basa Jeneng
Afrikaans tee Armenia, Catalan te Ceko té or thé (1) Dhénemarken te Walanda thee
Inggris tea Esperanto teo Éstlan tee Pharurse te Finlan tee
Prancis thé Frisian Kulon tee Galician té Jerman Tee Ibrani תה, te
Hungaria tea Islandiia te Indonésia teh Irlandia tae Italia tè or thè
Jawa tèh scientific Latin thea Lètlan tēja Limburgish tiè Litowen arbata (2)
Low Saxon Tee [t(ʰɛˑɪ] or Tei [t(ʰaˑɪ] Basa MelayuMelayu teh Nurwègen te Occitan tè Polski herbata (3)
Sesotho tea,chá Scots Gaelic tì, teatha Singhala thé Spanyol té Sekotlan tea [tiː] ~ [teː]
Sunda entèh Swèdhen te Tamil தேநீர் thenīr (nīr = water) "theyila" means "tea leaf" (ila=leaf) Telugu తేనీళ్ళు tēnīru Welsh te

Priksani ugi

[besut | besut sumber]

Pranala njaba

[besut | besut sumber]
Wikimedia Commons duwé médhia ngenani Tea.
Wikicuplik duwé cuplikan ngenani: Tèh
Wikipedia
Wikipedia
Artikel punika, artikel dhasar ingkang kedah dipundarbèni sadaya basa.

Cathetan sikil

[besut | besut sumber]
  1. ↑ Teh diaksès tanggal 30 April 2011
  2. ↑ "Minum Teh Juga Memiliki Manfaat Keséhatan". Diarsip saka sing asli ing 12 March 2007. Dibukak ing 29 November 2008.
  3. ↑ "4. Sugar and beverages". FAO. Dibukak ing 29 November 2008. Major producers are: India, which accounts for about 29 percent of global production; Cina, 23 percent; Sri Lanka, 9 percent; Kenya, 8 percent; and Indonésia, 6 percent.
  4. ↑ a b c d e Sejarah tèh dunia Archived 2011-06-17 at the Wayback Machine. diakses tanggal 30 April 2011
  5. ↑ Jinis Teh[pranala mati permanèn] diaksès tanggal 30 April 2011
  6. ↑ Cara Menyiasati Dampak Kafein Dalam Kandungan Teh[pranala mati permanèn] kaakses tanggal 30 April 2011
  7. ↑ Manfaat dan Kandungan teh kaaksès tanggal 30 April 2011
  8. ↑ Buku Gratis Kandungan Teh Hitam kaaksès tanggal 30 April 2011
  9. ↑ ["Tea". Modern Marvels television (program). The History Channel. Disiarna tanggal 15 Oktober 2010]
  10. ↑ FAOSTAT[pranala mati permanèn] kadeleng tanggal 2 Mèi 2011
Dijupuk saka "https://jv.wikipedia.org/w/index.php?title=Tèh&oldid=1676175"