Jump to content

Ibn Khaldun

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Ibn Khaldun
Estatua ni Ibn Khaldun idiay Tunis
Nayanak27 Mayo 1332 AD / 732 AH idiay Tunis
Natay19 Marso 1406 AD / 808 AH idiay Cairo
PanawenMediebal a panawen Ibn khaldun by Midou abbes
RehionMaghreb
PagadalanMaliki madhab
Kangrunaan a pagirayan
Pakasaritaan
Sosiolohia
Ekonomia
Nalatak a kapanunotan
Asabiyyah
Nakaimpluensiaan
Naimpluensiaan
[urnosen iti Wikidata]

Ni Ibn Khaldūn or Ibn Khaldoun (napno a nagan, Arabiko: أبو زيد عبد الرحمن بن محمد بن خلدون الحضرمي‎, Abū Zayd ‘Abdu r-Raḥmān bin Muḥammad bin Khaldūn Al-Ḥaḍrami, Mayo 27, 1332 AD/732 AH – Marso 19, 1406 AD/808 AH) ket maysa idi a Muslim historiograpo ken historiador nga isu ket kankanayon a naipnapanunotan a kas ti ama ti moderno a historiograpo,[n 1] sosiolohia[n 1] ken ekonomia.[1][n 2] Isu ket nadayeg a naamammoan para iti bukodna a Muqaddimah (makunkuna a Prolegomenon iti Ingles), a naduktalan idi, nausig ket napno nga immuna a kinaynayatan babaen dagiti maika-19 a siglo nga Europeano nga eskolar a ni,[2] urayno daytoy ket adda pay dagiti adu a pannakaimpluensia idi maika-17 a siglo nga Otomano a historiador a kas ni Ḥajjī Khalīfa ken ni Mustafa Naima a nagkamkammatalek kadagiti teoriana tapno usigenda ti idadakkel ken pannakaapday ti Otomano nga Imperio.[3] Iti kinaudi ti maika-19 a siglo, dagiti Lumaud nga eskolar ket binigbiganda nga isu ket maysa kadagiti kalatakan a pilosopo a rimmuar iti Muslim a lubong.[4]

Biograpia

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti biag ni Ibn Khaldun ket nasayaat a nadokumentuan, gapu ta isu ket nagsurat iti maysa nga autobiograpia (التعريف بابن خلدون ورحلته غربا وشرقا; Al-Taʻrīf bi Ibn-Khaldūn wa Riħlatuhu Għarbān wa Sharqān[5]) nga iti daytoy ket adda dagiti nadumaduma a dokumento a maipanggep ti biagna ket naadaw a naisasao kadagiti tunggngal maysa a balikas. Nupay kasta, ti autobiograpia ket nagibagbaga laeng ti bassit a maipanggep ti pribado a biagna, isu a bassit laeng ti pakaammo a maipanggep ti pamiliana. Isu ket sapasap a naamammuan a kas ni "Ibn Khaldūn" manipud iti adayo a tinaudanna, isu ket naipasngay idiay Tunis idi AD 1332 (732 A.H.) iti maysa a nangatngato a klase ti Andalusiano a pamilia, ti Banū Khaldūn. Ti pamiliana, nga isuda ket nagtengtengngel kadagiti adu a nangato nga opisina idiay Andalusia, ket napanda idiay Tunisia kalpasan ti pannakatnag ti Seville kadagiti Reconquista a buyot idi agarup a tengnga ti maika-13 a siglo. Babaen ti Hafsid a dinastia ti Tunisia adda dagiti pamiliana ket nagtengtengelda iti polikal nga opisina; nupay kasta ti ama ken apong ni Ibn Khaldūn ket nagikkatda manipud iti politikal a biag ken timmiponda iti maysa a mistikal a timpuyogan. Ti kabsatna a lalaki, a ni Yahya Ibn Khaldun, ket maysa pay idi a historiador a nangisursurat ti libro iti Abdalwadid a dinastia, ken isu ket inasasinado babaen ti maysa a kasuppiat gapu ta isu ket ti opisial a historiograpor iti korte.[6]

Iti autobiograpiana, ni Ibn Khaldun ket nagsursuro ti tinaudanna iti paset ti panawen ni Mahoma babaen ti Arabo a tribu manipud idiay Yemen, a naisangsangayan idiay Hadhramaut, a napan idiay España idi maika-walo a siglo idi rugi ti Islamiko a panagrukma. Kadagiti bukod a balikasna: "Ken dagiti taudanmi ket manipud idiay Hadhramaut, manipud kadagiti Arabo ti Yemen, babaen ti Wa'il ibn Hajar, manipud kadagiti kalaingan nga Arabo, nalatak ken nadaydayaw." (p. 2429, Al-Waraq nga edision). Nupay kasta, ti biograpo a ni Mohammad Enan ket nagsalsalusod ti daytoy a panagtuntonna, a nangisingsingasing a ti pamiliana ket mabalin a dagiti Muladi a naginkukuna nga Arabo ti tinaudanda tapno makagun-odda ti sosial a kasasaad.[7] Ni Enan ket nangibagbaga pay ti maysa a nasayaat a nadokumentuan a napalabas a tradision, a maipanggep kadagiti dadduma a grupo ti Berber, nga isuda ket nangiyallilaw a "nagpalatak" ti bagbagida manipud kadagiti Arabo a tinaudan. Ti panggep ti kasta a panagar-aramid ket kankanayon idi ti regget para iti politikal a panakaipangato. Adda dagiti nagipagpagarup a kastoy ti pamilian ni Khaldun; nangibagbaga a ni Ibn Khaldun ket produkto iti isu met laeng a Berber a tinaudan a kas dagiti patneng a kaaduan idiay lugar a nakaipasngayanna. Ti maysa a punto a maitutop ket nangipakpakita kadagiti naisangsangayan a naipakatengngaan ti isip a panagsursurat ni Ibn Khaldun, ken ti panagay-ayat kadagiti Berber ket mangiparparang ti panagiparabor kaniada gapu ti naikeddeng a panagayat iti panagpreserba kaniada iti turayan ti naipanunotan a pakasaritaan; a dagiti agpayso nga Arabo iti panawenna ket saanda a kinaykayata ti kastoy ken isunga adda ti panagayat a panaglapped kadagitoy. Iti pay maipatinayon, ti naipangpangruna a puesto a maipanggep kadagiti Berber kadagiti obrana ket napno a naikeddeng no maipada iti sumarragid a panagkukuana kadagiti Arabo, ken ti saanna a panagayat kadagiti kasasaad a pannakibiang iti ruar ti Maghreb. Iti pannakaigiddiatt, ni Muhammad Hozien ket nagpilpili a namatmati: "Ti saan nga husto a [Berber] nga identidad ket balin a husto iti panawen a ipapanaw dagiti tinaudan ni Ibn Khaldun idiay Andalusia ken idi napanda idiay Tunisia ken saanda a nagibalbaliw ti panagtuntonda iti Arabo a tinaudan. Urayno dagiti panawen a panagturturay dagiti Berbers iti Al-Andalus, dagiti panagturturay dagiti Almoravid ken dagiti Almohas, dagiti Ibn Khaldun ket saanda a nagtunton manen ti Berber tinaudan.".[8] daytoy a pamanunotan ket saanna nga ikaskaso ti naibagbaga a penimeno iti panagampon ti Arabo a tinaudan tapno makaala ti kadayaw.

Dagiti nota ken nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti nota
  1. ^ a b
    • "...naipanpanunotan babaen dagiti adu a Taga-laud a kas ti husto nga ama ti historiagrapo ken sosiologo".[9]
    • "Ni Ibn Khaldun ket naitunton a kas ti nagrugian ti nalatak a bilang dagiti Europeano nga agpanpanunots, a kaaduan kadagiti sosiolohista, historiador, ken dagiti pilosopo".(Boulakia 1971)
    • "Ti nangbangon nga ama ti Akin-daya Sosiolohia.[10]
    • Daytoy a nalatak a pamay-an ti panagbiruk ti baro a siensia ti kagimongan ket mangaramid kaniana ti nangiyuna kadagiti adu a maikasangapulo ket walo ken maikasangapulo ket siam a sigsiglo a nangitaktakder ti sistema a kas ni Vico, Comte and Marx." "A kas maysa kadagiti nasapa a nangbangon kadagiti siensia sosial...".[11]
  2. ^
    • "Ni Ibn Khaldun ket isu ti immuna kadagiti adu nga ekonomista, isu ket aksidente ti pakasaritaan ken awan ti nagbanaganna kadagiti ebolusion ti ekonomiko a panunot...Nasken a ti naganna ket maysa kadagiti amma ti ekonomo a siensia".(Boulakia 1971)
    • "Isu ket naipanpanunotan babaen dagiti adu a kas ti ama ti moderno nga ekonomiko, wenno maysa kadagiti kangrunaan. Ti Lumaud a lubong ket bigbigenda ni Khaldun a kas ti ama ti sosiolohia ngem aganannada a mangbigbig kanian a kas ti nalatak nga ekonomista a nangitakder ti immuna a pundasionna. Isu ti immuna a sistematiko a nangusig ti panagtignay ti ekonomia, ti kinapangruna ti teknolohia, espesialisasion ken gangganaet a pangtagtagilako kadagiti sobra nga ekonomiko ken ti papael ti gobierno ken dagiti agipatalinaay nga annurotenna tapno mapaadu ket mapataud ken pannagpatrabaho. Nupay kasta, isu ket nangibanag kadagiti parikut ti panakaadu ti panagbuis ,dagiti kinabassit ti serbisio ti gobierno, dagiti insentibo, institusional a pagibatayan, integ ken urnos, dagiti manamnama, produksion, ken ti teoria ti patege".Cosma, Sorinel (2009). "Ti Ekonomiko a Panagpanpanunot ni Ibn Khaldun". Ovidius University Annals of Economics (Ovidius University Press) XIV:52–57
Dagiti dakamat
  1. ^ • Joseph J. Spengler (1964). "Ekonomiko a Panunot ti Islam: Ibn Khaldun", Komparatibo a panagadal ti Kagimongan ken Pakasaritaan, 6(3), pp. 268-306.
      • Jean David C. Boulakia (1971). "Ibn Khaldûn: Maikasangapulo ket uppat-a Siglo nga Ekonomista", Warnakan ti Politikal nga Ekonomia, 79(5), pp. 1105-1118.
  2. ^ Bernard Lewis: "Ibn Khaldun idia Turkia", iti: Ibn Khaldun: Ti Mediteraneo iti maika-14 a siglo: Pannakabangon ken Panarebba dagiti Imperio, Pundasion El Legado Andalusí, 2006, ISBN 978-84-96556-34-8, pp. 376–380 (376)
  3. ^ Lewis, Bernard (1986). "Ibn Khaldūn idiay Turkia". Iti Ayalon, David; Sharon, Moshe (dagiti ed.). Dagiti Panagadadal ti Islamiko a pakasaritaan ken sibilisasion: a pammadayaw kenni propesor David Ayalon. BRILL. pp. 527–530. ISBN 978-965-264-014-7.
  4. ^ S. M. Deen (2007) "Siensia babaen ti Islam: pannakabangon, pannakaapday ken panagpabaro". p.157. ISBN 1-84799-942-5
  5. ^ Inpablaak babaen ni Muħammad ibn-Tāwīt at-Tanjī, Cairo 1951
  6. ^ (iti Pranses) « Lettre à Monsieur Garcin de Tassy », Journal asiatique, troisième série, tome XII, éd. Société asiatique, Paris, 1841, p. 491
  7. ^ A., Ibn Khaldun: Ti Biag ken dagiti Obrana para kenni Mohammad Enan
  8. ^ IBN KHALDUN: Biag ken Obrana babaen ni Muhammad Hozien
  9. ^ Gates, Warren E. (1967). "Ti panakaiwarwaras kadagiti kapanunotan ni Ibn Khaldûn iti Klima ken Kultura". Warnakan ti Pakasaritaan dagiti Kapanunotan. Unibersidad ti Pennsylvania a Pagmalditan. 28 (3): 415–422. doi:10.2307/2708627.
  10. ^ Dhaouadi, M. (1 Septiembre 1990). "IBN KHALDUN: TI NANGBANGON NGA AMA TI AKINDAYA A SOSIOLOHIA". Internatsional a Sosiolohia. 5 (3): 319–335. doi:10.1177/026858090005003007.
  11. ^ Haddad, L. (1 Mayo 1977). "TI MAIKA SANGAPULO KET UPPAT A SIGLO A TEORIA TI EKONOMIKO A PANAGDAKKEL KEN PANAGRANG-AY". Kyklos. 30 (2): 195–213. doi:10.1111/j.1467-6435.1977.tb02006.x.

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti inadaw a sasao a mainaig ken ni Ibn Khaldun iti Wikiquote (iti Ingles)

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Ibn_Khaldun&oldid=359741"