Կռատուկ
| Կռատուկ | |
 Կռատուկ | |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
| Կարգ | Աստղածաղկավորներ (Asterales) |
| Ընտանիք | Աստղածաղկազգիներ (Asteraceae) |
| Ենթաընտանիք | Տատասկափշայիններ (Carduoideae) |
| Տրիբա | Cynareae |
| Ցեղ | Կոթուկ, Կռատուկ (Arctium) |
| Տեսակ | Կռատուկ (A. lappa) |
| Միջազգային անվանում | |
| Arctium lappa | |
Կռատուկ, Կռոթո, կոծոծ, ըրոհոնդ (լատին․՝ Arctium láppa)[1], բարդածաղկավորների ընտանիքի, կռատուկ ցեղի խոշոր տերևներով երկամյա կամ բազմամյա խոտաբույս։
Կենսաբանական նկարագիր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը] | |||||
Ցողունը կանգուն է, ակոսավոր, ճյուղավորվող, բարձրությունը՝ 60 սմ - 2(3) մ[2]): Տերևները խոշոր են, հերթադիր, զոգավոր-ատամնաեզր, վերին մասում՝ կանաչ, ստորինում՝ մոխրագույն թաղիքանման։ Առաջին տարում առաջանում են արմատը և արմատամերձ տերևները, երկրորդում՝ ծաղիկները։ Ծաղկաբույլը վահանանման կամ ողկուզանման է՝ հավաքված գնդաձև զամբյուղներում, ծաղիկները՝ երկսեռ, խողովակավոր, մուգ կարմիր։ Ծաղկում է հունիս-հուլիսին։ Պտուղը փուփուլավոր սերմիկ է։ Ծաղիկները երկսեռ են, խողովակավոր, հաճախ վառ գույնի, գնդաձև զամբյուղներով հավաքված ընդհանուր ծաղկաբույլում։ Պտուղների հասունացման շրջանում զամբյուղները հեշտությամբ պոկվում են, կպչում կենդանիների բրդին, մարդկանց հագուստներին։
Կռատուկը Հայաստանում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հայտնի է մոտ 10 տեսակ, որից 6-8-ը աճում էին նաև ԽՍՀՄ-ում, մեծ մասամբ՝ բնակավայրերին մոտ, աղբոտ վայրերում, ճամփեզրերին, երբեմն՝ դաշտերում։
Հայաստանում տարածված է 4 տեսակ՝
- Կռատուկ մեծ (A. lappa),
- Կռատուկ թաղիքավոր (A. tomentosum),
- Կռատուկ Պալադինի կամ անդրկովկասյան (A. palladinii)
- Կռատուկ փոքր (A. minus)։
Տարածում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տարածված է Վայոց ձորի, Սյունիքի, Լոռու, Տավուշի, Շիրակի մարզում և այլ մարզերում, Երևանի շրջակայքում։ Աճում է թփուտներում, պարապուրդներում, գետերի և լճակների ափերին, ճամփեզրերին, աղբոտ և այլ վայրերում։
Նշանակություն և կիրառում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դեղաբույս է, պարունակում է ինուլին, օրգանական թթուներ, եթերայուղ և այլն։ Պատրաստուկներն օգտագործում են որպես միզամուղ, քրտնաբեր միջոց, արմատների եփուկն ու մածուկը՝ պոդագրայի, ռևմատիզմի, մաշկային հիվանդությունների ժամանակ։ Երիտասարդ արմատներն ու ընձյուղներն ուտելի եՆ։ Մեղրատու է։
Բուժիչ նշանակություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Արմատները հավաքում են ամառվա վերջին և աշնան սկզբին։ Խորհուրդ չի տրվում լվանալ արմատները որպեսզի պահպանվեն դրանց բուժիչ հատկությունները։ Չորացնելուց առաջ արմատները խոզանակով մաքրում են, երկարությամբ կտրում և ապա դնում չորացման։ Գերադասելի է չորացնել ջեռոցում։
Բույսն օգտագործում են թոքերի պալարախտի, շաքարախտի, ստամոքսի խոցի, գաստրիտ , լեղային և միզային քարերի, տենդի, թութքի, քրոնիկ փորկապության, ռախիտի, գեղձախտ պզուկների, էկզեմայիի, չիբանների, քոսի, խոցերի, չարորակ գոյացությունների դեմ և մազերի ամրացման համար։ Բացի այդ, օգտագործում են սնդիկով թունավորման և թունավոր կենդանիների խայթոցի ժամանակ։
Կռատուկի հյութը արդյունավետ է կերակրափողի, արգանդի և ստամոքսի քաղցկեղի ժամանակ։
Այտուցների ժամանակ կռատուկի սերմերը և թարմ բույսն ամբողջությամբ օգտագործում են որպես միզամուղ միջոց։ Այլ բույսերի հետ նշանակվում է արյան զեղումների, սիֆիլիսի բուժման, միջատների և թունավոր օձերի խայթոցների ժամանակ։
Օգտակար է նաև կռատուկի յուղը։ Այն ստանում են կռատուկի արմատների հետ նշի կամ ձիթապտղի յուղի համադրումով։ Օգտագործում են մազաթափության դեպքում[3]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ lappa — латинское название лопуха. — Ботанико-фармакогностический словарь: Справ. пособие / К. Ф. Блинова, Н. А. Борисова, Г. Б. Гортинский и др.; Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева. — М.: Высш. шк., 1990. — С. 206. — ISBN 5-06000085-0
- ↑ Юзепчук С. В., Сергиевская Е. В. Лопух — Arctium // Флора СССР / Ботанический институт имени В. Л. Комарова Академии наук СССР; Начато под руководством и под главной редакцией акад. В. Л. Комарова; Редакторы тома Б. К. Шишкин и Е. Г. Бобров. — М.—Л.: Изд-во Академии наук СССР, 1962. — Т. XXVII. — С. 97.
- ↑ Բնությունը՝ հարուստ դեղատուն, Երևան-2007
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Лекарственные растения луга. — М.: Изобразительное искусство, 1993. — С. 34—35.
- Губанов И. А. и др. 1266. Arctium lappa L. — Лопух большой, или Репей // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3 т. — М.։ Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл., 2004. — Т. 3. Покрытосеменные (двудольные։ раздельнолепестные). — С. 330. — ISBN 5-87317-163-7.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 666)։ 
|
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կռատուկ» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կռատուկ» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||
