پرش به محتوا

چأيي

خالؤنˇ دچينواچين
Wikipedia جي
چأيي

چأيي يا چئي يته معطر ٚ واخؤردني نؤمه گه سۊجين آو يا اين ٚ جۊش بأرده-أ فۊکؤنن کامليا سيننسيس ٚ عمل‌بۊمأ واش ٚ سر گه هميشک سبزه ؤ آسیا خۊرتؤو ٚ بۊمي ايسسه.[۱] اي واخؤردني آو ٚ پسي دۊنياى ٚ مئن پۊرمصرفترينه.[۲] چندين جۊر چأيي نأى؛ يکجۊر چيني واش ؤ سوز ٚ چئي ؤ دارجلينگ ٚ مۊرسؤن تل ؤ خۊنک ؤ شتالن ؤ بعضي ني شيرين‌‌، مغذي‌، گۊلدار يا علفي ايسسن. [۳] اي واش کافئين ٚ دأشتن ٚ ويسين تأثير ٚ محرک نئنه.[۴]

چأيي واش

چأيي بۊنه وگردنه چين ٚ خۊرخۊس-نسؤم ٚ سامؤن، تبت، میانمار، هند ٚ خۊرتؤو-کلسيا مناطقي ايسسن گه چأيي دارۊيي واخؤردني جي خۊشؤن ٚ تجرۊبه مئن کارأگيتن.[۵] [۶] يته معتبر ٚ واگۊيه جي قرن ۳ ميلادي هۊا تۊؤ پجشکي دسنيويس ٚ مئن چأيي واخؤردنه ايشاره دأشتي ؤ قديمي‌ترين سندي ايسه کي چئي ايستفاده جه پیدا بۊبؤسته.[۷]

چأيي أولان فقط ايته دارۊ بۊ ؤ درمان ٚ ره ايستفاده بؤستي ولي گلف اۊن ٚ تفريحي ايستفاده ني مردۊم ٚ مئن رائج بۊبؤسته. اي نۊشيدني چين ٚ تانگ ٚ سلسله أجي تفريحي بۊبؤ يؤ دئباخي آسياى ٚ خۊرخۊس-نسايي کشورؤنه برسئه. پۊرتغالي کاهنؤن ؤ تاجرؤن در طۊل ٚ قرن ۱۶ ميلادي اينه اۊرۊپا يأجي معرفي بؤدن.[۸]

قرن ۱۷ اينگيليسئن ٚ مئن مؤد بۊبؤ يؤ بنأ بنأن هند أجي در مقياس ٚ وسيع کأشتن.

چأيي تاريخچه

[دچينواچين]
چأيي کشت ۱۹۱۵ سال ٚ مئن، گۊرجستان ٚ دۊرۊن

چأيي واش أول بار چين ٚ دۊرۊن [۹] ؤ پنج هيزار سال پيش بشناخته بۊبؤسته ؤ اۊن ٚ درماني خاصيتان ٚ ره ايستفاده بؤستي. چأيي-أ رنگ زئن ٚ ره ني اسفاده کۊديد.

هۊلندئن هيفدهؤمي ميلادي قرن ٚ مئن چأيي-أ چين ٚ جه اۊرۊپا بؤبؤردد ؤ چأيي عطاري دۊکانان ٚ مئن فرۊش شؤيي. نيکؤلاس تؤلپ کي ايته هۊلندي پجشک بۊ خۊ کيتاب ٚ دۊرۊن ؤ ۱۶۴۱ سال ٚ مئن بينيويشته: چأيي واخۊردن ٚ أمرأ شيمي عۊمر طۊلاني به ؤ همه‌ته ناخۊشي‌ئن ٚ جه دۊر-أ بيدي. هيجدهؤمي قرن ٚ مئن اينگيليس ٚ ملکه کي داميشک صۊبحانه آبجؤ زئي، چأيي-أ اۊن ٚ جا بنأ ؤ چأيي واخۊردن اينگيليس ٚ دۊرۊن مؤد بۊبؤسته.

اينگيليس اي دؤره چأيي-أ خۊ مستعمره‌ئن ٚ مئن تحريم بۊکۊده ؤ اۊشاني کي چأيي-أ درمان ٚ ره خأستيد ني وأستي دؤلت-أ ماليات فدأند. هأن باعث بۊبؤسته کي اي سري مستمره‌ئن ٚ مردۊم اعتراض بۊکۊند ؤ چأيي-أ خلوتي اينگيليس ٚ جه، خۊشان ٚ محل بؤبؤرد ؤ ارزانتر بۊفرۊشد.

چأيي أفسانه‌ئن

[دچينواچين]

ايته أفسانه رائجه کي بۊديهارما، بۊدايي مکتب ٚ بنانأنکس بۊشؤ چين ؤ اۊیه کۊهان ٚ دۊرۊن مديتیشن کۊدن دۊبۊ ولي اۊن ٚ چۊمان همش دوسته بؤستي ؤ خۊفتي. اۊن ني عصبي بۊبؤسته ؤ خۊ چۊمان ٚ واز دأشتن ٚ وأسي خۊ پلکان-أ وئوه ؤ تاوادا کۊهان ٚ مئن. اۊ پلکان ٚ جه ايته واش درآیه کي خۊدا کادؤ ايسه اۊشان ٚ ره کي مديتیشن کۊنده.

ايته قديمي داستان ٚ سر کي پنج هيزار سال پيش-أ وأگرده، گۊته به کي چندته جه چأيي ولگان ايته پيله وا وأسي دکفتد شن نؤنگ، چين ٚ امپراتۊر ٚ فنجان ٚ مئن کي اۊن ٚ مئن داغ ٚ آو دۊبۊ ؤ حاکم ني اۊن-أ بۊخۊرده ؤ اۊ تفاق-أ ايته پيله تحول آو ٚ ساده مزه عوض کۊدن ٚ ره اعلام بۊکۊده ؤ بأزۊن چأيي مصرف رائج بۊبؤسته.

ايته دئه چيني أفسانه مئن گۊته به کي شن نؤنگ چين ٚ امپراتۊر کي أساطيري داستانان ٚ مئن کيشاورزي ؤ چيني طب-أ ابداع بۊکۊده بۊ، پنج هيزار سال پيش ايته سفر ٚ مئن ايسابۊ. اۊن کي علمي روشان ٚ ايستفاده-یه علاقه دأشتي معتقد بۊ کي بئترين کار آو ٚ واخۊردن ٚ ره، آو-أ جۊشانئن ايسه. ايته رۊج بفأمسته کي چندته ولگ اۊ آو ٚ مئن کي بۊجۊشانه بۊ دکفته. حاکم ني دئه آو-أ فينشاده ؤ خۊ کؤنجکاوي وأسي هۊتؤ بۊخۊرده ؤ اۊن ٚ طعم ٚ جه لذت بؤبؤرده. هأتؤ ني گده کي حاکم واشان ٚ خاصيت-أ خؤره آزميتي ؤ وختي چأيي-أ آزميته بفأمسته کي پۊر خاصيت دأره. شن نؤنگ ٚ داستان لؤیؤ چا جينگ ٚ کيتاب ٚ مئن کي ايته قديمي أثر ايسه بينيويشته بۊبؤسته.

شن نؤنگ کي چيني نيويشته‌ئن ٚ مئن اۊن ٚ جه پۊر تعريف کۊنده، ۲۷۵۰ سال ميلاد ٚ پيش چين ٚ حاکم بۊبؤسته. ايته دئه روایت ني نهأ کي اۊن ايته وهاري شؤ مئن يانگ تسه یانگ ٚ منطقه دۊرۊن ايته دار ٚ جير خۊ معشۊقه أمرأ نيشته بۊ ؤ وختي اۊن ٚ ره آو جۊشانئن دۊبۊد چندته جه چأيي ولگان-أ کي قصر ٚ سأرا مئن دۊبۊ ؤ پۊر خۊش عطر بۊ آو ٚ مئن دۊکۊدده ؤ أتؤيي چأيي کشف بۊبؤسته. [۱۰]

آسيا

[دچينواچين]
چأيي کاری، هند ٚ آسام ٚ مئن

چئي أولان اۊ ناحيه مئن کي هسأ چين ٚ خۊرخۊسي نسا، تبت، ميانمار ٚ کلسيا ؤ هند ٚ خۊرتاوي کلسيا کي هسأ آسام ٚ ايالت ايسه رواج دأشتي ؤ مردۊم اۊن-أ ايته دارۊيي گياه ٚ عنوان ٚ أمرأ ايستفاده کۊديد.[۱۱]


چأيي آسامي گۊنه، ميانمار ٚ کلسيا ؤ هند ٚ آسام ٚ مئن کشت به ؤ سينسيس ٚ گۊنه ني چين ٚ خۊرتاو ؤ خۊرتاوي نسا مئن رائجه. چأيي کشف کۊدن ٚ جه پۊر أفسانه ؤ داستانان ٚ مئن گب بزه بۊبؤسته ولي اۊن ٚ دقيق ٚ جيگا هله نامعلۊم بمانسته.

ايران

[دچينواچين]
چأيي کاري گيلان ٚ مئن
چأيي ايستيکان ٚ دۊرۊن

چأيي مصرف ايران ٚ مردۊم ٚ مئن پۊر رائجه ؤ ايته جه أصلي وعده‌ئن ايسه. ۴ تا ۴/۵ درصد دۊنيا چأيي مصرف ٚ جه ايران ٚ سهمه. چأيي مصرف ٚ سابقه ايران ٚ مئن دۊ قرن پيش-أ واگرده.[۱۲] هلبت اي سري معتقد ايسده کي چأيي دۊوؤمي ميلادي قرن ٚ مئن ني ايران ٚ دۊرۊن رائج بۊ ؤ بعضي جهانگردان چأييخانه‌ئن ٚ جه گب بزئده کي پيله کسان اۊیه آمؤديد ؤ چأيي خۊرديد.

معلۊم نيه کي کئنه ايرانئن أول بار چأيي أمرأ آشنا بۊبؤستد. أبۊریحان بيرۊني خۊ الصيدنه کيتاب ٚ مئن کي پنجؤمي قرن ٚ مئن اۊن-أ بينيويشته، چأيي خصؤصيات ٚ جه گب بزه ؤ اۊن ٚ رواج-أ چين ؤ تبت مئن بدأنسته. ظاهرا چأيی تا هفتؤمي قرن آسیا خۊرخۊس-أ فأنرسه بۊ ؤ احتمال دأره کي مؤغؤلان اۊن ٚ رواج ٚ مئن نقش بدأرن. أميرکبير ني ممکنه چأيي ايران آمؤن ٚ مئن تأثير بدأره. أميرکبير فرانسه دؤلت ٚ ؤ ايته رۊس ٚ تاجر ٚ جه چندته دس چأيي خۊري ظرۊف فگيته. أمير کبير سماور چأکۊني انحصار-أ ايته اصفهاني اۊستاکار-أ فدأ کي دؤلتي یارانه أمرأ بۊ.[۱۳]

چأيي کشت ايران ٚ مئن ۱۳۱۴ قمري سال ٚ جه شرۊع بۊبؤسته. محمد ميرزا کاشف السلطنه کي اۊن ٚ مار عباس ميرزا نوه ؤ فتحعلي شاه نتيجه بۊ، ايران ٚ کنسۊلگري هند ٚ مئن ژنرال بۊ. کاشف السلطنه هأ سال ٚ مئن وختي کي خأسي هند ٚ جه واگرده ايران بتأنسته چندته چأيي بۊته بأره ايران. کاشف السلطنه چأيي‌ئن ٚ سر پۊر مطالعه بۊکۊده ؤ اۊشان ٚ نؤعان ؤ کشت ٚ نحوه جه اطلاعات فيگيته ؤ بأزۊن ايران ٚ شأران ٚ مئن، لاجؤن-أ انتخاب بۊکۊده چؤن اۊن ٚ آو ؤ هأوا چأيي کشت ٚ ره پۊر مناسب ايسه. [۱۴] لاجؤن هسأ ايران ٚ مئن چأيي کاري مرکز ؤ نماد ايسه. کاشف ٚ السلطنه مقبره کي لاجؤن ٚ مئن نهأ هسأ ني چأيي مۊزه بۊبؤسته ؤ ايته جه گيلان ؤ لاجؤن ٚ دئني جيگایان ايسه.

چأيی چأکۊدن ٚ ميزان دۊنیا مئن

[دچينواچين]
چأيي سالانه تؤليد ٚ مقایسه، ايران ؤ چندته دئه کيشور ٚ أمرأ[۱۵]
چأيي جهاني تؤليد ٚ نخشه ۲۰۱۸ سال ٚ مئن (برحسب تؤن)[۱۶]

۲۰۱۶ سال ٚ مئن چأيي جهاني تؤليد ويشتر جه ۶ ميليۊن تؤن بۊ کي چين ٚ سهم دۊنیا تؤليد ٚ جه ۴۰٪ بۊ ؤ أولي جيگا-یه دأشتي. دۊوؤمي رؤتبه ني هند ٚ شين ؤ ۲۲٪ تؤليد ٚ أمرأ بۊ. کنيا، سري لانکا ؤ تۊرکيه ني باخي پيله چأيي چاکۊنان ايسده. [۱۷]

کيشور ۲۰۰۶ ۲۰۰۷ ۲۰۰۸ ۲۰۱۸
۱ چين ۱٬۰۴۷٬۳۴۵ ۱٬۱۸۳٬۰۰۲ ۱٬۲۵۷٬۳۸۴ ۲٬۶۱۰٬۰۰۰
۲ هندۊستان ۹۲۸٬۰۰۰ ۹۴۹٬۲۲۰ ۸۰۵٬۱۸۰ ۱٬۳۴۴٬۰۰۰
۳ کنيا ۳۱۰٬۵۸۰ ۳۶۹٬۶۰۰ ۳۴۵٬۸۰۰ ۴۹۳٬۰۰۰
۴ سري لانکا ۳۱۰٬۸۰۰ ۳۰۵٬۲۲۰ ۳۱۸٬۴۷۰ ۳۰۳٬۰۰۰
۵ تۊرکيه ۲۰۱٬۸۶۶ ۲۰۶٬۱۶۰ ۱۹۸٬۰۴۶ ۲۷۰٬۰۰۰
۶ ويتنام ۱۵۱٬۰۰۰ ۱۶۴٬۰۰۰ ۱۷۴٬۹۰۰ ۲۷۰٬۰۰۰
۷ أندؤنزي ۱۴۶٬۸۵۸ ۱۵۰٬۲۲۴ ۱۵۰٬۸۵۱ ۱۴۱٬۰۰۰
۸ برمه ۸۳٬۰۰۰ ۸۷٬۰۰۰ ۹۰٬۰۰۰ ۱۰۹٬۰۰۰
۹ ايران ۵۹٬۱۸۰ ۶۰٬۰۰۰ ۶۰٬۰۰۰ ۱۰۹٬۰۰۰
۱۰ ژاپؤن ۹۱٬۸۰۰ ۹۴٬۱۰۰ ۹۴٬۱۰۰ ۸۳٬۰۵۰
۱۱ آرژانتين ۷۲٬۱۲۹ ۷۶٬۰۰۰ ۷۶٬۰۰۰ ۸۱٬۹۸۰
۱۲ بنگلادش ۵۸٬۰۰۰ ۵۸٬۵۰۰ ۵۹٬۰۰۰ ۷۸٬۱۵۰
۱۳ اۊگاندا ۳۴٬۳۳۴ ۴۴٬۹۲۳ ۴۲٬۸۰۸ ۶۲٬۳۳۰
۱۴ مالاوي ۴۵٬۰۰۹ ۴۶٬۰۰۰ ۴۶٬۰۰۰ ۴۹٬۰۴۰
جهاني تؤليد ۳٬۸۵۱٬۰۰۰ ۴٬۱۷۲٬۰۰۰ ۴٬۲۶۶٬۰۰۰ ۶٬۳۳۷٬۰۰۰


چأيي نؤعان

[دچينواچين]

چأيي‌ئن چارته پيله جيرمجمۊعه مئن قرار گيرده:

  1. تخميری (سيا چأيي)
  2. تخمير نۊبؤسته (سوز ٚ چأيي)
  3. نيمه تخميري (اؤلانگ ؤ پؤچؤنگ ٚ چأيی)
  4. سفيد ٚ چأيي

چندته دئه جيرمجمۊعه ني چأيي ره چأکۊدده کي سه جرگه مئن تقسيم بده:

  1. چأيي چأکۊني مۊختلف کيشوران ؤ سامانان
  2. چأيي ولگان ٚ پأني یا ريزي
  3. چأيي فرآوري‌ئن ٚ تؤليد

سربس

[دچينواچين]
  1. ↑ Martin, Laura C. (2007). Tea: The Drink that Changed the World. Tuttle Publishing. ISBN 978-0-8048-3724-8. OCLC 1159227468. OL 1956186W.
  2. ↑ Macfarlane, Alan; Macfarlane, Iris (2004). The Empire of Tea. The Overlook Press. p. 32. ISBN 978-1-58567-493-0.
  3. ↑ Penelope Ody (2000). Complete Guide to Medicinal Herbs. New York: Dorling Kindersley Publishing. p. 48. ISBN 978-0-7894-6785-0.
  4. ↑ Cappelletti S, Piacentino D, Daria P, Sani G, Aromatario M (January 2015). "Caffeine: cognitive and physical performance enhancer or psychoactive drug?". Current Neuropharmacology. 13 (1): 71–88. doi:10.2174/1570159X13666141210215655. PMC 4462044. PMID 26074744
  5. ↑ Mary Lou Heiss; Robert J. Heiss. The Story of Tea: A Cultural History and Drinking Guide. Camellia sinensis originated in southeast Asia, specifically around the intersection of 29th parallel and 98th meridian, the point of confluence of the lands of southwest China and Tibet, north Burma, and northeast India, citing Mondal (2007) p. 519
  6. ↑ Heiss, Mary Lou; Heiss, Robert J. (2007). The Story of Tea: A Cultural History and Drinking Guide. Ten Speed Press. ISBN 978-1-58008-745-2. pp. 6–7
  7. ↑ Martin, p. 29: "beginning in the third century CE, references to tea seem more credible, in particular those dating to the time of Hua T'o, a highly respected physician and surgeon"
  8. ↑ Bennett Alan Weinberg; Bonnie K. Bealer (2001). The World of Caffeine: The Science and Culture of the World's Most Popular Drug.] Psychology Press. p. 63. ISBN 978-0-415-92722-2. Archived from the original on 27 April 2016. Retrieved 10 January 2016.
  9. ↑ فرهنگ فارسی عمید، حسن عمید، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ هجدهم ۱۳۶۲
  10. ↑ نویسنده :آرند فولرز، کتاب:چای، نشر ققنوس 1381
  11. ↑ یادکرد وب|عنوان=چین خاستگاه چای|نشانی=https://www.hamshahrionline.ir/news/154045/چین-خاستگاه-چای%7Cوبگاه=همشهری آنلاین|تاریخ=2011-12-17|بازبینی=2021-05-16|کد زبان=fa}}
  12. ↑ دریابندری،کتاب مستطاب آشپزی، ۴۳۷.
  13. ↑ یادکرد وب | عنوان=ČĀY – Encyclopaedia Iranica | وبگاه=Encyclopædia Iranica | تاریخ=1963-01-17 | سال=1963 | پیوند=http://www.iranicaonline.org/articles/cay-tea | کد زبان=en | تاریخ بازبینی=2015-05-01}}
  14. ↑ دریابندری،کتاب مستطاب آشپزی، ۴۳۷.
  15. ↑ یادکرد وب|عنوان=FAOSTAT|نشانی=http://www.fao.org/faostat/en/#compare%7Cوبگاه=www.fao.org%7Cبازبینی=2019-06-28}}
  16. ↑ Cite journal|last=Ritchie|first=Hannah|last2=Roser|first2=Max|date=2020-03-05|title=Agricultural Production|url=https://ourworldindata.org/agricultural-production%7Cjournal=Our World in Data}}
  17. ↑ cite web|url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC%7Cpublisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations, Statistics Division (FAOSTAT)|title=World tea production in 2016; Crops/World Regions/Production Quantity from picklists|date=2017|accessdate=4 April 2018}}
«https://glk.wikipedia.org/w/index.php?title=چأيي&oldid=66446» جي وأىته