Mexacán

O mexacán común (Taraxacum officinale) é a especie máis coñecida do xénero Taraxacum e da familia das Asteráceas.

Descrición

Folla de mexacán común. O limbo moi recortado é característico

Hábitat e floración

O mexacán é orixinario de Eurasia. Atópase por todas as partes: pradeiras, camiños con chan fresco abondo, lugares herbáceos de calquera natureza, á beira do mar, montañas, no alto de muros vellos, no cascallo. É unha planta moi común en todo o mundo e está amplamente documentada en Galicia.

A floración é, polo normal, de marzo a novembro. Mais, segundo o clima do terreo, non é raro ver mexacáns esparexidos durante o inverno.

Características do xénero

Follas alternas, alargadas (ata 40 cm), sen pecíolo diferenciado. De bordo partido en lobos triangulares de marxe dentada.

O capítulo

Os mexacáns caracterízanse porque o que se chama correntemente a flor, é de feito un capítulo, unha inflorescencia na cal as flores individuais, están inseridas unhas ao lado das outras nun receptáculo común, chamado capítulo; nesas flores, as exteriores levan a miúdo unha lígula, unha especie de lingüeta que semella o pétalo dunha flor común.

Froito en aquenios, con pequenos tubérculos o dentiños no extremo distal, e un papo formado por unha coroa de filamentos, que falicita o transporte polos ventos máis suaves.

O látex

Na familia das Asteráceas, os mexacáns pertencen á subfamilia das Lactucoideae, por mor do látex que conteñen, de cor branca e sabor fortemente amargo.

Clasifícanse tamén na tribo das Liguliflores en razón das súas lígulas.

Variedades

• Taraxacum officinale var. alpinum Koch
• Taraxacum officinale subvar. dissectissimum Koidz.
• Taraxacum officinale var. dissectum Schinz & Thell.
• Taraxacum officinale var. kalbfussi Sch. Bip.
• Taraxacum officinale var. lividum Koch ex A. Gray
• Taraxacum officinale subsp. paludosum Schinz & R. Keller
• Taraxacum officinale var. paludosum F.W. Schultz
• Taraxacum officinale var. palustre Benth.
• Taraxacum officinale var. parvula Hook. f.

Galería

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
  Flor de mexacán
• 

O mexacán na cultura popular

Detalle das sementes dun mexacán

Dúas sementes do mexacán (estrutura en papo)

Na medicina popular, o mexacán é recoñecido como diurético en numerosos sitios, e mesmo se chega a dicir que elimina, sen base científica, cálculos de vexiga e ril ou, canto menos, os reduce. A esta propiedade diurética débelle o nome común galego, como tamén o castelán (meacamas), o catalán (pixallits, pixacà e apagallums) ou o francés (pissenlit, pisseau-lit e pisee au lit).

Tódolos libros de medicina popular recollen o uso do mexacán como diurético e indicado para cura-la hidropesía. Xa no sec. XVI chamábano herba urinaria. As follas amargas (de aí o nome castelán, amargón), posúen propiedades estomacais e tónicas.

Hai a quen lle agrada o seu sabor amargo (o mexacán está emparentado coa chicoria), polo que se consome cru, en ensaladas, aliñado con aceite e limón.

Crese popularmente que o seu cheiro atrae os cans e os impulsa a mexar sobre ela, e de aí o nome. Por iso, se logo unha persoa toca esta planta sairanlle grans nas mans e na boca (coxos). Esta crenza etiolóxica pode se-la causa –se non o é simplemente unha confusión de suposta causa e efecto- de que tamén de denomine con esta mesma palabra os propios grans nas mans (Sobrado e Burón), os uñeiros (A Mezquita) ou as vexigas na boca (Suarna). Tamén en Asturias se chama mexacán a unha inflamación e rubor que aparece na planta do pé, supostamente producida por pisar descalzo o mexo dun can.

Tamén se cre que as ovellas contraen a cenurose (popularmente, o teo) comendo esta herba a causa de que, tamén, un can fora mexar nela. Tampouco é certa esta etioloxía da enfermidade das ovellas, pero non está moi afastada. De feito, a cenurose é unha doenza das ovellas causada polo Coenurus cerebralis, fase larvaria dunha tenia propia do can, Taenia multiceps, que se transmite coas feces deste.

Finalmente, tamén pode ser que se trate dunha das herbas que os cans comen cando teñen cólicos e que lles fagan mexar.

Sinonimia

O DRAG recolle as voces carrelo, leitarega, leitaruga, leituga, paciporca e tarrelo como sinónimos para o mexacán. Outras formas recollidas en diversos dicionarios e vocabularios son almeirón, dente de león, leitarenga, leitariga, leiturga, leituga dos porcos, muxacán, mexanacama ou taraxaco .

Niño, Losada e Castro (Catálogo da flora vascular galega, 1994) recollen tamén mexacán como vernáculo para outras plantas (Heracleum sphondylium L. e Solanum dulcamara L.). Sarmiento recolleu en Pontevedra esta palabra (e os sinónimos calzamo, calcemo, cazamelo, calsamelo e cascamelo) como nomes doutra planta común en Galicia, a silvamar (Smilax aspera, en castelán zarzaparrilla), pero ningunha outra fonte lle dá tal nome. O erro puido estar causado porque esta última dá unhas froitas coma uvas, ás que se coñece como uvas de can.

Tamén reciben o nome de mexacán certos invertebrados mariños:

• un carallo ou cogombro de mar (Holoturia forskali)
• o apegón, unha actinia (Actinia equina)
• certos moluscos gasterópodos, como a mincha (Littorina littoralis) ou un corniño (Bela trevelyana). Tamén un bivalvo: berberecho rabioso ou croque bravo (Cardium echinatum)
• un caranguexo ermitán.

A etimoloxía deste nome nestes animais parece deberse a que adoitan botar en determinadas ocasións un chorro de auga coma se mexasen. No caso dos moluscos podería tamén deberse a unha mestura entre ameixa e can, reducida a mexacán.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Ficha en consumer.es (en castelán)