Permafrost
Blau: yn de winter beferzen grûn (15 dagen of mear it jier)
Rôse: grûn minder as 15 dagen it jier beferzen
Yn de geology is permafrost of kryotyske ierde de oantsjutting foar grûn dy't twa jier as langer beferzen bliuwt. Permafrost wurdt it meast fûn op hege breedtegraden (dat wol sizze lân tichtby de noardpoal en súdpoal), mar alpine permafrost komt foar op grutte hichten op folle legere breedtegraden. At de ûndergrûn wettertichte rots is, is der iis, grif at de grûn mear as sêd fan wetter is, mar dat hoecht op oare plakken net sa te wêzen. Sa'n 0.022% fan it totale wetter op ierde is permafrost en komt foar yn 24% fan it lân op it noardlik healrûn. De boppekant fan de permafrost hjit permafrost-tafel (meastal op de djipte fan de maksimale teilaach).
Yn de winter is de grûn oant op grutte djipte beferzen en simmerdeis raant allinnich it boppeste laachje dat in pear sintimeter oant in pear meter dik wêze kin. It wetter út de boppelaach kin net sakje yn de beferzen boaiem, dat it lân sil sompich wurde. De laach dy't wol raant en wer befriest, hjit de aktive laach. Yn de aktive laach kin planten woartelje, yn de permafrost net. De dikte fan de aktive laach hinget fan it waar ôf en wikselt mei it jier, mar sit meast tusken 60 en 360 sm. De dikte fan de permafrostlaach kin tsientallen meters wêze (by Barrow yn Alaska is ea goed 400 meter metten).
Permafrost kin in soad koalstof yn opslein wêze, yn de foarm fan fean en as metaangas. Resint ûndersyk fan de permafrost wurdt yn rûsd dat de permafrost yn de hiele wrâld 1400–1700 Gt koalstof befettet. Dy mannichte koalstof is grutter as de koalstof yn alle no libjende organismen en twa kear safolle as de koalsof (CO²) dy't hjoeddedei yn de atmosfear sit.
Bouwe op permafrost
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It is dreech bouwen op permafrost omdat de waarmte fan in gebou as lieding de boaiemlaach rane lit. Dêrtroch drige gebouwen te fersakjen en binne djoere oplossings noadich, bygelyks:
- op houten peallen bouwe;
- op in grindbêd fan 1,20 oant 1,60 meter tsjok bouwe;
- gebrûk meitsje fan waarmteliedende buizen mei wetterfrij ammoniak.
Ferskynsels
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De kombinaasje fan permanint beferzen ûndergrûn en in bytiden tei-ende boppelaach kinne iiskilen, pingo's, palsa's en polygoonboaims troch ûntstean.
Ekologyske gefolgen
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De foarming fan permafrost hat wichtige gefolgen foar ekologyske systemen, benammen it woarteljen fan planten, mar ek foar de fauna dy't hôlen en nesten meitsje. Fierders hat it gefolgen foar soarten planten en bisten waans habitat beheind wurdt as bedrige wurdt troch de permafrost.
Soe, fanwege it opwaarmjen fan de ierde, in soad koalstof yn de atmosfear komme dan sil it opwaarmingsproses flugger ferrinne. In wichtich poarsje koalstof sil as metaan frijkomme, troch ferrotsjen fan fean yn de sompige grûn. Hoewol't metaan net lang yn de atmosfear bliuwt is it wol in sterker broeikasgas as koaldiokside. De potinsjele gefolgen fan it frijkommen fan metaangas yn it Arktysk gebiet is noch in protte ûndúdlikheid oer. De United States Department of Energy en de Europeeske Uny hawwe tasein dat se ûndersyk nei de efeekten stypje sille.
Sjoch ek
[bewurkje seksje | boarne bewurkje] |
Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Permafrost fan Wikimedia Commons. |