استوانما

استوانما (به انگلیسی: Equatorium) یا صَفیحِه یک ابزار محاسبه نجومی است که توسط آن می‌توان موقعیت ماه، خورشید و سیارات را بدون محاسبات ریاضی و با استفاده از یک مدل هندسی زمین مرکزی به‌دست آورد.^[۱]

اولین سابقه موجود از وسیله ای که به کمک آن موقعیت دقیق خورشید اندازه‌گیری شود، در کارهای دانشمند یونانی قرن پنجم، پروکلس لیکایوس یافت شده‌است،^[۲] جایی که او دستورالعمل‌هایی در مورد نحوه ساخت یک وسیله چوبی یا برنزی را می‌دهد.^[۳] اگرچه استوانمای سیاره ای احتمالاً توسط یونانی‌های باستانی ساخته شده‌است، اولین توصیف از وسیله ای که مکان سیارات را نشان می‌دهد در کتاب دانستنی‌های نجوم اثر آلفونسو دهم در قرن سیزدهم است. کتاب تئوری سیاره‌نما نوشته شده توسط کامپانوس نیز حاوی اولین دستور ساخت استوانما به زبان لاتین در اروپا است.^[۴]

در سده یازدهم میلادی ابراهیم زرقالی اقدامات اساسی در توسعه استوانما مبتنی بر مدل زمین مرکزی بطلمیوس انجام داد و مطالعات وی را تصحیح کرد.^[۵]^[۶] ریچارد والینگفورد نبر یک استوانمای پیچیده به نام آلبیون (Albion) در سال ۱۳۲۶ میلادی ساخته‌است که برخلاف اکثر استوانماهای آن زمان توانایی پیش بینی خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی را نیز داشته‌است.^[۷] در قرن پانزدهم میلادی نیز ابزاری به نام طَبَق المَناطِق توسط غیاث الدین جمشید کاشانی ساخته شده‌است که توسط آن حرکات ماه و خورشید و سیارات بر اساس عرض جغرافیایی یا به عبارتی بر اساس مختصات استوایی قابل محاسبه بوده‌است.^[۸]^[۹]

جستارهای وابسته

منابع

↑ "Equatorium". Mistholme (به انگلیسی). Retrieved 2018-05-09.
↑ Proclus (1909). Hypotyposis Astronomicarum Positionum. Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana. Karl Manitius (ed.). Leipzig: Teubner.
↑ Evans, James (1998). The History and Practice of Ancient Astronomy. Oxford & New York: Oxford University Press. p. 404. ISBN 978-0-19-509539-5.
↑ Toomer, G. J. (1971). "Campanus of Novara". In Gillispie, Charles Coulston (ed.). Dictionary of scientific biography. Vol. III. New York: Scribner. pp. 23–29. ISBN 978-0-684-10114-9. {{cite book}}: Cite has empty unknown parameters: |laydate=، |separator=، |month=، |laysummary= و |lastauthoramp= (help)
↑ "Abu Ishaq Ibrahim Ibn Yahya Al-Zarqali | Muslim Heritage". muslimheritage.com (به انگلیسی). Retrieved 2018-05-09.
↑ Colledge, Eric (1955). "THE EQUATORIUM OF THE PLANETS". Blackfriars. 36 (424–5): 276–284. JSTOR 43816789.
↑ Morrison, James E. "Richard of Wallingford". History of Astronomy. Archived from the original on 4 February 2012. Retrieved 29 January 2018.
↑ Kennedy, E. S. (1950). "A Fifteenth-Century Planetary Computer: al-Kāshī's ``Ṭabaq al-Manāṭeq I. Motion of the Sun and Moon in Longitude". Isis (به انگلیسی). 41 (2): 180-183. doi:10.1086/349146.
↑ Berggren، J.L. (۲۰۱۴). Episodes in the Mathematics of Medieval Islam. Springer. صص. ۱۸. شابک ۱۴۶۱۲۴۶۰۸۳.

[1] "Equatorium". Mistholme (به انگلیسی). Retrieved 2018-05-09.

[2] Proclus (1909). Hypotyposis Astronomicarum Positionum. Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana. Karl Manitius (ed.). Leipzig: Teubner.

[Evans-3] Evans, James (1998). The History and Practice of Ancient Astronomy. Oxford & New York: Oxford University Press. p. 404. ISBN 978-0-19-509539-5.

[Toomer-4] Toomer, G. J. (1971). "Campanus of Novara". In Gillispie, Charles Coulston (ed.). Dictionary of scientific biography. Vol. III. New York: Scribner. pp. 23–29. ISBN 978-0-684-10114-9. {{cite book}}: Cite has empty unknown parameters: |laydate=، |separator=، |month=، |laysummary= و |lastauthoramp= (help)

[5] "Abu Ishaq Ibrahim Ibn Yahya Al-Zarqali | Muslim Heritage". muslimheritage.com (به انگلیسی). Retrieved 2018-05-09.

[:0-6] Colledge, Eric (1955). "THE EQUATORIUM OF THE PLANETS". Blackfriars. 36 (424–5): 276–284. JSTOR 43816789.

[7] Morrison, James E. "Richard of Wallingford". History of Astronomy. Archived from the original on 4 February 2012. Retrieved 29 January 2018.

[8] Kennedy, E. S. (1950). "A Fifteenth-Century Planetary Computer: al-Kāshī's ``Ṭabaq al-Manāṭeq I. Motion of the Sun and Moon in Longitude". Isis (به انگلیسی). 41 (2): 180-183. doi:10.1086/349146.

[9] Berggren، J.L. (۲۰۱۴). Episodes in the Mathematics of Medieval Islam. Springer. صص. ۱۸. شابک ۱۴۶۱۲۴۶۰۸۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]