استان قزوین

قزوین
شهرستان های استان
مرکز	قزوین
شمار شهرستان‌ها	۶
حکومت
• نوع	مرکز
• نماینده ولی فقیه	عبدالکریم عابدینی
• استاندار	محمد نوذری
جمعیت  (۱۳۹۵)	۱۵۰۱۵۶۵ ۱٫۸۷۳۷۶۱ نفر (۱۳۹۵)
منطقهٔ زمانی	+۳:۳۰
پلاک خودرو	ایران ۷۹ ایران ۸۹
وبگاه	http://www.ostan-qz.ir

استان قزوین یکی از ۳۱ استان ایران است این استان با دارا بودن تنها ۱ درصد از مساحت کشور نزدیک به ۱۰ درصد در اقتصاد و تولیدات ایران نقش دارد. مساحت این استان حدود ۱۵٬۸۲۰ کیلومتر مربع است و با استان‌های مازندران، گیلان، همدان، زنجان، مرکزی و البرز همسایه است. این استان از استان‌های لرزه‌خیز ایران است.
جمعیت استان قزوین بر پایه آمار سال ۱۳۹۵ برابر ۱٫۳ میلیون نفر است که از این شمار ۶۰۰٬۰۰۰ نفر ساکن شهرستان قزوین هستند.
این استان از استان‌های تاریخی ایران بوده و آثار باستانی زیادی را در خود جای داده است. به‌طوری‌که ۱۱ درصد از آثار تاریخی ملی ثبت شده کشور در استان قزوین قرار دارد و از این نظر رتبه نخست را در ایران دارد. منطقه گردشگری و تاریخی طارم سفلی در شمال غربی استان از جاذبه‌های این استان است که قلعه سمیران در رشته کوه البرز نیز به عنوان کهن‌ترین اثر تاریخی استان در این منطقه واقع است. قدیمی‌ترین سکونت گاه ایران به تازگی در قلعه کرد ۱۰ هزار سال قدمت در آوج در رشته کوه زاگرس در جنوب استان کشف شده است همچین در دشت قزوین در مرکز گورها بزرگ زرتشتی متعلق به دوران مادها ساسانیان کشف شده است. شهرستان این استان عبارتند از :قزوین‏، آبیک‏، آوج ،البرز، بوئین‌زهرا‏، تاکستان‏

همچنین منطقه تاریخی الموت که تا سال ۱۳۷۳ با عنوان رودبار الموت معروف بود، در قزوین واقع است و شامل دو بخش شرقی و غربی می‌باشد، که بخش غربی که بزرگ‌ترین بخش آن است در منطقه کوهستانی استان قرار دارد و بخش شرقی آن در قسمت‌های هموارتری در مقایسه با بخش غربی آن قرار دارد.
استان قزوین یکی از مناطق عمده تولید مرغ و تخم مرغ، فندق، گیلاس، پسته، زغال‌اخته، انگور، گلابی، کشمش و گوجه فرنگی و بادام در ایران است.

نقشه‌ها

• 
  انتزاع شهرستان قزوین پیشین از استان تهران و شهرستان تاکستان پیشین از استان زنجان و تشکیل استان جدید قزوین درپی پیوستن این دو منطقه
• 
  شهرستان‌ها و بخش‌های استان قزوین در سال ۱۴۰۲ خورشیدی

پیشینه نام قزوین

نقشه محدوده قزوین در نقشه ایران و توران در دوره قاجاریه.
در این نقشه شهر قزوین به انگلیسی: Kaswin ذکر شده است.

نوشته‌های باستانی یونان قزوین را با نام «راژیا» معرفی می‌کند و پس از آن در نوشته‌های اروپایی این شهر با نام شهر باستانی «آرساس» یا «آرساسیا» شناخته می‌شده است. اشکانیان قزوین را به نام مؤسس آن «اردپا» می‌خواندند؛ و ساسانیان نام این شهر را «کشوین» (یعنی سرزمینی که نباید از آن غافل شد) نهاده بودند. در برخی متون نام این شهر «قسوین» (یعنی شهری که مردمی پر صلابت و استوار دارد) ذکر شده است. به هر روی مورخان و باستان شناسان عصر حاضر قزوین را عربی شده «کاسپین» می‌دانند؛ و بر این باورند که قوم کاسپی‌ها که در سواحل دریای کاسپین می‌زیستند به مرور کوچ کردند و شهر قزوین را بنا نهادند. و به همین دلیل است که در متون کهن عثمانی و عربی نام دریای کاسپین«بحرالقزوین» ذکر شده است.

استان مرکزی سابق به مرکزیت تهران که در سال ۱۳۵۶ تجزیه شد. استان امروزی قزوین بخشی از این استان بود. (با استان مرکزی فعلی اشتباه نشود)

پیشینه

پیش از اسلام

اقوام کاسپین

کاسپی‌ها (به یونانی: Káspioi) یکی از اقوام باستانی در سواحل جنوب غربی دریای کاسپین در شمال یا جنوب رود کر واقع در قفقاز جنوبی می‌زیستند. اکثر محققان کاسپی را با پایتاکاران که سرزمینی ما بین دو رود کُر و ارس بود یکی می‌دانند. کاسپی‌ها با حضور ده هزار سال تاریخ و یکجانشینی یکی از قدیمی‌ترین مردمان این استان هستند. تله تپه باستانی سگزآباد پیشینه‌ای هشت هزار تا دوهزار پانصد سال تخمین زده می‌شود که متعلق به دوران مادها و هخامنشیان است. حمدالله مستوفی در نزهه القلوب خود می‌گوید: زبان قدیم مردم قزوین پهلوی یا پهلوانیک بوده که بر اساس تحقیقات این زبان به فارسی میانه یا تاتی شهرت دارد.

دوره ساسانی

فهرست آثار دوران ساسانی استان قزوین

• قلعهٔ سمیران
• آتشکده زیرین مسجد جامع قزوین
• بقعه پیر
• تپه وشته ۲
• تپه بهرام‌آباد ۱
• تپه خرسران کوه
• تپه صفرین ۱
• تپه عمویوردو ۴
• تپه فانفین ۱
• تپه فانفین ۲
• تپه کور کلان
• تپه کوله
• تپه کته پشته
• تپه کش رز
• تپه گل شیره
• تپه منصور باغ ۱
• قلعه دختر قزوین
• قلعه لمبسر
• قلعهٔ شیرکوه
• محوطه اربدیان
• میمون قلعه

پس از اسلام

دوره اسماعیلیه

بقایای قلعه الموت

اسماعیلیان در سال ۴۸۳ (هجری قمری) با تسخیر قلعه الموت در قزوین پایه‌گذاری شد؛ و دوره فرمانروایی آن تا ۶۵۴ (هجری قمری) ادامه یافت. مرکز فرماندهی اسماعیلیان، الموت و عمده فعالیت آن‌ها مبارزه با خلفای بنی عباس و سلجوقیان بود. حسن صباح به عنوان شاخص‌ترین فرمانروای اسماعیلیان با انجام تبلیغات وسیع در بین کشاورزان و بینوایان توانست حوزه قدرت خود را تا سوریه کنونی گسترش دهد. سرانجام دولت اسماعیلیه پس از ۲۰۰ سال حکومت در الموت با حمله هلاکو خان مغول از بین رفت.

دوره صفوی

شاه تهماسب اول، قزوین را به عنوان پایتخت برگزید.

شاه تهماسب صفوی به سال ۹۵۳ ه‍.ق به علت نزدیکی تبریز به مرزهای عثمانی و آسیب‌پذیر بودن این شهر و نیز دور بودن از خراسان و هجوم مداوم ترکان عثمانی و ازبکان به این شهر پایتخت را به قزوین انتقال داد؛ که این پایتختی تا سال ۱۰۰۶ ه‍.ق (به مدت نیم قرن) ادامه داشت.

دوره معاصر

استان قزوین در سال ۱۳۷۵ هجری شمسی و در پی جدا شدن منطقهٔ قزوین از استان تهران و منطقه تاکستان از استان زنجان و ترکیب این دو منطقه تشکیل شد.

مردم شناسی

زبان

در استان قزوین ۲۹ شهر ۱۵۴۷ روستا وجود دارد که اقوام زیر آن را تشکیل می‌دهند.

• فارسی با لهجه ویژه قزوینی زبان نیمه اهالی شهر قزوین است.
• ترک‌ها در تمام استان ساکن هستند در مجموعه ساکنان ۲۱ شهر الوند، آبیک، بوئین زهرا، شریف آباد، اقبالیه، محمدیه، مهرگان، بیدستان، محمودآباد نمونه، ضیاءآباد، خرمدشت، نرجه، ارداق، آوج، آبگرم، خاکعلی، کوهین، سیردان،‌ عصمت‌آباد، قشلاق‌ و ۶۳ روستا هستند و جمعیت قابل توجه ای از تاکستان‌ و قزوین‌ را تشکیل می‌دهند.
• تات‌ها ساکن ۷ شهر تاکستان،شال، سگزآباد، اسفرورین، دانسفهان، خیارج، معلم‌کِلایه ۸۷ روستا هستند که به سه گویش الموتی، تاتی جنوبی، مراغی سخن گفته میشود.
• در برخی روستاها لر و رمانلویی‌ و کرد ساکن هستند پیشنه حضور به دوره قاجار و افشاریه برمگیردد.

جغرافیای طبیعی

دشت قزوین

مقالهٔ اصلی: دشت قزوین

دشت قزوین از نظر پیشینه تاریخی، محصولات کشاورزی و گونه‌های جانوری، اهمیت اقتصادی و تاریخی بسیار مهمی در میان دشت‌های ایران دارد. به گونه‌ای که بسیاری از باستان شناسان ایرانی بر این باورند تمدن کشاورزی از دشت قزوین آغاز و سپس به شرق و قلب فلات ایران گسترش یافته است. به همین علت، این منطقه اولین دشت ایران است که دارای ردیف بودجه در کشور می‌باشد.

ناهمواری‌ها

باراجین، شمال قزوین

اطلاعات و شواهد زمین‌شناسی نشان می‌دهد محدودهٔ استان قزوین در طی دوران پالئوزوئیک و مزوزوئیک دچار تغییرات فراوانی شده است، اما حرکات کوهزایی اواخر دورهٔ ترشیاری شکل فعلی ارتفاعات، چاله‌ها و دشت قزوین را تثبیت نموده است (کوهزائی آلپی)، سپس در دورهٔ کواترنر عوامل بیرونی چهرهٔ ناهمواری‌ها و چاله‌های استان را متحول کرده است.

با توجه به نقشهٔ زمین‌شناسی استان قزوین، سازند دوران سوم زمین‌شناسی (سازندکرج) بیشترین پراکندگی را دارد. این زمین‌ها به‌طور عمده از لاوا و توف‌های آتشفشانی سبز رنگ تشکیل شده است.

بعد از تشکیل اسکلت اصلی ناهمواری‌ها و چاله‌های استان، فرسایش ارتفاعات و رسوب‌گذاری در نواحی پست به تدریج سبب تحول این چاله‌ها و مناطق پست به خصوص دشت قزوین شده است.

عملکرد گسل‌های فراوان در شمال و جنوب استان سبب شد که دشت قزوین به عنوان یک چالهٔ ساختمانی نسبت به اطراف فرونشسته (گرابن) و با تغییرات آب و هوا و تبخیر آب دریاچه موجود در آن به تدریج رسوبات تبخیری در این دشت باقی بماند. (مناطق مرکزی)

دریاچه‌ها

دریاچه اوان در الموت شرقی

دریاچه اوان به عنوان شاخص‌ترین و بزرگ‌ترین دریاچه در استان قزوین شناخته می‌شود. طول این دریاچه در حدود ۳۲۵ و عرض آن در حدود ۲۷۵ متر بوده و عمق آن بین ۱ الی ۵ متر در نوسان است؛ آب دریاچه را چشمه‌های موجود در کف آن و نیز بارش باران و برف تأمین می‌کند؛ در تابستان این دریاچه یکی از تفرجگاه‌های زیبای قزوین بوده و امکانات قایقرانی، و ماهیگیری در پیرامون آن فراهم می‌شود؛ ضمناً این دریاچه در فصول سرد سال محلی برای مهاجرت پرندگانی همچون قو، غاز و مرغابی محسوب می‌شود. از دیگر دریاچه‌های استان قزوین می‌توان به دریاچه شاه سفید کوه اشاره کرد که در ارتفاعات خشچال قرار دارد.

کوه‌ها

کوه سرکه در هیر، الموت غربی

استان قزوین به علت قرارگیری در دامنه‌های سر سبز رشته کوه البرز دارای قلل مرتفع بسیاری است که از میان آن‌ها دو قله به نام‌های خشچال، به ارتفاع ۴۱۸۰ متر و نگین قله‌های البرز، شاه البرز به ارتفاع ۴۳۰۰ متر از معروف‌ترین، مرتفع‌ترین و پر صعودترین قلل استان قزوین می‌باشند.

غارها

استان قزوین دارای غارهای متعددی است که متعلق به دوره‌های مختلف زمین‌شناسی هستند؛ هریک از این غارها ویژگی‌های خاص خود را دارند که از میان آن‌ها می‌توان به غار قلعه کرد با چهل میلیون سال قدمت (متعلق به دوره سوم زمین‌شناسی) از توابع بخش آبگرم، غار ولی گشنه رود متعلق به اواخر دوره زمین‌شناسی در بخش رودبار الموت، غار سفیدآب دارای چکیده و چکنده‌هایی با قدمت ۲۵۰ تا ۲۹۰ میلیون سال (از نوع گل کلمی) در روستای سفیدآب، غار حاجت خانه آکوجان از زیارتگاه‌های مردم منطقه، غار یخی اِنگول در ۴۰ کیلومتری شمال غرب قزوین در روستای دینک و غارهای عباس‌آباد (از زیستگاه‌های انسان‌های اولیه) اشاره کرد.

رودخانه‌ها

به‌طور کلی رودخانه‌های موجود در استان قزوین بنا بر حوزه آبریز به دو دسته تقسیم می‌شوند. در شمال قزوین دو رودخانهٔ طالقان رود و الموت رود پس از پیوستن به هم، رودخانه شاهرود را تشکیل می‌دهند که این رودخانه ۹۹۰ کیلومتر را در قزوین پیموده و نهایتاً به رودخانه قزل اوزن ملحق می‌شود؛ و در جنوب هم سه رودخانه خررود، ابهر رود و رودخانه حاجی عرب پس از آبیاری دشت قزوین به رودخانه کردان ملحق می‌شوند. علاوه بر رودخانه‌های ذکر شده، استان قزوین دارای رودخانه‌های کوچکی هم هست که همگی در دشت قزوین امحاء شده و سرانجام به رود شور تغذیه می‌شوند.

چشمه‌ها

• چشمه‌های آب معدنی

چشمه وگل چشمه‌ای جوشان و قدیمی با آبی بی‌نظیر و سبک است که از کوه‌های الموت غربی سرچشمه می‌گیرد و در جوار روستای هیر قرار دارد.
چشمه آب معدنی باراجین

• چشمه‌های آب گرم

چشمه آب گرم یله گنبد در بخش کوهین و در ۱۰ کیلومتری آزاد راه قزوین-رشت قرار دارد؛ آب این چشمه از دسته بیکربناته کلسیک آهن بوده و بسیار گرم است. استحمام در آن موجب بهبود بیماری‌های عصبی، مفصلی و رماتیسم می‌شود و نوشیدن آب آن برای بیماری‌های کبدی و گوارشی مؤثر است.
چشمه آب گرم خرقان
چشمه آب گرم ارشیا

ایوان سنگی نیاق

مقالهٔ اصلی: ایوان سنگی نیاق

در روستای نیاق از توابع شهر قزوین صخره‌ای نسبتاً مرتفع قرار دارد که در دل این صخره حفره‌های بزرگ توسط عوامل طبیعی ایجاد شده است. در داخل برخی از این حفره‌ها حوضچه‌هایی مستطیلی شکل توسط ساکنان احتمالی حفر شده است. این حوضچه‌ها به هنگام بارندگی از آب باران پر می‌شود. ساکنان محلی بر این باورند که محمد حنیفه در بالای این ایوان قصری ساخته بوده است؛ که امروزه از این قصر به جز تکه‌هایی سفالی چیزی باقی نیست.

استانداری قزوین

مقالهٔ اصلی: فهرست استانداران قزوین

استانداری استان قزوین از سه حوزه معاونت برنامه‌ریزی اداری و مالی، امور عمرانی و امور سیاسی و امنیتی که در جهت کنترل، نظارت، هماهنگی و رفع اختلافات ارگان‌های دولتی ایفای نقش می‌کنند، تشکیل شده است. همچنین استانداری به عنوان یک نهاد نظارتی سطح بالا وظیفه رسیدگی به شکایات و نیز پاسخگویی به مردم در زمینه تخلفات واحدهای ذی‌ربط را بر عهده دارد. این نهاد به عنوان نماینده وزارت کشور نقش بسیار مهمی در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی و به عنوان نماینده دولت نقش مهمی در زمینه اقتصادی و عمرانی را در استان بر عهده دارد. هم‌اکنون عبدالمحمد زاهدی استاندار این استان است.

جغرافیای سیاسی

تقسیمات کشوری

قزوین

البرز

تاکستان

بویین زهرا

آبیک

آوج

این استان، بر پایه واپسین تقسیمات کشوری، دارای ۶ شهرستان، ۱۹ بخش، ۲۹ شهر، ۴۶ دهستان و ۱۵۴۷ روستا است. شهرستان‌های قزوین، تاکستان، بوئین زهرا، آبیک، شهرستان البرز و شهرستان آوج شهرستان‌های این استان هستند. این استان سابقاً بخشی از استان زنجان بوده است. بر اساس پیشنهاد وزارت کشور و مصوبه هیئت دولت در سال ۱۳۸۱ روستاهای کوهین از توابع شهرستان قزوین و بیدستان از توابع دهستان شریف‌آباد در بخش البرز به شهر ارتقاء یافتند. به گزارش روابط عمومی استانداری قزوین، ۱۳ روستا، مزرعه و مکان از دهستان دشتابی شرقی از بخش دشتابی بویین زهرا جدا و به دهستان زهرای بالا از توابع بخش مرکزی این شهرستان پیوست شد. همچنین روستای ولدآباد به دهستان زهرای بالا و روستای مهدی‌آباد بزرگ به دهستان اقبال غربی و روستاهای سحن آباد و محمودآباد به دهستان زین‌آباد پیوست شدند. بر پایهٔ همین گزارش روستای فروزان از دهستان زرین آباد به دهستان اک از توابع بخش اسفرورین، روستاهای سوته کش، شفیع‌آباد، کشاباد علیا و سفلی به دهستان اقبال غربی و روستای کوچار به دهستان پیر یوسفیان پیوست.

آب و هوا

عوامل مؤثر در آب و هوای استان به دو دستهٔ محلی و بیرونی تقسیم‌بندی می‌شوند.

• عوامل محلی: این عوامل شامل عرض جغرافیایی، ارتفاع و جهت چین خوردگی‌ها و غیره است. به دلیل گسترش کم استان از نظر عرض جغرافیایی، زاویهٔ تابش خورشید در شمالی‌ترین و جنوبی‌ترین مناطق استان قزوین تفاوت کمی را نشان می‌دهد.

بنابراین، مناطق مختلف استان از نظر عرض جغرافیایی و اثر آن بر اقلیم تفاوت چندانی ندارند. با افزایش ارتفاع، دما کاهش می‌یابد، در نتیجه هوای روی کوه‌ها و مناطق مرتفع استان نسبت به دشت‌ها و دره‌های پست کوهستانی سردتر می‌باشد.

مهم‌ترین عوامل بیرونی که آب و هوای استان قزوین را تحت تأثیر قرار می‌دهند، توده‌های هوایی است که از مناطق مختلف و در فصول مختلف سال وارد استان شده و با توجه به ویژگی‌های خود اثرات متفاوتی را برجای می‌گذارند. عمده‌ترین این توده‌های هوا عبارت اند از:

• تودهٔ هوای مرطوب غربی
• تودهٔ هوای سرد و خشک شمالی
• تودهٔ هوای گرم و خشک جنوبی.

1. تودهٔ هوای مرطوب غربی: بیشترین بارندگی استان در شش ماههٔ سرد سال با اثرگذاری توده‌های هوای مرطوب غربی تأمین می‌شود.

این توده‌های مرطوب در قالب بادهای غربی در فصل سرد سال رطوبت دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس را وارد استان می‌کند و سبب بارش برف و باران می‌شود. در نتیجه عمده‌ترین منبع تأمین رطوبت و بارندگی دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس می‌باشد.

1. تودهٔ هوای سرد و خشک: منشأَ این توده هوا نواحی سرد سیبری است و به دلیل سرمای زیاد رطوبت چندانی ندارد و سبب کاهش درجهٔ حرارت می‌شود.
2. تودهٔ هوای گرم وخشک جنوبی: منشأَ این تودهٔ هوا بیابان‌های مرکزی ایران و عربستان است. این تودهٔ هوا بسیار گرم و خشک بوده، بیشتر در فصول گرم سال هوای استان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. ورود این توده هوا به‌طور معمول با وزش باد راز همراه بوده و سبب افزایش درجه حرارت و تبخیر می‌شود.

بارش

بر اساس نقشهٔ هم بارش میانگین بارش سالانهٔ استان از ۲۱۰ میلی‌متر در مناطق شرقی تا بیش از ۵۵۰ میلی‌متر در ارتفاعات شمال شرقی متغیر است. حداکثر بارش استان در دامنه‌های شمال شرقی الموت و با بارش بیش از ۵۵۰ میلی‌متر است. همچنین ارتفاعات آوج (جنوب غرب استان) بیش از ۴۵۰ میلی‌متر بارندگی دارد. کمینهٔ میزان بارش استان قزوین در مناطق اطراف بوئین زهرا تا بخش‌های جنوبی شهرستان تاکستان با ۲۱۰ تا ۲۳۰ میلی‌متر و نواحی اطراف سدّ منجیل در بخش طارم سفلی با ۲۱۰ میلی‌متر بارندگی می‌باشند.

دما

براساس نقشهٔ هم دمای سالانه، ارتفاعات شمال شرقی و شمالی استان و ارتفاعات آوج در جنوب غرب استان دارای کمینهٔ درجه حرارت و مناطق مرکزی دشت قزوین و اطراف دریاچهٔ سدّ منجیل دارای بیشینهٔ درجه حرارت است. میانگین درجهٔ حرارت سالیانه ایستگاه‌های هواشناسی از دشت به سمت کوهپایه و مناطق کوهستانی به تدریج کاهش می‌یابد (به استثنای درهٔ شاهرود که یک ۲۴ درجه در تیرماه و کمینهٔ آن / اقلیم محلی محسوب می‌شود). بیشینهٔ درجه حرارت ثبت شده در ایستگاه قزوین طی دورهٔ سی ساله ۱۹/۴ درجه در دی ماه بوده است.

باد

بادهای عمدهٔ استان قزوین عبارت اند از: باد مه و باد راز.

1. باد مه:

شکل‌گیری این باد، نتیجهٔ اختلاف فشار بین کوه‌های شمال غرب استان و گیلان از یک سو (پرفشار) و دشت قزوین (کم فشار) از سوی دیگر است. باد مه بیشتر در فصل بهار و تابستان وارد استان شده و سبب کاهش درجه حرارت و افزایش رطوبت هوا می‌گردد. شکل‌گیری مه به صورت متناوب در بخش‌هایی از دره شاهرود از نظر اقلیمی با وزش این باد توجیه می‌شود.

۲ باد راز (شره):این باد از سمت جنوب و جنوب شرقی وارد استان قزوین می‌شود. با توجه به فصل و جهت وزش آن که بیشتر در بهار و تابستان صورت می‌گیرد، بسیار گرم و خشک بوده، وزش آن سبب افزایش ناگهانی درجه حرارت خواهد شد. هم‌زمان با وزش این باد معمولاً بیشینهٔ درجه حرارت در ایستگاه‌های هواشناسی (خصوصاً دشت قزوین) به ثبت می‌رسد. وزش این باد از مناطق بیابانی داخلی کشور جا به جایی ذرات گرد و غبار و افزایش آلودگی هوا را به دنبال خواهد داشت. وزش باد راز در فصل سرد سال منجر به گرمی و صعود هوا شده، شرایط را برای بارش فراهم می‌کند.

منابع طبیعی

منابع آب

با توجه به شرایط توپوگرافی و میزان بارش، استان قزوین به دو حوضهٔ جداگانه تقسیم می‌شود.

1. حوضهٔ آبریز رودخانهٔ شاهرود

این حوضهٔ (الموت) در شمال استان واقع شده و منطقه‌ای کاملاً کوهستانی را شامل می‌شود. شیب دامنه‌ها در حوضهٔ رود شاهرود بسیار تند بوده و به علت کوهستانی بودن منطقه و بارش فراوان آن پرآب‌ترین حوضهٔ آبگیر استان را تشکیل می‌دهد. شاهرود از دو شاخهٔ اصلی طالقان رود و الموت رود تشکیل می‌شود. این دو شاخه در غرب روستای شیرکوه (دوآب) به یکدیگر ۴۸۲ میلیون / متصل شده و با نام شاهرود، موازی ارتفاعات البرز به سمت غرب جریان می‌یابد. میزان آب دهی شاهرود در رجایی دشت ۵ مترمکعب برآورد شده است (سال آبی ۸۵ ۸۴) این رودخانه پس از طی ۱۶۰ کیلومتر در لوشان وارد دریاچهٔ سدّ منجیل می‌شود.

1. حوضهٔ آبگیر رودشور

حوضهٔ آبگیر رود شور؛ وسیع‌ترین حوضهٔ آبریز استان است که تمامی دشت قزوین و بخش زیادی از نواحی کوهستانی جنوبی استان را در بر می‌گیرد. مهم‌ترین رودهای این حوضه، ابهررود، حاجی عرب، کلنجین رود و خررود (خرّه رود) است. علی‌رغم اینکه حوضهٔ رود شور ۷۰ درصد مساحت استان را شامل می‌شود، درصد بسیار کمی از آب‌های سطحی استان را به خود اختصاص داده است. میزان آب دهی خر رود در پل شاه عباسی حدود ۱۲ میلیون مترمکعب در سال برآورد شده است (سال آبی ۸۵ ۸۴) این رقم ۲ درصد آب دهی شاهرود در رجایی دشت است؛ بنابراین، حوضهٔ رود شور علی‌رغم وسعت بسیار زیاد از نظر منابع آب بسیار / تنها ۵فقیر است. کمبود منابع آب ناشی از بارش کم، تبخیر شدید و فراوانی رسوبات تبخیری دوران سوم نظیر نمک، سبب شده که استفاده از آب‌های سطحی و زیرزمینی در این حوضه با مشکلات فراوانی همراه باشد. رودهای فوق پس از اتصال با نام رود شور به دریاچه مَسیلهٔ قم منتهی می‌شود. رشد سریع صنعت در دشت قزوین به همراه تمرکز زیاد جمعیت در نواحی کوهپایه‌ای و کمبود منابع آب مورد نیازکشاورزی سبب شد تا در دههٔ ۱۳۴۰ بخشی از آب‌های حوضهٔ شاهرود از طریق رودخانهٔ طالقان به دشت قزوین منتقل شود. برای انجام این طرح مهم مراحل زیر اجرا شده است:

1. احداث تونل انحراف آب به طول ۹/۱ کیلومتر در شمال آبیک
2. ساخت سدّ انحرافی سنگ بن بر روی رودخانه طالقان و سدّ زیاران در ابتدای دشت قزوین
3. احداث شبکهٔ کانال‌های آبرسانی به طول ۱۲۰۰ کیلومتر در دشت قزوین.

با بهره‌برداری از این طرح در سال ۱۳۵۶ و انتقال حداکثر ۳۰ مترمکعب در ثانیه آب به دشت قزوین، بیش از ۷۰۰۰۰ هکتار از اراضی، زیر کشت رفت که منجر به تحول بسیار مهم در کشاورزی استان قزوین شد. پس از احداث و بهره‌برداری از سدّ مخزنی طالقان در سال ۱۳۸۵ و ساخت تأسیسات تصفیه و انتقال آب به سمت تهران به مقدار پنج مترمکعب در ثانیه آب انتقالی به دشت قزوین به ۲۵ مترمکعب در ثانیه کاهش یافت. رشد سریع جمعیت استان طی دهه‌های اخیر و کمبود آب‌های سطحی به خصوص در دشت قزوین سبب برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و افت سطح این آب‌ها شده است.

خاک

با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط طبیعی و نوع سازند زمین‌شناسی انواعی از خاک‌ها وجود دارد که برخی از آن‌ها برای زراعت، باغداری و نیز مراتع و برخی دیگر به علت اهمیت کم زیستی برای احداث واحدهای صنعتی و نیز به عنوان مواد اولیهٔ صنایع مناسب‌اند. انواع خاک‌های استان را به صورت زیر می‌توان طبقه‌بندی کرد:

1. خاک‌های ناحیهٔ کوهستانی: این خاک‌ها در اراضی دامنهٔ کوه‌ها با شیب نسبتاً زیاد پراکنده شده‌اند و از سنگ‌های آهکی و آذرین بیرونی و دگرگونی با عمق کم تشکیل شده‌اند؛ و بیشتر در نواحی شمال، غرب و جنوب استان گسترش یافته‌اند.
2. خاک‌های ناحیهٔ کوهپایه‌ای: این نوع خاک‌ها از مواد آهکی و سنگریزه به وجود آمده و نسبتاً عمیق اند و در حاشیهٔ شمال و غرب دشت قزوین دیده می‌شوند.
3. خاک‌های نواحی همواردشت: این خاک از آبرفت‌های ریزدانه با رسوب‌گذاری رودهای شمالی دشت قزوین و خر رود به وجود آمده است. این نوع خاک عمیق با بافت ریز، از مستعدترین اراضی کشاورزی استان محسوب می‌شود و با نام دشت سیلتی قزوین به صورت نعلی شکل، دشت را دربر گرفته‌اند.
4. خاک‌های شور و قلیایی: این نوع خاک‌های عمیق دارای بافت سنگین است و شوری و درجهٔ قلیایی بالایی دارد و در اراضی کم شیب و به‌طور عمده در انتهای حوضهٔ سفلی رودخانهٔ خر رود و در جنوب شرق استان در محدوده‌ای به نام باتلاق نمکزار مشاهده می‌شود.

مشکلات خاک در استان

در حال حاضر عوامل مختلفی بر خاک‌های استان تأثیر نامطلوب و مخرّب دارد که باعث آلودگی و فرسایش می‌شود. برخی از این عوامل طبیعی است (مانند بارندگی‌های شدید، ساختار زمین، شیب و …) و برخی دیگر غیرطبیعی است و در شکل‌گیری و تشدید آن انسان دخالت مستقیم و غیرمستقیم دارد که عبارت اند از:

• رشد فزایندهٔ جمعیت و تبدیل اراضی مستعد کشاورزی به ساخت و سازهای شهری
• برداشت خاک توسط کوره‌های آجرپزی
• دستکاری توپوگرافیکی و مرفولوژیکی از طریق احداث راه‌های ارتباطی
• بهره‌برداری از معادن بدون رعایت ملاحظات زیست‌محیطی
• استفادهٔ غیراصولی در بهره‌برداری از منابع آب‌های سطحی
• بهره‌برداری بی‌رویه از مراتع
• دیم کاری‌های غیرمجاز در زمین‌های مرتعی
• مصرف انواع کود و سموم دفع آفات نباتی
• تخلیهٔ پسماندهای صنعتی و انباشت فلزات سنگین در خاک
• زباله و پسماندهای شهری و خانگی.

کلیهٔ عوامل بالا سبب شده است سالانه به‌طور متوسط فرسایش خاک در استان حدود ۲۵ تن در هر هکتار باشد.

پوشش گیاهی و گونه‌های جانوری

پوشش گیاهی

به‌طور کلی پوشش گیاهی در استان قزوین به دو دسته جنگلی و مراتع تقسیم‌بندی می‌شود. منطقه طارم سفلی و الموت عمده پوشش جنگلی استان را تشکیل می‌دهند. جنگل انبوه بلوط کمرود طارم سفلی از متراکم‌ترین و وسیع‌ترین جنگل استان است. دشت قزوین نیز مهم‌ترین مرتع در سطح استان است. پوشش درختان در استان قزوین عبارت است از: درختان ارس، تنگس، زرشک، پلاخور، پسته وحشی (بنه) گردو، بلوط، زالزالک، سیاهتلو، بادام کوهی، اسور، یمیشان و اشکه. به غیر از موارد ذکر شده گیاهانی با مصارف دارویی و صنعتی نیز در استان وجود دارد که به شرح زیر است: گراس‌های یک ساله و چند ساله گون، گل گندم، مرغه، اسپند، ورک، تلخه بیان، شیرین بیان، خارشتر، انواع شکر تیغال، کنگر، کاسنی، شاه تره، درمنه، انواع آستر، گالوس (گون‌ها)، اکروپیروف‌ها، پوآکاکوتی، آویشن، گل گاوزبان، آرتمیز، گیاه شور، گز، جارو قزوینی، چمن، جغجغه، کلاه میر حسین، یونجه یک ساله، ریش بزی و علف باغی.

تولید انگور در قزوین دشت قزوین از نظر پیشینه تاریخی، محصولات کشاورزی و گونه‌های جانوری، اهمیت اقتصادی و تاریخی بسیار مهمی میان دشت‌های ایران دارد. به‌گونه‌ای که بسیاری از باستان‌شناسان ایرانی بر این باورند تمدن کشاورزی از دشت قزوین آغاز و سپس به شرق و قلب فلات ایران گسترش‌یافته است. به همین علت، این منطقه اولین دشت ایران است که دارای ردیف بودجه در کشور است. با توجه به این‌که استان قزوین یکی از مراکز مهم کشاورزی کشور است؛ به‌منظور بهره‌برداری از این امکانات، طی دهه‌های گذشته، سعی شده است که با ایجاد و توسعه سازمان‌های عمران و صنعتی کردن کشت به نحو چشم‌گیری به رونق کشاورزی منطقه افزوده شود و این اقدامات تأثیر بسیاری در افزایش محصولات کشاورزی داشته است. باید گفت که استان قزوین با داشتن فقط یک درصد از مساحت کشور قریب به ۵ درصد در اقتصاد و تولیدات ایران نقش دارد. در این میان انگور، بخش قابل‌توجهی از زمین‌های زیر کشت استان را هم از لحاظ کیفی و هم از لحاظ کمی به خود اختصاص داده است. در استان بیش از ۳۰ رقم انگور شامل ۸۵ درصد رقم بی‌دانه سفید و قرمز و بقیه ارقام دیگری چون عسگری، میش پستان، صاحبی، شاهانی، کندری، ملایی، شصت عروس، احمدی تولید می‌شود و امکان اشتغال‌زایی برای مردم چه مستقیماً در تاکستان‌ها و چه در کارخانه‌های فرآوری و صادرات از مزیت‌های نسبی مو کاری است. سطح زیر کشت انگور استان قزوین حدود ۲۹ هزار هکتار است و کل تولید ۲۹۶ هزار تن و متوسط عملکرد آن ۱۳ هزار کیلوگرم در هکتار است. قزوین بعد از استان فارس و خراسان رضوی با سهم ۱۰/۷۶ درصدی رتبه سوم در تولید انگور در کشور را داراست. مناطق عمده تولید انگور در این استان، تاکستان، قزوین، بوئین‌زهرا، آبیک و آوج هستند. تاکستان با داشتن سطح زیر کشت بیش از ۲۵ هزار هکتار انگور، رتبه نخست کشوری را میان شهرهای مهم تولیدکننده انگور دارد. میزان صادرات کشمش استان قزوین در سال‌های اخیر از رشد چشمگیری برخوردار بوده و این استان بخش زیادی از تولیدات خود را به کشورهای ترکیه، امارات، آلمان، لهستان، روسیه، مجارستان، رومانی، عراق، جمهوری چک، اتریش، ایتالیا، بلغارستان، تایوان، اکراین و ارمنستان صادر می‌کند. هرچند بخشی از محصول نیز از استان خارج‌شده و از مبادی سایر استان‌ها مثل تهران و تبریز به خارج صادر می‌شود.

باغستان‌های سنتی

باغستان‌های سنتی گِل‌کِند، الموت غربی

باغستان‌های سنتی در شهر قزوین و همچنین به‌طور پراکنده در کل استان به ویژه الموت و تاکستان دیده می‌شوند.

محصولات کشاورزی

قزوین از لحاظ تولید محصولات کشاورزی در جایگاه ویژه ای قرار دارد. این استان در منطقه طارم سفلی رتبه اول تولید زیتون کشور را داراست. پیش‌بینی‌ها از این قرار است که با گسترش باغداری نوین و توسعه باغ‌های مدرن زیتون، طارم سفلی به تنهایی نیاز زیتون و روغن زیتون کشور را تأمین و نیاز کشورهای همسایه را از حیث این تولیدات رفع نماید. همچنین شهرستان تاکستان از حیث تولید انگور در جایگاه ویژه ای قرار داد. از دیگر محصولات استان می‌توان به گیلاس، آلبالو و زغال اخته اشاره نمود. دشت قزوین با وسعت بالای خود تولید بسیاری از محصولات باغی و مزروعی را داراست.

مردم

جمعیت

نمودار جمعیت استان قزوین بر حسب مناطق شهری و روستایی
جمعیت			درصد
شهری			۶۰٫۱۶٪
روستایی			۳۴٫۱۲٪
غیر ساکن			۵٫۷۲٪

برپایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰، جمعیت استان قزوین ۱٬۲۰۱٬۵۶۵ نفر (۵۹۱٬۷۶۱ زن و ۶۰۹٬۸۰۴ مرد) بود.

در سرشماری سال ۱۳۸۵، جمعیت این استان بالغ بر ۱٬۱۴۳٬۲۰۰ نفر (۵۸۳٬۸۷۰ مرد و ۵۵۹٬۳۳۰ زن) بود که ۱٫۶۲٪ از جمعیت کل ایران می‌شد.

هرم جمعیتی استان قزوین در سال ۱۳۸۵

مردان	سن	زنان
۱۰٬۰۹۱	بیشتر از ۷۰	۸٬۶۱۹
۹٬۵۰۹	۶۵–۶۹	۹٬۳۱۸
۱۲٬۲۸۵	۶۰–۶۴	۱۲٬۴۷۹
۱۳٬۹۲۳	۵۵–۵۹	۱۴٬۹۸۳
۲۰٬۱۱۶	۵۰–۵۴	۲۰٬۳۴۸
۲۷٬۵۴۸	۴۵–۴۹	۲۶٬۲۹۷
۳۳٬۷۳۵	۴۰–۴۴	۳۲٬۱۰۹
۴۱٬۲۵۵	۳۵–۳۹	۳۸٬۸۶۳
۵۱٬۴۴۵	۳۰–۳۴	۴۶٬۷۵۵
۶۳٬۴۰۱	۲۵–۲۹	۵۸٬۱۸۷
۷۳٬۶۸۵	۲۰–۲۴	۷۴٬۸۵۳
۷۳٬۳۲۶	۱۵–۱۹	۷۱٬۴۰۴
۵۵٬۴۱۱	۱۰–۱۴	۵۲٬۸۸۴
۴۲٬۵۷۲	۵–۹	۴۰٬۴۹۵
۴۴٬۶۷۱	۰–۴	۴۱٬۹۴۷

زبان

پراکنش اقوام در قزوین

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در این استان به قرار زیر بود:

اقوام استان قزوین
قومیت			درصد
فارس			۳۶٪
تات و الموتی			۲۵٪
ترک			۲۴٫۲٪
لر			۵٪
کرد			۴٪
شمالی			۲٫۱٪
سایر و بدون جواب			۰٫۳٪

ژان شاردن که در مجموع یازده سال در دوره صفویان (۷۰–۱۶۶۴ و ۷۷–۱۶۷۱ میلادی) در ایران بوده می‌نویسد:

از این شهرک (ابهر) سخن گفتن مردمان به زبان پارسی آغاز می‌شود. چه ساکنان آبادیها و شهرهای پیش از آن به ترکی سخن می‌گویند؛ اما امروزه ترکی گفتن آنان با زبان ترکان عثمانی تفاوت دارد. تکرار می‌کنم از ابهر تا هندوستان همهٔ مردمان به زبان پارسی سخن می‌گویند، امّا تکلم مردمان ابهر و آبادیهای مجاورش باصلابت و مردمان دیه‌ها و شهرهایی که بر سر راه شیرازند به نسبت نزدیک بودنشان به این شهر بزرگ، لطیف‌تر و خوش‌آهنگ‌تر سخن می‌گویند؛ زیرا شیراز زادگاه زبان شیرین پارسی‌است، و مردمانش با لطافت و ظرافت و ملاحت هر چه بیشتر تکلّم می‌کنند.

زبان بیشینه مردم شهر قزوین فارسی است. فارسی با لهجه قزوینی زبان نیمه اهالی شهر قزوین است. استان قزوین اصلی‌ترین استان تات‌زبان ایران است و لقب «ام‌القرای زبان تاتی» را دارد. تاتی هچنین زبان مرکز شهرستان تاکستان، زبان اهالی ۳ شهر از شهرستان بوئین‌زهرا (شال و سگزآباد، دانسفهان) است. ترکی آذربایجانی زبان نیمه غربی و جنوبی افزون بر این ۳ زبان، در برخی روستاها و به زبان‌های مراغی و لری و رمانلویی و کردی و گیلکی سخن گفته می‌شود.

مقالهٔ اصلی: لهجه قزوینی

لهجه قزوینی یکی از لهجه‌های زبان فارسی است که توسط مردم شهر قزوین بدان تکلم می‌شود. لهجه قزوینی از معدود لهجه‌هایی است که دستور زبان مختص خود را دارد. همچنین این لهجه شباهت زیادی به گویش‌های شمال شرقی ایران دارد. سکنهٔ الموت به گویش الموتی که گویشی از زبان تاتی است صحبت می‌کنند. به عقیده برخی از صاحب‌نظران، گویش الموت گونه ای از زبان گیلکی محسوب می‌شوند.

خوراک‌ها

غذاهای سنتی قزوین

استان قزوین نیز مانند سایر استان‌های کشور دارای انواع غذاهای سنتی است که برخی از آن‌ها در مناسبت‌های ویژه و تعداد بسیاری نیز به شکل عادی در طی سال تهیه می‌شود. برخی از انواع غذاهای سنتی قزوین عبارتند از:قیمه نثار، شیرین پلو و کوکوی شیرین، آش دوغ، آش دندان کشه، یتیمچه، ماش پیازو، اشکنه و دیماج نام برد.

شیرینی‌های سنتی قزوین

نان چایی؛ یکی از انواع شیرینی‌های سنتی قزوین

متداول‌ترین شیرینی‌های استان عبارتند از:

• نان برنجی
• نان نخودی
• نان قندی
• نان بادامی
• نان گردویی
• پادرازی
• نان نازک
• نان چرخی
• نان چایی
• شیرینی اتابکی
• شیرینی حاج کریمی
• باقلوای پیچ
• باقلوای لوزی

نان سنتی قزوین

در قزوین انواع اقسام نان پخت می‌شود که شهرت بسیاری دارد؛ در بین نان‌های قزوین، نان لواش تنوری که به صورت گرد و بزرگ طبخ می‌شود دارای کیفیت و طعم مطبوعی می‌باشد که موجب شهرت آن شده است. قاق یکی دیگر از نان‌های سنتی قزوین است که خشک و شیرین بوده و با چای صرف می‌شود. از دیگر نان‌های سنتی قزوین می‌توان به شیرمال و زنجبیلی اشاره کرد، که کم شیرین بوده و همراه با عصرانه و چای خورده می‌شود.

اقتصاد

استان قزوین به علت نزدیکی به پایتخت و دارا بودن بیش از ۳۴۰۰ واحد تولیدی و صادرات غیرنفتی معادل ۴۰۰ میلیون دلار، قدرت تنظیم بازار ۳۲ میلیون نفر یعنی ۴۰ درصد از جمعیت ایران را داراست. بیش از ۱۳۰ هزار نفر در بخش صنعت این استان مشغول به کار هستند. این استان هم چنین چهارمین استان صنعتی ایران در سال ۱۳۸۸ بوده و رتبه نخست تعداد جمعیت شاغل به کل جمعیتش را در کشور داراست.

دامداری

افزایش سریع جمعیت و نیاز روزافزون به فراورده‌های لبنی، سبب تغییر دامداری‌های سنتی به صنعتی طی دهه‌های اخیر در استان شده است. موقعیت بسیار مطلوب دشت از لحاظ طبیعی و خطوط ارتباطی در کنار بازار فروش بسیار بزرگ (جمعیت میلیونی شهرهای اطراف ونزدیکی به تهران) رشد سریع واحدهای دامداری صنعتی را در دشت قزوین توجیه می‌نماید. این موضوع سبب شده که استان قزوین امروزه به عنوان یکی از قطب‌های دامداری در کشور مطرح باشد.

شهرک‌های صنعتی

سابقه فعالیت اولین واحدهای صنعتی در قزوین به عصر صفوی بازمی‌گردد؛ در دوره معاصر نیز با ساخته شدن اولین شهر صنعتی کشور (البرز) در سال ۱۳۴۶، قزوین جایگاه ویژه‌ای در بخش صنعتی کشور پیدا کرد. در حال حاضر استان قزوین با دارا بودن ۸ شهرک صنعتی به نام‌های البرز، لیا، کاسپین، آبیک، حیدریه، آراسنج، خرمدشت، حکیمیه، و دو شهرک در حال احداث به نام‌های قزوین۲ و شال و نیز ۳ ناحیه صنعتی به نام‌های طارم سفلی، نیکوییه، الموت و بویین زهرا، ضمن فعالیت بیش از ۸۰۰ شرکت صنعتی، این استان از قطب‌های اقتصادی کشور محسوب می‌شود.
از جمله شاخص‌ترین واحدهای صنعتی در سطح قزوین می‌توان به شرکت سیلیس البرز ،تولی پرس، مهرام، گلوکوزان وسپهر الکتریک، کاچیران، لوازم خانگی پارس، شیشه لیا، آبگینه، آپادانا سرام، سرامیک البرز، گروه صنعتی مکرر، کاشی پارس، واحدهای صنعتی هفت الماس، فولاد البرز، فولاد قزوین، فولاد تاکستان و شیشه قزوین والبته شرکت پاکشواشاره کرد.

بورس

بورس منطقه‌ای استان قزوین از سال ۱۳۸۴ فعالیت خود را آغاز کرده و هم‌اکنون دارای ۱۶ کارگزاری فعال می‌باشد. حجم معاملات انجام شده در بورس منطقه‌ای قزوین از زمان تأسیس تا مرداد ماه سال ۹۲ چیزی معادل ۵ میلیارد و۸۴۹ میلیون سهم به ارزش بیش از ۱۸ هزارو ۸۵۵ میلیارد ریال بوده است. همچنین بورس قزوین کار خود را در سال ۸۴ با ۷ کارگزاری آغاز کرد که این تعداد در پایان مردادماه سال ۹۲ به ۱۸ کارگزاری افزایش یافته است. از دیگر فعالیت‌های بورس منطقه‌ای قزوین می‌توان به چاپ بیش از ۵۰ مقاله در زمینه‌های مختلف اقتصادی و بازار سرمایه در ماهنامههای بورس و جراید داخلی و نیز برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای ۹ هزار و ۳۳۶ نفر عنوان کرد. همچنین بورس قزوین از نظر ارزش معاملاتی جایگاهی بین هفتم الی دوازدهم را در کشور دارا می‌باشد.

موقعیت اقتصادی و اجتماعی

این استان به لحاظ اجتماعی ترکیب قومی گوناگونی دارد که اصلی‌ترین گروه‌های قومی فارس‌ها، تات‌ها و آذری‌ها هستند. تاکستان بزرگ‌ترین شهر تات‌نشین ایران در استان قزوین واقع شده و به لحاظ صنعتی یکی از مراکز صنعتی کشور محسوب می‌گردد. استقرار این استان در نزدیکی تهران و عامل ممنوعیت احداث صنایع در محدوده ۱۲۰ کیلومتری تهران، متقاضیان ساخت واحدهای صنعتی را به سرمایه‌گذاری در این استان ترغیب کرده است. این استان در زمینه دامپروری و پرورش طیور نیز از موقعیت با اهمیت و ممتازی برخوردار می‌باشد.

انرژی و منابع آن

نیروگاه ۲۰۰۰ مگاواتی شهید رجایی

مقالهٔ اصلی: نیروگاه شهید رجایی

این نیروگاه در آزادراه تهران به قزوین ساخته شده است. نیروگاه برق شهید رجایی دارای دو سیکل مجزای بخار و ترکیبی می‌باشد که مجموعاً ۲۰۴۰ مگاوات تولید برق دارد؛ که این میزان، ۸ درصد برق مصرفی در کشور می‌باشد. سوخت مورد استفاده در این نیروگاه مازوت و گاز طبیعی است.

سدها

استان قزوین به علت دارا بودن رودخانههای متعدد، وجود دشت حاصلخیز قزوین در منطقه، وجود بیش از ۱۱ شهرک صنعتی و روند رو به رشد شهرنشینی و نیاز به آب شرب دارای پروژه‌های سدسازی متعددی می‌باشد. در حال حاضر استان قزوین دارای ۲ سد خاکی-مخزنی به نام‌های سد مرتضی آباد (کوثر) در غرب شهرستان قزوین و سد پرسبانج در شهرستان آوج و یک سد بتنی در منطقه زیاران، سد انحرافی زیاران می‌باشد. همچنین سدهای در دست ساخت استان عبارتند از: سد بالاخانلو در شهرستان بویین زهرا. ، سد نهب در شهرستان تاکستان، سد بورمانک در شهرستان قزوین بخش طارم سفلی، سد بهجت آباد در شهرستان آبیک، سد استلج در شهرستان آوج و در توابع شهر آبگرم و سد چنگوره در شهرستان بویین زهرا

نیروگاه بادی جرندق

مقالهٔ اصلی: نیروگاه بادی جرندق

نیروگاه بادی جرندق نام نیروگاهی در دست ساخت در استان قزوین می‌باشد که با تبدیل انرژی جنبشی باد به الکتریکی، برق تولید خواهد کرد.

اهداف ایجاد نیروگاه

از جمله اهداف برای ایجاد نیروگاه بادی جرندق عبارتند از:

• ایجاد ظرفیت جدید در کشور جهت کسب و انتقال دانش فنی طراحی و ساخت توربین‌های سایز بزرگ (بزرگتر از ۵/۱ مگاوات) (به دلیل اقتصادی بودن این نوع توربین‌ها در مقایسه با ظرفیت‌های کمتر)
• تأمین تولید برق توسط انرژی‌های تجدیدپذیر به عنوان تأمین بخشی ازمیزان ۱٪ ظرفیت تولید برق کشور

شرح پروژه ایجاد

این پروژه متشکل از انتخاب مشاور، انجام مطالعات تکمیلی و لازم توسط آن نظیر تکنولوژی توربین، تعیین روش اجرا و تهیه اسناد مناقصه و… سپس انتخاب پیمانکار واجد شرایط و نظارت بر حسن اجرای طرح می‌باشد. تا پایان سال ۱۳۸۴ مطالعات امکان‌سنجی مربوط به این طرح و تهیه گزارش توجیه فنی و اقتصادی آن جهت ارائه به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی به اتمام رسید و در صورت تصویب گزارش‌ها و تأمین اعتبار طرح، عملیات اجرائی آن شروع خواهد شد.

خلاصه اقدامات نجامی تاکنون

• مکاتبه با شرکت‌های سازنده توربین در جهان
• مکاتبه با شرکت‌های مشاور توانمند انرژی باد در جهان
• تکمیل و ادامه مطالعات مربوط به توربین‌های ظرفیت بالا

سامانه حمل و نقل و ترابری

مقاله‌های اصلی: شبکه حمل و نقل قزوین و فرودگاه قزوین

فرودگاه

شهر قزوین دارای در ۹/۰۳/۱۳۹۱ وزارت راه و شهرسازی با توسعه فرودگاه قزوین موافقت کردو کمک‌های فنی و تجهیزاتی خود را برای فرود هواپیمای فوکر ۱۰۰ در فرودگاه سمپاشی قزوین ارائه داد.

راه‌آهن

ایستگاه راه‌آهن قزوین

با توجه به قرار گرفتن قزوین در شاهراه مبادلاتی کشوراین استان در مسیر راه‌آهن تهران به شمال غرب کشور قرار گرفته است و در شهرهای قزوین، تاکستان و آبیک دارای ایستگاه راه‌آهن می‌باشد. همچنین راه‌آهن قزوین-رشت-آستارا نیز در دست احداث است که این خط آهن ایران را به کشورهای نواحی قفقاز و روسیه متصل می‌گرداند.

آزاد راه‌ها و بزرگراه‌ها

استان قزوین با دارا بودن بیش از ۲۱۶ کیلومتر آزادراه در مسیرهای، تهران-قزوین، قزوین-زنجان و قزوین-رشت، ۲۲۱ کیلومتر بزرگراه، ۷۰ کیلومتر راه اصلی و ۲۲۶ کیلومتر جاده بین شهری، یکی از شاهراه‌های ارتباطی کشور محسوب می‌شود. استان قزوین ۸ استان کشور را به‌طور مستقیم پیوند می‌دهد و ۱۱ استان نیز ارتباطشان از این استان انجام می‌شود.

مناطق نمونه گردشگری

بازار سعدالسلطنه حمام قجر حمام بلور خانه‌های تاریخی آب انبارها و،

صنایع دستی

مقالهٔ اصلی: صنایع دستی قزوین

قالی بافی

مقالهٔ اصلی: قالی قزوین

فرش اصیل قزوین - بافته شده در کارخانه اعتماد - سال بافته شدن قبل از ۱۳۰۵ هجری قمری

نگارگری مکتب قزوین

ملکه صبا، نمونه‌ای از نگارگری مکتب قزوین

مقالهٔ اصلی: مکتب قزوین

مکتب قزوین از مکاتب دیگر نگارگری جدا بوده و سبک و سیاق مختص خود را دارد، از ویژگی‌های این مکتب می‌توان به ترسیم اندام ظریف جوانان، درویشان و کشاورزان و نیز ترسیم چهره‌ها به صورت سه رخ اشاره کرد؛ به گونه‌ای که ترسیم چهره‌ها به صورت تمام رخ ابداً در کار نقاشان سبک قزوین دیده نمی‌شود و نیز هیچ انسانی از پشت سر تصویر نشده است. سوژه‌ها بیشتر از میان افراد عادی برگزیده شده و لباس‌های فاخر در نگارگری‌ها دیده نمی‌شود و جامه زنان و مردان چندان تفاوتی در نگاره‌ها ندارد.
از آثار فاخر این مکتب می‌توان به معراج رسول (۹۶۵ ه‍.ق)، هفت اورنگ جامی و شاهنامه قوام ابن محمد شیرازی اشاره کرد؛ و نیز از جمله مشاهیر نگارگری در قزوین باید، استاد محمد قزوینی، صادق بیگ افشار، مولانا میرمصور، مولانا شیخ محمد، کاوس نقاش، عبدالحمید نقاش و رضا طالقانی ملقب به ضیع همایون را نام برد.

خوشنویسی

نمونه‌ای از خط میرعماد بزرگ‌ترین نستعلیق نویس همه اعصار

قزوین از دیرباز مهد پرورش بزرگان خوشنویسی کشور بوده است. اساتیدی همچون میرعماد حسنی (استاد بزرگ خط نستعلیق)، میرزا محمدحسین عماد الکتاب قزوینی، میرزا محمد علی خیارجی قزوینی (اولین خوشنویسی که بسم الله را به صورت مرغ طغرا ترسیم کرد)، عبدالمجید طالقانی و ملک محمد قزوینی. از دیگر خوشنویسان به نام قزوین می‌توان به گوهرشاد حسنی سیفی، میرابراهیم قزوینی، میرمحمد امین حسنی سیفی قزوینی و یحیی قزوینی اشاره کرد.

به این سبب شهر قزوین از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و شوای عالی فرهنگ به عنوان پایتخت خوشنویسی ایران لقب داده شده است؛ و به غیر از موزه دائمی خوشنویسی قزوین که در محل کاخ چهل‌ستون قزوین برقرار است، هر ساله رویدادهای بزرگ خوشنویسی مانند: برگزاری دوسالانه خوشنویسی ایران (با حضور اساتیدی از سراسر جهان)، برگزاری جشنواره خوشنویسی آیات قرآنی، جشنواره خوشنویسی غدیر و… در این شهر به وقوع می‌پیوندد.

سوغات قزوین

انواع باقلوا، انگور، انواع شیره انگور، سرکه انگور، نان فتیر، نان روغنی اردک، رشته پلویی، قالی و گلیم، محصولات دامی و…

آموزش

دا ن ش گا ه‌ ها

بیش از یکصد و ۵۰ هزار دانشجو در دانشگاه‌های استان قزوین مشغول تحصیل می‌باشند.

• شهرک دانشگاهی اندیشه آبیک

ورزش

ورزش‌های هوایی

سایت پروازی آسمان آبی قزوین که بین جاده شفیع‌آباد و پارک فدک (باراجین) قرار دارد با مجوز فدراسیون انجمن‌های ورزشی پذیرای علاقه‌مندان به ورزش‌های هوایی مانند پاراگلایدر، پاراموتور، سقوط آزاد، کایت، هواپیماهای مدل و چتربازی است. شایان ذکر است قزوین از معدود استان‌های کشور است که ورزش‌های هوایی در آن فعال می‌باشد سایت پروازی آبیک که بین مرز استان قزوین و البرز قرار دارد بعضی از علاقمندان برای ورزش‌های پاراگلایدر به این سایت پرواز می‌روند

ورزش‌های زمستانی

مجتمع ورزش‌های زمستانی کامان و زرشک در ۲۵ کیلومتری شهر قزوین قرار دارد. این مجموعه که آخرین مراحل ساخت خود را طی می‌کند دارای یکی از بزرگ‌ترین " تله سی یژ "های کشور به طول ۱۸۰۰ متر می‌باشند که اسکی بازان در این پیست قادرند در محدوده‌ای بین چهار تا پنج کیلومتر ورزش کنند. این مجموعه دارای تاییدیه فدراسیون جهانی در بخش مارپیچ بزرگ و کوچک می‌باشد و به همین سبب برای برگزاری مسابقات بین‌المللی در نظر گرفته شده است.

فوتبال

به شمس آذر قزوین می‌توان اشاره کرد

جستارهای وابسته

• فهرست روستاهای استان قزوین
• دژ الموت
• جمعیت شهرهای استان قزوین

منابع

• مرکز ملی آمار ایران
• قزوین گردشگاهی برای تمام فصول، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری