Urtarrilaren 22
Urtarrilaren 22a gregoriotar egutegiaren urteko hogeita bigarren eguna da. 343 egun falta dira urtea amaitzeko, 344 egun bisurteetan.
.jpg)
.jpg)
_b_(cropped).jpg)
.jpg)
Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.
Gertaerak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1977 – Euskararen ofizialtasunaren alde manifestazio jendetsua egin zen Donostian.
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1599 – Espainiar konkistatzaileek, tartean Juan Oñate gipuzkoarrak, Acoma jatorrizko herriaren aurkako sarraskia abiatu zuten gaur egungo Mexikon.
- 1724 – Bruno Maurizio Zabala durangarrak, Espainiako kapitain jenerala Rio de la Platan portugaldar indarrak kaleratu zituen eta Montevideo hiria sortu zuen, gaur egungo Uruguaiko hiriburua.
- 1879 – Zululandian tropa britainiarren eta gerlari zuluen artean Isandlwanako gudua gertatu zen, herrialde horren kontrolagatik.
- 1924 – Ramsay MacDonald Erresuma Batuko Lehen Ministro izendatu zuten, Erresuma Batuko Alderdi Laboristak izandako lehenengoa.[1]
- 1946 – Mahabadeko Errepublikaren sorreraren aldarrikapena Rojhilaten (Irango edo Ekialdeko Kurdistan).
- 1989 – Aljerreko negoziazio mahaia eratu zuten ETAk eta Espainiako Gobernuak. ETAk behin-behineko su-etena aldarrikatu zuen.
- 2008 – Irakeko Parlamentuak bandera nazionala ofizialki aldatzea erabaki zuen, "batasuna, askatasuna eta sozialismoa"ren ikur ziren izar berdeak kenduz.
Arte eta kultura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 2015 – Nafarroako Unibertsitatea Museoa ireki zen.
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1964 – Zulu filma estreinatu zen, Cy Endfieldek zuzendu eta Stanley Baker, Michael Caine, Jack Hawkins, Ulla Jacobsson, James Booth eta Nigel Green aktoreek antzeztu zuten.
Zientzia eta teknologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kirolak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Jaiotzak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1706 –
- Vicente Azkuenaga, bizkaitar enpresaburu eta politikaria (h. 1787).
- Francisco Ugarte, gipuzkoar militarra, Maracaiboko (Venezuela) gobernadorea.
- 1775 – Jean-Baptiste Laffitte, lapurtar bankaria (h. 1843).
- 1833 – Vicente Manterola, euskal herritar apaiza, politikaria eta idazlea (h. 1891).
- 1872 – Vicente Fatrás, bizkaitar politikaria (h. 1936).
- 1879 – Jose Begiristain, gipuzkoar medikua, Gipuzkoan X izpiak erabili zituen lehen sendagilea (h. 1952).
- 1897 – Txomin Arruti Mendi-Lauta, euskal idazlea (h. 1968).
- 1910 – Jesus Monzón, nafar buruzagi komunista (h. 1973).
- 1913 – Vicente Moriones, nafar anarkista (h. 1970).
- 1916 – Edmundo Suárez, Mundo, euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. 1978).
- 1917 – José Luis Molinuevo, euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. 2002).
- 1929 – Ddiddue Epherre, zuberoar euskaltzale eta elizgizona (h. 1974).
- 1930 – Marivi Bilbao, bilbotar aktorea (h. 2013).
- 1940 – Germán Sánchez Espeso, nafar eleberrigilea.
- 1944 – Juan Manuel Basurko, gipuzkoar futbolari eta apaiz katolikoa (h. 2014).
- 1945 – Mikel Garmendia, euskal aktorea (h. 2005).
- 1948 – Bixente Serrano, euskal idazle eta historialaria (h. 2020).
- 1950 – Antton Aranburu, gipuzkoar kazetaria.
- 1952 –
- Alan Griffin, irlandar euskal musikaria, Ennisen (h. 2023).
- Txato Nuñez, gipuzkoar futbolari ohia.
- 1953 – Danièle Lamarque, lapurtar goi-funtzionarioa, frantziar ordezkaria Europako Kontu Auzitegian.
- 1964 – Fermín de Luis, nafar futbolari ohia.
- 1967 – Garbiñe Etxeberria, gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea, Emakumezkoen Futbol Ligako lehen entrenatzaile profesionaletako bat.
- 1968 – Ion Erro, Nafarroako Ezker Batua alderdiko koordinatzailea.
- 1970 – Abraham Olano, gipuzkoar txirrindulari ohia.
- 1975 – Isabel Etxeberria Ramirez, gipuzkoar itzultzailea eta irakaslea.
- 1980 –
- Ibon Larrazabal, bizkaitar futbolari ohia.
- Galder Zubizarreta, bizkaitar futbolari ohia.
- 1983 – Iban Zubiaurre, gipuzkoar futbolari ohia.
- 1989 – Jorge Galán Anaut, nafar futbolaria.
- 1990 – Ander Vitoria, bizkaitar futbolaria.
- 1994 – Uxue Ezkurdia, gipuzkoar eskubaloi jokalaria.
- 2002 – Beñat De Jesús, bizkaitar futbolaria.
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1263 – Ibn Taymiyah, arabiar teologo musulmana (h. 1328).
- 1440 – Ivan III.a Errusiakoa, Moskuko Printze Handia (h. 1505).
- 1561 – Francis Bacon, britainiar filosofo eta estatu-politikaria (h. 1626).
- 1572 – John Donne, ingeles olerkari, militar eta idazkaria (h. 1631).
- 1592 – Pierre Gassendi, frantziar filosofoa (h. 1655).
- 1690 – Nicolas Lancret, frantziar margolaria (h. 1743).
- 1729 – Gotthold Ephraim Lessing, alemaniar idazlea, kritikaria eta filosofoa (h. 1781).
- 1733 – Philip Carteret, britainiar itsas armadako ofiziala eta esploratzailea (h. 1796).
- 1782 – Franciszek Ksawery Lampi, poloniar margolari erromantikoa (h. 1852).
- 1788 – Lord Byron, ingeles idazlea (h.1824).
- 1797 – Maria Leopoldina Austriakoa, Portugalgo erregina ezkontidea eta Brasilgo enperatriz ezkontidea (h. 1826).
- 1845 – Paul Vidal de la Blache, frantziar geografoa (h. 1918).
- 1849 – August Strindberg, suediar idazle eta margolaria (h. 1912).
- 1858 – Beatrice Webb, ingeles soziologo, ekonomilari, sozialista eta gizarte ekintzailea (h. 1943).
- 1865 – Friedrich Paschen, alemaniar fisikaria (h. 1947).
- 1866 – Leocadia Alba, espainiar zarzuelako-sopranoa eta aktorea (h. 1952).
- 1875 – David Wark Griffith, estatubatuar zinema zuzendaria, zinemaren aita (h. 1948).
- 1876 – Flora Sandes, I. Mundu Gerran soldadu gisa ofizialki aritu zen emakume britainiar bakarra (h. 1956).
- 1877 – Hjalmar Schacht, alemaniar politikaria eta finantzaria (h. 1970).
- 1879 – Francis Picabia, frantziar margolaria, diseinatzailea eta poeta (h. 1953).
- 1880 – Frigyes Riesz, hungariar matematikaria (h. 1956).
- 1889 – Henri Pélissier, frantziar txirrindularia (h. 1935).
- 1891 –
- Antonio Gramsci, italiar politikaria eta pentsalaria (h. 1937).
- Moise Kisling, frantziar margolari eta marrazkilaria (h. 1953).
- 1892 – Marcel Dassault, frantziar aeronautika-ingeniaria eta enpresa-gizona (h. 1986).
- 1893 – Conrad Veidt, alemaniar aktorea (h. 1943).
- 1894 – Charles Langbridge Morgan, ingeles eleberrigilea (h. 1958).
- 1898 – Sergei Eisenstein, sobietar antzerki eta zinema zuzendaria eta teorizatzailea (h. 1948).
- 1904 –
- George Balanchine, errusiar musikagile, dantzari eta koreografoa (h. 1983).
- Carolina Henriette MacGillavry, holandar kimikari eta kristalografoa (h. 1993).
- 1906 – Robert E. Howard, estatubatuar idazlea, Ezpata eta sorginkeria azpigeneroaren aitatzat joa (h. 1936).
- 1907 – Étienne Borne, frantziar filosofoa (h. 1993).
- 1908 –
- Lev Landau, sobietar fisikaria, 1962ko Fisikako Nobel Saria (h. 1968).
- Sinclair Ross, ingelesezko kanadar idazlea (h. 1996).
- 1909 –
- Tikvah Alper, hegoafrikar fisikaria eta erradiobiologoa, entzefalopatia espongiformearen transmisio mekanismoak aurkitu zituena (h. 1995).
- Morris Swadesh, estatubatuar hizkuntzalaria (h. 1967).
- U Thant, birmaniar politikaria, Nazio Batuen Erakundeko idazkari nagusia (h. 1974).
- 1911 –
- Bruno Kreisky, Austriako kantzilerra (h. 1990).
- Paulina Ódena García, militante eta buruzagi komunista, Espainiako gerra zibilean Errepublikaren heroina (h. 1936).
- 1915 – Côtis-Capel, normandieraz idazten zuen normandiar poeta (h. 1986).
- 1916 – Henri Dutilleux, frantziar musikagilea (h. 2013).
- 1920 –
- Chiara Lubich, italiar ekintzaile katolikoa eta Fokolareen mugimenduaren sortzailea (h. 2008).
- Alf Ramsey, britainiar futbolaria eta entrenatzailea, bere herrialdean sari gehien jaso zituen futbolaria (h. 1999).
- 1921 – Krzysztof Kamil Baczyński, poloniar olerlari eta militarra (h. 1944).
- 1922 – Leonel de Moura Brizola, brasildar politikaria (h. 2004).
- 1924 –
- J. J. Johnson, estatubatuar jazz tronbonista, konpositore eta moldatzailea (h. 2001).
- Ekei Essien Oku, nigeriar liburuzain, historialari eta idazlea (h. 2004).
- 1926 – Aurora de Albornoz, espainiar idazlea, poeta, literaturako kritikaria, irakaslea eta saiokeragilea (h. 1990).
- 1928 – Jorge Ibargüengoitia, mexikar idazlea (h. 1983).
- 1930 – Alberto Arbasino, italiar legegizona eta idazlea (h. 2020).
- 1931 –
- Sam Cooke, estatubatuar musikaria (h. 1964).
- Galina Zibina, sobietar eta errusiar atleta, piso jaurtiketan aditua (h. 2024).
- 1932 –
- Francisco Brines, espainiar poeta, Espainiako 50eko Belaunaldiko kidea (h. 2021).
- Piper Laurie, estatubatuar aktorea (h. 2023).
- 1936 –
- Alan Heeger, estatubatuar fisikaria, 2000ko Kimikako Nobel Saria.
- Ong Teng Cheong, Singapurreko presidentea (h. 2002).
- 1940 – John Hurt, britainiar aktorea (h. 2017).
- 1942 –
- Fermin Eguia, argentinar margolari, marrazkilari eta akuarelista surrealista.
- Amin Gemayel, Libanoko presidentea.
- 1945 - Caridad Zazo Cardeña, espainiar geologoa, Kuaternarioko itsas mailaren aldaketetan espezializatua.
- 1946 – Malcolm McLaren, ingeles enpresaburu, artista bisual, abeslari, egile abeslari, musikari, jostun diseinatzaile eta denda jabea (h. 2010).
- 1953 –
- Jim Jarmusch, estatubatuar zinema zuzendari, gidoilari, aktore, produktore, muntatzaile eta musikagilea.
- Mitsuo Kato, japoniar futbolari ohia.
- Myung-whun Txung, korear pianista eta orkestra-zuzendaria.
- 1957 – Ana Santos Aramburo, espainiar liburuzaina, Espainiako Liburutegi Nazionaleko zuzendaria.
- 1959 – Linda Blair, estatubatuar aktorea eta ekintzailea.
- 1960 – Michael Hutchence, INXS australiar musika taldeko abeslari eta konposatzailea (h. 1997).
- 1961 – Daniel Johnston, estatubatuar kantautore, abeslari eta musikagilea (h. 2019).
- 1962 –
- Patricia Laurent Kullick, mexikar idazlea (h. 2022).
- Alison Spedding, britainiar antropologoa eta fikzio idazlea.
- Mizan Zainal Abidin Terengganukoa, Terengganuko sultana.
- 1963 –
- Sergio Sauca, espainiar kazetari eta telebista aurkezlea.
- Andrei Txmil, belgikar herritartasundun moldaviar txirrindularia.
- 1965 – Diane Lane, estatubatuar aktorea.
- 1967 – Eleanor McEvoy, irlandar kantautorea.
- 1968 –
- Sébastien Lifshitz, frantziar zinema-zuzendari eta gidoilaria.
- Ecaterina Szabo, errumaniar gimnasta artistiko ohia, munduko hogei domina irabazi dituena.
- 1969 – Naoko Nishigai, japoniar futbolari ohia.
- 1971 – Geoffrey Gurrumul Yunupingu, australiar musikaria (h. 2017).
- 1973 – Rogério Ceni, brasildar futbol atezain ohia.
- 1977 –
- Rachael Grinham, australiar squash-jokalaria.
- Hidetoshi Nakata, japoniar futbolari ohia.
- 1980 –
- Lord Vinheteiro, brasildar piano-jole, soinu-ingeniaria, akuarista eta YouTuberra.
- Hannah Mancini, estatubatuar-esloveniar abeslaria.
- 1993 – Netta Barzilai, israeldar abeslaria.
- 1995 –
- Diana Carnero, ekuadortar politikaria (h. 2024).
- Nikola Rebić, serbiar saskibaloi jokalaria.
- 2000 – Laia Codina, kataluniar futbolaria.
- 2004 – Tyler Armstrong, estatubatuar mendizalea, 9 urte zituela Aconcagua igo zuen pertsonarik gazteena.
Heriotzak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1228 – Remiro Nafarroakoa, nafar elizgizona, Iruñeko apezpikua.
- 1859 – José Santos de la Hera, bizkaitar militarra, Madrilen (j. 1792).
- 1887 – Joaquín Jamar, nafar ekonomialari, enpresaburu eta politikaria (j. 1832).
- 1891 – Ladislao Belasko, arabar politikaria eta idazlea (j. 1817).
- 1892 – Luis Dabán, nafar ofiziala, Madrilen (j. 1841).
- 1904 – Estanislao Labairu, bizkaitar apaiza eta historialaria (j. 1845).
- 1961 – Ángel Larroque, bizkaitar margolaria (j. 1874).
- 1968 – Federico Ugalde, bizkaitar arkitektoa (j. 1873).
- 1987 – Carlos Sanz Ramírez, gipuzkoar margolaria (j. 1943).
- 1993 – Mezo Bigarrena, bizkaitar kantautorea, Buenos Airesen (j. 1951).
- 2000 – Joaquin Gurrutxaga, gipuzkoar olerkari eta artista (j. 1910).
- 2014 – Manu Leguineche, bizkaitar kazetaria, idazlea eta bidaiaria, Madrilen (j. 1941).
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1636 – Gregorio Fernández, espainiar eskultorea (j. 1576).
- 1640 – Erasmus Quellinus I.a, flandriar eskultorea (j. 1584).
- 1666 – Shah Jahan, mogoldar inperioaren gobernaria (j. 1592).
- 1797 – Fermín Francisco de Carvajal, txiletar noble eta militarra, Nafarroako erregeordea (j. 1722).
- 1799 – Horace Bénédict de Saussure, genevatar botanikari, geologo, meteorologo, fisikari, mendigoizale eta Alpeetako esploratzailea (j. 1740).
- 1803 – María Teresa del Toro Alayza, Simón Bolívar askatzailearen emaztea (j. 1781).
- 1840 – Johann Friedrich Blumenbach, alemaniar mediku, fisiologo eta antropologoa (j. 1752).
- 1848 – Javier de Burgos, andaluziar antzerkigile eta politikaria (j. 1778).
- 1850 – Gilen Josef Chaminade, frantziar apaiz katolikoa, Mariaren Lagundiaren eta Marianista Familiaren sortzailea (j. 1761).
- 1888 – Eugène Labiche, frantziar antzerkigilea (j. 1815).
- 1900 – David Edward Hughes, britainiar asmatzailea (j. 1831).
- 1901 – Viktoria Erresuma Batukoa, Britainia Handiko eta Irlandako erregina (j. 1819).
- 1919 – Carl Larsson, suediar margolaria, Arts and Crafts mugimenduaren kidea (j. 1853).
- 1920 – Natalia Kobrynska, ukrainar idazlea, Ukrainako mugimendu feministaren antolatzaile eta aitzindaria (j. 1855).
- 1922 –
- Fredrik Bajer, danimarkar idazle, irakasle eta politikari bakezalea, 1908ko Bakearen Nobel Saria (h. 1837).
- Benedikto XV.a, Aita santua (j. 1854).
- Camille Jordan, frantziar matematikaria (j. 1838).
- 1925 – Fanny Bullock Workman, estatubatuar geografoa, kartografoa, esploratzailea, bidaia idazlea eta mendizalea (j. 1859).
- 1942 – Walter Sickert, ingeles margolaria (j. 1860).
- 1943 – Gyula Peidl, Hungariako estatuburua (j. 1873).
- 1945 – Else Lasker-Schüler, alemaniar idazlea, poeta, marrazkilaria eta ilustratzailea (j. 1869).
- 1947 – Fiodor Dan, errusiar mentxebike judua (j. 1871).
- 1959 – Mike Hawthorn, britainiar auto gidaria (j. 1929).
- 1973 – Lyndon Baines Johnson, Ameriketako Estatu Batuetako 36. Presidentea (j. 1908).
- 1980 – Teresa Noce, italiar partisanoa, sindikalista eta politikari antifaxista (j. 1900).
- 1981 – María Moliner, espainiar filologoa (j. 1900).
- 1982 – Eduardo Frei Montalva, Txileko presidentea (j. 1911).
- 1983 – Ahmed Dlimi, Marokoko errege indar armatuko jenerala (j. 1931).
- 1990 –
- Giorgio Caproni, italiar poeta (j. 1912).
- Mariano Rumor, Italiako lehen ministroa (j. 1915).
- Roman Vishniac, errusiar-estatubatuar argazkilaria (j. 1897).
- 1993 – Kōbō Abe, japoniar eleberrigile eta antzerkigilea (j. 1924).
- 1994 –
- Jean-Louis Barrault, frantziar antzezle eta antzerki-zuzendaria (j. 1910).
- Telly Savalas, estatubatuar aktorea (j. 1922).
- 1995 - Rose Kennedy, estatubatuar filantropoa, gizarteko dama eta Kennedy familiako matriarka (j. 1890).
- 2001 – Dulcinea Bellido, espainiar jostuna eta PCEko militante feminista (j. 1956).
- 2005 – Consuelo Velázquez Torres, mexikar piano-jotzailea eta musikagilea (j. 1916).
- 2007 – Abbé Pierre, frantziar abadea, Emmaus mugimenduaren sortzailea (j. 1912).
- 2008 –
- Heath Ledger, australiar aktorea (j. 1979)
- Claude Piron, belgikar-suitzar psikologoa eta itzultzaile eta idazle esperantista (j. 1931).
- 2010 –
- Iskandar Johorrekoa, Johorreko sultan eta Malaysiako erregea (j. 1932).
- Luís Romano, caboverdetar poeta, eleberrigile eta folklore biltzailea, portugesez eta Cabo Verdeko kreoleraz idatzi zuena (j. 1922).
- Jean Simmons, britainiar aktorea (j. 1929).
- 2018 –
- Jimmy Armfield, ingeles futbolari eta entrenatzailea (h. 2018).
- Ursula Kroeber Le Guin, estatubatuar idazlea (j. 1929).
- 2023 –
- Hossein Shahabi, irandar zinema zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (j. 1967).
- Agustí Villaronga, espainiar zinema zuzendari, aktore eta gidoigilea (j. 1953).
- 2024 –
- Arno Allan Penzias, estatubatuar fisikaria, 1978ko Fisikako Nobel Saria (j. 1933).
- Anatoli Polyvoda, sobietar ukrainar saskibaloi-jokalaria (j. 1947).
- Luigi Riva, Rombo di Tuono, italiar futbolaria (j. 1944).
Jaiak eta urteurrenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Sehaska egutegiko izendegia: Bixintxo.
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2275
Multimedia: 22 January / Q2275
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
|
Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||
- ↑ (Ingelesez) McLeod, Marian B.. (1978). The Parliamentary Speaking of Ramsay MacDonald: A Study of His First Labour Government. Literary Press (Noiz kontsultatua: 2023-12-05).