Spaghetti western
Western europarra, spaghetti western izenaz ere ezagunagoa, Western zinema generoaren azpigenero berezi bat da. 1960 eta 1970eko hamarkadetan modan egon zen, spaghetti westerna jada gainbehera zihoan arren. Film horietako gehienak konpainia italiar eta espainiarrek ekoitzi zituztenez, generoak laster jaso zuen spaghetti western izena (italo-western ingelesez) edo txorixo western, film espainiarrak zirenean. Gehienak, Espainiako Almerian filmatu ziren. Ospetsua da Tabernaseko Basamortua, bertan ondu baitziren azpigenero horretako film handi asko.
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Western europar antzinakoena Kaliforniako enperadorea da ("Der Kaiser von Kalifornien"), 1936koa, Luis Trenkerrek zuzendua, baina genero horretan, espainiarrak edo italiarrak ez diren filmak gutxi dira. Horiek nagusi zirenez, ironikoaz laster spaghetti western izen gutxiesgarria ezarri zitzaien, baina film horietako batzuk begirunez tratatu ziren. Spaghetti westernaren ezaugarria estetika zikin baina liraina da; halaber, itxura batean, inongo moral izpirik ez duten pertsonaiak agertzen dituzte, gogorrak eta burugogorrak, Western amerikarreko klixe klasikoak baliatuz, mitoaren bidez estilo propio bat sortzeko. Istorioaren gaia mendekua da batik bat, eta mendeku horrek bultzaturik justizia egiteko asmoa duten pertsonaietan oinarritzen dira azpi-zinema genero horretako filmak.
Azken aldian, zuzendari amerikar askok zuzendu dituzte genero horretako filmak (Rápida y mortal, Tombstone, El asesinato de Jesse James por el cobarde Robert Ford...), edo spaghetti westerna eta beste genero batzuk nahastu dituzte thrillerra edo dramazko zinema Quentin Tarantinoren filmean (Kill Bill).
Westernen saileko ekoizpena Europan, 1962an hasi zen, baina bi urte handik bi urtera, Sergio Leoneren Per un pugno di dollari filmarekin, ez zen masa genero bihurtu. Interes berezikoak dira Sergio Leonek zuzendutako dolarraren trilogiako hiru filmak 1964an, 1965an eta 1966an ekoitziak. Hasiera batean, kritikak eragozpenak jarri zituen, gutxiesgarria izan zela ez esateagatik, eta hortik datorkio spaghetti western izena. Hala ere, urteen poderioz, genero berri bat zela onartu behar zuen, western amerikar tradizionaletik oinarrizko osagaiak hartzen zituena, baina oso modu jatorrizkoan liraindu eta berrantolaturik, Hollywoodek, armak beste legerik ez zegoela, etengabeko "salbuespen egoera"n zeuden justiziari ona eta gaizkile gaiztoaren estereotipoetan estali zituen alde kritikoetan arreta berezia jarriz.
1962 eta 1976 bitartean, Italia eta Espainian genero horretako 500 film egin ziren, kontuan izan beharreko kopurua, publikoaren eskari eztabaidaezina zegoela frogatzen duena. Egia esan, film horietako asko ez daitezke maisu lantzat jo, baina gehienek maila tekniko-artistiko duina zuten, ekarpen nabariak zeuzkaten musikaren eta diseinuaren arloan eta batzuk, berezko merituekin, europar zinearen historiara pasa dira; era berean, mundu osoko zine zuzendariengan eragina izan zuten.
Zine kritiko askoren iritziz, spaghetti westernak zinea egiteko modua aldatu zuen. Ordu arte, musika filmeetan (salbuespenak salbuespen) musika artisten ulermenera mugatuta zegoen. Esaten ohi denez, Ennio Morricone eta genero horretarako bere soinu bandek filmetako musika ezagutarazi zuten. Fenomeno horretatik abiatuta, jatorrizko soinu banda funtsezko osagai bihurtu zen akziozko eszenei indarra emateko: muntaia joko batekin batera, eszena banaka batzuej filmeko klimax uneetan bihurtzeko ibilgailutzat balio izan zuten.
Westerna Espainian
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Azpimarratzekoa da spaghetti westernak (edo txorixo westernak, modu gutxiesgarrian atzerriko kritikaren aldetik) egin zituzten espainiar zuzendari asko izan zela, garai hartan, Espainian, zinea industria baitzen. Beharbada, osperik gehien hartu zuena Rafael Romero Marchent izan zen, baina haren anaia Joaquin Luis Romero Marchentek westerna Espainian sartua zuen, 1950eko hamarkadan.
Filmeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1960ko hamarkada
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1963an
- El sabor de la venganza Joaquín Luis Romero Marchent (1963)
- 1964an
- Antes llega la muerte Joaquín Luis Romero Marchent (1964)
- Los Rurales de Texas Primo Zeglio (1964)
- Per un dollaro a Tucson si muore Cesare Canevari (1964)
- Por un puñado de dólares Sergio Leone (1964) -> (Dolarraren trilogia)
- 1965an
- La muerte tenía un precio Sergio Leone (1965) -> (Dolarraren trilogia)
- Los cuatro implacables Primo Zeglio (1965)
- Ocaso de un pistolero Rafael Romero Marchent (1965)
- Un dólar agujereado Giorgio Ferroni (1965)
- Un dólar de fuego Nick Nostro (1965)
- Un lugar llamado Glory Sheldon Reynolds (1965)
- Una pistola para Ringo Duccio Tessari (1965)
- Una tumba para el sheriff Mario Caiano (1965)
- 1966an
- 7 dólares al rojo Alberto Cardone (1966)
- Adiós gringo Giorgio Stegani (1966)
- Alambradas de violencia León Klimovsky (1966)
- Cazador de recompensas Tonino Valerii (1966)
- Django Sergio Corbucci (1966)
- Django... Cacciatori di taglia León Klimovsky (1966)
- Dos pistolas gemelas Rafael Romero Marchent (1966)
- El bueno, el feo y el malo Sergio Leone (1966) -> (Dolarraren trilogia)
- El precio de un hombre Eugenio Martín (1966)
- El retorno de Ringo Duccio Tessari (1966)
- El Yankee Tinto Brass (1966)
- La muerte cumple condena Joaquín Luis Romero Marchent (1966)
- Las pistolas cantaron a muerte Lucio Fulci (1966)
- Siete pistolas para los Mc Gregor Franco Giraldi (1966)
- Siete pistolas para Timothy Rómulo Girolami (1966)
- Texas, Adiós Ferdinando Baldi (1966)
- Un río de dólares Carlo Lizzani (1966)
- Yo soy la Revolución Damiano Damiani (1966)
- 1967an
- Cara a cara Sergio Sollima (1967)
- Como lobos sedientos Romolo Guerrieri (1967)
- De hombre a hombre Giulio Petroni (1967)
- Dos cruces en Danger Pass Rafael Romero Marchent (1967)
- Dos hombres van a morir Rafael Romero Marchent (1967)
- El clan de los ahorcados Ferdinando Baldi (1967)
- El halcón y la presa Sergio Sollima (1967)
- El hombre del sur Giorgio Ferroni (1967)
- El hombre que mató a Billy el Niño Julio Buchs (1967)
- Joe el implacable Sergio Corbucci (1967)
- La furia de Johnny Kidd Gianni Puccini (1967)
- Los despiadados Sergio Corbucci (1967)
- Los días de la ira Tonino Valerii (1967)
- Los largos días de la venganza Florestano Vancini (1967)
- Oro maldito Giulio Questi (1967)
- Siete mujeres para los Mc Gregor Franco Giraldi (1967)
- Tu cabeza por mil dólares Giovanni Fago (1967)
- Un hombre y un Colt Tulio Demicheli (1967)
- Voy... le mato y vuelvo Enzo G. Castellari (1967)
- 1968an
- ¿Quién grita venganza? Rafael Romero Marchent (1968)
- El gran Silencio Sergio Corbucci (1968)
- El sabor del odio Umberto Lenzi (1968)
- Fedra West Joaquín Romero Marchent (1968)
- Hasta que llegó su hora Sergio Leone (1968) -> (Once upon a time the Trilogy)
- Mátalos y vuelve Enzo G. Castellari (1968)
- La balada de Johnny Ringo José Luis Madrid (1968)
- Lo quiero muerto Paolo Bianchini (1968)
- Los cuatro truhanes Giuseppe Colizzi (1968)
- Por techo, las estrellas Giulio Petroni (1968)
- Réquiem para el gringo Eugenio Martín eta José Luis Merino (1968)
- Salario para matar Sergio Corbucci (1968)
- Si te encuentras con Sartana ruega por tu muerte Gianfranco Parolini (1968)
- Tepepa Giulio Petroni (1968)
- Texas el Rojo Leopoldo Savona (1968)
- Tú perdonas... yo no Giuseppe Colizzi (1968)
- Uno a uno sin piedad Rafael Romero Marchent (1968)
- Vivo para matarte Camillo Bazzoni (1968)
- Winchester, uno entre mil Primo Zeglio (1968)
- 1969an
- 20.000 dólares por un cadáver José María Zabalza (1969)
- Corre, cuchillo, corre Sergio Sollima (1969)
- El Especialista Sergio Corbucci (1969)
- El Puro se sienta, espera y dispara Edoardo Mulargia (1969)
- Los pistoleros de Paso Bravo Salvatore Rosso (1969)
- Manos torpes Rafael Romero Marchent (1969)
- Sonora Alfonso Balcázar (1969)
- Un ejército de cinco hombres Italo Zingarelli (1969)
- Vivos o preferiblemente muertos Duccio Tessari (1969)
1970eko hamarkada
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1970an
- Garringo Rafael Romero Marchent (1970)
- Ha llegado Sartana Giuliano Carmineo (1970)
- La diligencia de los condenados Juan Bosch (1970)
- La muerte de un presidente Tonino Valerii (1970)
- Los compañeros Sergio Corbucci (1970)
- ¡Mátalo! Cesare Canevari (1970)
- Oro sangriento Gianfranco Parolini (1970)
- Reza por tu alma... y muere Tulio Demicheli (1970)
- Un dólar y una tumba León Klimowsky
- Y Dios dijo a Caín Antonio Margheriti (1970)
- 1971an
- Abre tu fosa, amigo, llega Sábata Juan Bosch (1971)
- ¡Agáchate, maldito!, Sergio Leone (1971) -> (Once upon a time the Trilogy)
- La venganza es un plato que se sirve frío, Pasquale Squitieri (1971)
- La muerte busca un hombre, José Luis Merino (1971)
- Le llamaban Trinidad, Enzo Barboni (1971)
- Un dólar de recompensa, Rafael Romero Marchent (1971)
- Un dólar para Sartana, León Klimovsky (1971)
- Un par de asesinos, Rafael Romero Marchent (1971)
- 1972an
- Condenados a vivir, Joaquín Luis Romero Marchent (1972)
- Gran duelo al amanecer, Giancarlo Santi (1972)
- I due figli di Trinità, Osvaldo Civirani (1972)
- La caza del oro, Juan Bosch (1972)
- Le seguían llamando Trinidad, Enzo Barboni (1972)
- Los buitres cavarán tu fosa, Juan Bosch (1972)
- Los hijos del día y de la noche, Sergio Corbucci (1972)
- Ninguno de los tres se llamaba Trinidad, Pedro Luis Ramírez (1972)
- Tedeum, Enzo G. Castellari (1972)
- Tu fosa será la exacta... amigo, Juan Bosch (1972)
- Una bala marcada, Juan Bosch (1972)
- Una razón para vivir y una para morir, Tonino Valerii (1972)
- Viva la muerte... tuya, Duccio Tessari (1972)
- Y después le llamaron El Magnífico, Enzo Barboni (1972)
- Ya le llaman Providencia, Giulio Petroni (1972)
- 1973an
- El bruto, el listo y el capitán, Alberto De Martino (1973)
- Mi nombre es... Ninguno, Tonino Valerii y Sergio Leone (1973)
- Un dólar de recompensa, Rafael Romero Marchent (1973)
- 1975an
- El Genio, Damiano Damiani y Sergio Leone (1975)
- Los cuatro del Apocalipsis, Lucio Fulci (1975)
- 1976an
- Keoma, Enzo G. Castellari (1976)
- Los locos del oro negro, Enzo G. Castellari (1976)
- 1977an
- El Valle de la Muerte, Sergio Martino (1977)
1980ko hamarkada
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- - Occhio alla penna, Michele Lupo 1981
- - Comin' At Ya, Ferdinando Baldi 1981
- - Once Upon A Time In America, Sergio Leone (1984) -> (Once upon a time the Trilogy)
- - Tex e il signore degli abissi, Duccio Tessari 1985
- - L'Apache bianco, Bruno Mattei eta Claudio Fragasso 1986
- - Django 2 - Il grande ritorno, Nello Rossati 1987
- - Scalps, Bruno Mattei 1987
1990ko hamarkada gaur egundaino
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- - Lucky Luke, Terence Hill 1991
- - Botte di Natale, Terence Hill 1994
- - Jonathan degli orsi, Enzo G. Castellari 1995
- - Trinità e Bambino... e adesso tocca a noi!, Enzo Barboni 1995
- - Il mio West, Giovanni Veronesi 1998
- - Inferno Bianco, Stefano Jacurti eta Emiliano Ferrera
Zuzendariak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Aktoreak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Konposatzaileak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Antón García Abril
- Armando Trovaioli
- Ennio Morricone
- Luis Bacalov
- Nico Fidenco
- Nora Orlandi
- Riz Ortolani
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q212781
Multimedia: Spaghetti Westerns / Q212781