Qatar

Qatarko Estatua
دولة قطر (Dawlat Qatar)
Ereserkia: As Salam al Amiri (en)
Qatarko bandera Qatarko armarria
Geografia
Hiriburua	Doha 25°17′10″N 51°31′46″E
Azalera	11.437 km² (158.)
Punturik altuena	Qurayn Abu al Bawl (en) (103 m)
Punturik sakonena	Persiar golkoa (0 m)
Kontinentea	Asia
Mugakideak	Saudi Arabia eta Iran
Administrazioa
Gobernu-sistema	monarkia konstituzional
Qatarko emirra	Tamim bin Hamad Al Thani
Legebiltzarra	Consultative Assembly of Qatar (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi Aduanen Mundu Erakundea Arab Bank for Economic Development in Africa (en) Arab Fund for Economic and Social Development (en) Arab Monetary Fund (en) Arabiar Liga Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea Batzar Islamikoko Erakundea Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) International Civil Defence Organisation (en) Interpol Merkataritzaren Mundu Erakundea Multilateral Investment Guarantee Agency (en) Munduko Meteorologia Erakundea Nazio Batuen Erakundea Nazioarteko Erakunde Hidrografikoa Nazioarteko Finantza Korporazioa Osasunaren Mundu Erakundea Posta Batasun Unibertsala Telekomunikazioen Batasun Internazionala UNESCO
Demografia
Biztanleria	2.639.211
Dentsitatea	230,76 bizt/km² (76.)
Hizkuntza ofizialak	ikusi arabiera
Erabilitako hizkuntzak	ikusi arabiera estandar moderno eta Golkoko arabiera
Erlijioa	islam
Ezkontzeko adina	gizonezko: 18 emakumezko: 16
Emankortasun-tasa	2,026 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak	24.440 (2015)
Alfabetizazioa	% 97,8 (2015)
Bizi-itxaropena	78,184 (2016)
Giza garapen indizea	0,855 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	167.605.219.780,22 $ (2017)
BPG per capita	63.249 $ (2017)
BPG erosketa botere paritarioa	339.525.944.602 nazioarteko dolar (2017)
BPG per capita EAPn	128.646,76 nazioarteko dolar (2017)
BPGaren hazkuntza erreala	2,7 % (2016)
Erreserbak	15.007.730.964 $ (2017)
Historia
Sorrera data: 1870
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+974
ISO 3166-1 alpha-2	QA
ISO 3166-1 alpha-3	QAT
Ordu eremua	ikusi UTC+03:00 : Asia/Qatar (en)
Elektrizitatea	240 V. 50 Hz.AC power plugs and sockets: British and related types (en) eta BS 1363 (en)
Internet domeinua	.qa
diwan.gov.qa

Qatar (arabieraz: قطر‎, Qatar), izen ofiziala Qatarko Estatua (arabieraz: دولة قطر‎, Dawlat Qatar), Ekialde Hurbileko emirerri eta estatu burujabea da, Qatarko penintsula osoa hartzen duena Arabiar penintsulako ipar-ekialdean eta Persiar golkoaren ertzean. Saudi Arabia mugakide bakarra du, hegoaldean, eta itsasarte batek Bahrain estatutik banatzen du. Luze-zabalean, 11.581 kilometro koadro ditu eta 2,6 milioi biztanle zituen 2017an. Hiriburua Doha da.

Monarkia absolutua da, Al Thani familiak gobernatua XIX. mende erdialdetik, eta harrezkero britainiar protektoratu pobre izatetik, perla arrantzan nabarmendua, estatu burujabe eta aberats izatera igaro da. Izan ere, petrolio eta gas naturalean aberatsa da, munduko hirugarren gas erreserba handienak baititu.

Bahrainen, Otomandar Inperioaren eta Erresuma Batuaren mende egon ondoan, estatu burujabe bihurtu zen 1971ko irailaren 3an. Hurbileko emirerri gehienak ez bezala, ez zen Arabiar Emirerri Batuen edo Saudi Arabiaren kide bihurtu. 1980ko hamarkadaren amaieran eta 1990ekoaren hasieran, Qatarko ekonomia ezinduta zegoen, petrolio irabaziak xurgatzen baitzituen Khalifa bin Hamad Al Thani emirrak, 1972tik agintean zegoena. 1995ean, haren seme Hamad bin Khalifa Al Thanik kargutik kendu zuen estatu-kolpe odol-isurigabean. 2001ean, Qatarrek aspaldiko muga arazoak konpondu zituen Bahrain eta Saudi Arabiarekin.

Izena

Qatar izena "Qatara" hitzetik eratorria da, oraingo Zubarah gotorlekuari erreferentzia egiten ei diona, antzinako merkatari portua. "Qatara" Ptolomeoren Arabiar penintsularen mapan agertu zen lehen aldiz. Arabiera estandarrean, [ˈqɑtˁɑr] ahoskatzen da izena, nahiz eta bertako dialektoan [ɡitˁar] esan. Euskaraz Qatar idatzi behar da Euskaltzaindiaren arabera, nahiz eta Katar ahoskatu, anitz hizkuntzaz horrela idazten baita latindar alfabetoa erabiltzean.

Geografia

Mugak

Qatarko penintsula 180 kilometro luze da, eta tokirik zabalenean 56 kilometro ditu. Arabiako penintsularen ipar-ekialdean dago, ipar latitudeko 24° eta 27° artean, eta ekialdeko longitudeko 50° eta 52° artean. 350 kilometroko itsasertzak inguratzen du penintsula; hego-mendebaldean 87 kilometroko muga du Saudi Arabiarekin.

Eskualde naturalak

Mendebaldeko itsasertzean muinoak daude (40 metro garai), eta labar txikiak ekialdeko itsasertzaren iparreko muturrean, baina Qatarko lurraldearen gehiena basamortu laua da, harritsua eta hareatsua. Uharte txiki eta koralezko zerrenda asko daude Qatarren. Ez dago ibairik, eta lurpeko ura ez da edateko ona, mineral asko baitu. Hego-ekialdean Khawr al Udayd (“barneko itsasoa”) ikusgarria dago, hondarrezko dunez inguratutako Persiar golkoaren sartunea.

Mendebaldean Jebel Dukhan mendilerroa dago, Zikritetik Umm Baben barrena hegoaldeko mugara doazen kareharrizko mendiak; bertan dago herrialdeko gailurrik gorena: Qurayn Abu al Bawl (103 metro). Jebel Dukhan eskualdean daude Qatarko lehorreko petrolio zelai nagusiak. Gas natural hobiak, aldiz, itsasoan daude, ipar-mendebaldean.

• 
  Nakhsh mendia
• 
  Zikriteko basamortua, Al Rayyan
• 
  Mangladia, Dakhira

Klima eta landaredia

Uda oso beroa (40 °C) eta hezea (%85) da Qatarren, eta negua, laburra, epela (10-20 °C) eta hezetasun txikiagokoa; neguko gauak hotzak izaten dira. Oso euri gutxi egiten du, 50-70 mm urtean. Qatarko lur sailen %1 baino ezin da landu; abere larreak ere oso gutxi dira. Landareak iparraldean daude bakarrik, itsas urari gatza kenduta ureztatzen diren lur sailetan; basamortuan, udaberriko euriak 150 landare mota lorarazten ditu.

Datu klimatikoak (Qatar)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	22	23	27	33	39	42	42	42	39	35	30	25	33.3
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	14	15	17	21	27	29	31	31	29	25	21	16	23
Pilatutako prezipitazioa (mm)	12.7	17.8	15.2	7.6	2.5	0	0	0	0	0	2.5	12.7	71
Iturria: http://us.worldweatheronline.com/doha-weather-averages/ad-dawhah/qa.aspx

Historia

Abbastar Kalifa-herriaren hedadura handiena, 850 aldean.

Klima lehor eta beroa izan arren, aspalditik bizi izan da gizakia Qatarren. Herodotoren arabera, kanaandarrak ziren bertako biztanleak K. a. V. mendean. Islama VII. mendean iritsi zen, eta omeiatar eta abbastar kalifa-herrien parte izan zen ondoko mendeetan.

XVI. mendean, portugaldarrek Ormuzko itsasartea hartu zuten, eta Maskat eta Bahrain geroago. 1517an, Qatar berenganatu, eta Persiar golkoko itsas-merkataritza kontrolatu zuten. 1538an portugaldarrak egotzirik, ondoko lau mendeetan otomandarren esku egon zen penintsula. Otomandarrek ez zieten turkiera inposatu biztanleei, eta hizkuntza horren erabilpena administraziora mugatu zen. XVII. mendean zehar, tribuen arteko gatazka bortitzak ugaritu ziren, lurraldeak kontrolatzeko asmoarekin. XIX. mendean britainiarrek esku hartzea erabaki zuten arte iraun zuten tribuen arteko borrokek.

Persiar golkoko perla arrantzaleak XX. mende hasieran.

Britainiarrentzat, Qatar eta Persiar golkoa kokaleku estrategikoak ziren Indiarako erdibidean. Baina, ehun urte geroago, petrolioa eta hidrokarburoak aurkitzean haien ikuspuntua aldatu zen. XIX. mendean zehar, britainiar enpresen garapen garaian, Al Khalifa familiak gobernatzen zuen Qatarren eta Bahrainen. Nahiz eta Qatar bahraindarren jabego legala izan, Doha eta Al Wakrah inguruko arrantzaleen herrixketan matxinatzen hasi ziren bahraindarren menderakuntzaren aurka. 1867an, khalifatarrek eraso egin eta qatartar matxinoak azpiratu zituzten. Baina, ekintza horrek 1820ko bahraindar-britainiar itun bat urratzen zuenez, protektoratuaren zaintza zuen Lewis Pelly koronela qatartarrekin batzartu zen 1868an; batzarrean Qatarren banaketa adostu zuten. Batzar horretan Dohako enpresaburu errespetatu batek parte hartu zuen: Muhammed Ben Thanik. Harrezkero, Al Thani familia da Qatarko errege-familia, oraindik agintean dagoena.

Dohako hiri zaharra 1904an.

1916an, Qatarrek itun bat izenpetu zuen Britainia Handiarekin, eraso guztietatik babesteko; halaber, britainiarrek hartu zuten Qatarren kanpo harremanak zuzentzeko ardura. Bigarren Mundu Gerraren ostean, Britainiar Inperioa ahulduz joan zen, batez ere 1947an Indiak independentzia lortu ostean. 1961ean, Erresuma Batuak Kuwaiten independentzia onartu zuten. Zazpi urte geroago, ofizialki iragarri zuen gudarostea Persiako golkotik joanen zela. Orduan, Qatar, Bahrain eta beste emirerri batzuek bildu eta Arabiar Emirerri Batuak osatzea erabaki zuten. Geroago Qatarrek elkartetik kanpo geratzea erabaki zuen.

1970ean, behin-behineko konstituzioa onartu zuen, eta 1971n independentzia lortu zuen. Nazio Batuen Erakundeko eta Arabiar Ligaren kide egin zen, eta lankidetza hitzarmenak izenpetu zituen Britainia Handiarekin. Ahmad bin Ali Al Thani emirrak haren lehengusu Khalifa bin Hamad Al Thani hartu zuen lehen ministro kargurako. 1972ko otsailean, lehen ministroak estatu kolpea jo zuen eta emirraren kargua eta ahalmen guztiak eskuratu zituen. Petrolioaren irabaziak erabiliz industrializazioa bultzatu zuen, eta atzerritarren eskuetan zeuden petrolio enpresak eskuratu zituen pixkanaka.

Dhow ontzi tradizionalak Doharen aurrean.

1981. urteaz geroztik, Golkoko Kooperazio Kontseiluko kidea da Qatar, Bahrain, Kuwait, Arabiar Emirerri Batuak eta Saudi Arabiarekin batera. Erakunde horrek lurralde horretako hainbat alderdi koordinatzen ditu, hala nola politika, ekonomia, gizartea, kultura eta gudarostea. 1986an, Qatar eta Bahrainen artean liskarrak sortu ziren Fasht ad-Dibal uharte artifiziala zela-eta. Baina Kooperazio Kontseiluak bake hitzarmen bat izenpetzera bultzatu zituen bi herrialdeak.

1991n, Irakek Kuwait hartu zuenean, Golkoko Kooperazio Kontseiluak Jordaniari eta Palestinaren Askapenerako Erakundeari laguntza kentzea erabaki zuen. Urte horretan bertan, Egipto eta Siriako Kanpo ministroak eta Kooperazio Kontseiluko kideek hitzarmen bat izenpetu zuten Estatu Batuekin eskualde hartako segurtasuna zaintzeko. Golkoko Gerran Kuwait eta Saudi Arabiako petrolio putzuetan izan ziren suteek ke laino izugarriak eragin zituzten Qatarko zeruan. Kutsadurak euri azidoa ekarri zuen, gainera. Urte berean, 53 lagunek, gobernuko funtzionarioak batzuk, hauteskunde libreak egiteko eskatu zioten Qatarko emirrari. Eskakizun horren ondorioz, zenbait lagun atxilotu zituzten, nahiz eta hilabete gutxira aske utzi.

1995ean, Hamad bin Khalifa Al Thani printze oinordekoak aita aginpidetik kendu eta bere burua izendatu zuen Qatarko emir. Emir berriak agindu zuen saiatuko zela Saudi Arabia eta Bahrainekin zituen liskarrak konpontzen. 1996an, azkenik, Qatar eta Saudi Arabiak beren lurralde arazoak konpondu zituzten eta, 1997an, Qatarek hitzarmen bat izenpetu zuen Bahrainekin. 1996an sortu zuen Qatarko dinastiak Al Jazeera satelite bidezko arabierazko telebista katea, herrialde arabiarretan geroztik zabalkunde handia izan duena. 2022an, Qatarren egitekoa da Munduko Futbol Txapelketa eta, bertako instalazioak eta eraikinak altxatu eta prestatzeko, Asia Hegoaldeko eta Filipinetako milaka etorkin baliatu dira laneskurako. Eraikuntzako lan baldintza prekarioen ondorioz, kalkulatu da 6.750 langile hil direla 2021 baino lehen 2010ean Qatarrek mundu txapelketa eskuratu zuenetik.

Gobernua eta administrazioa

Politika

Qatar independentea da 1971z geroztik, britainiarren babesgoa bukatu zenetik, hain zuzen. 1970. urteko behin-behineko konstituzioaren arabera, emirra da estatuburua eta ministro batzordearen ardura duena; aholku-batzorde bat ere bada, emirrak bere senideen artean hautatzen dituen 30 kidez osatua. Qatarko legediak Islama du oinarri. Alderdi politikoak debekatuta daude. Hezkuntza doan eta nahitaezkoa da.

Banaketa administratiboa

Sakontzeko, irakurri: «Qatarren banaketa administratiboa»

Qatar 8 udalerritan dago banatua:

Zb.	Udalerria (Baladiyah)	بلدية	Biztanleria (2015)	Eremua (km²)
1	Al Shamal	الشمال	8.794	859,8
2	Al Khor	الخور	202.031	1613,3
3	Al-Shahaniya	الشحانية	187.571	3309,0
4	Umm Salal	أم صلال	90.835	318,4
5	Al Daayen	الضعاين	54.339	290,2
6	Ad-Dawhah (Doha)	الدوحة	956.457	202,7
7	Al Rayyan	الريان	605.712	2450
8	Al Wakrah	الوكرة	299.037	2577,7
	Qatarko Estatua	دولة قطر‎	2.404.776	11.621,1

Demografia

Doharen ikuspegia.

Biztanleria

2017 hasieran Qatarrek 2,6 milioi biztanle zituen. Adinez, biztanleria honela banatzen da: 0-14 urte bitartekoak % 12,6 dira; 15-24 urte bitartekoak, % 12,3; 25-54 urte bitartekoak, % 70,6; 55-64 urte bitartekoak, % 3,4; eta 65 urtetik gorakoak, % 1. Bizi itxaropena 78,9 urtekoa da: 76,8 urtekoa gizonezkoena eta 81 urtekoa emakumezkoena (2017ko zenbatespenak). Azken urteotan, ehunka mila lagun joan dira Asiako herrialde batzuetatik —India, Pakistan eta Filipinetatik gehienbat— Qatarrera lanera; horietako asko gizakiekin trafikatzen duten mafien mendean daude, eta herrialde izugarri aberats horren eraikitze lanetan dihardute.

Banaketa etnikoa

Petrolio hobiak 1949an ustiatzen hasi aurretik, beduino nomaden talde gutxi batzuk baizik ez ziren bizi Qatarren. Gaur egun biztanleriaren % 11,6 besterik ez dira jatorriz qatartarrak. % 60 Hegoaldeko Asiatiko etorkinak dira, India (% 25), Nepal (% 13,5), Bangladesh (% 10,8), Sri Lanka (% 5,6) eta Pakistangoak (% 4,8); Filipinetakoak % 10 dira, Egiptokoak % 8,6, Siriakoak % 2,2 eta Sudangoak % 2,1.

Hizkuntzak

Arabiera hizkuntza ofiziala da eta ingelesa bigarren hizkuntza gisa erabiltzen da.

Erlijioa

Islama erlijio ofiziala da, eta qatartar gehienak musulman suniak dira, wahhabi sektakoak , eta % 5-15 bitartean xiiak. Hala ere, Qatar ez da Saudi Arabia bezain zorrotza doktrinaren betebeharrei dagokionez. Herrialdeko biztanle guztiak kontuan harturik, berriz, musulmanak % 67,7 dira, kristauak % 13,8, hinduistak % 13,8, eta budistak % 3,1.

Ekonomia

Qatarko Banku Zentralaren egoitza, Doha.

Qatarko ekonomiaren egoera Persiar golkoko gainerako herrien oso antzekoa da, eta petrolioaren eta gas naturalaren ustiapena du oinarri. Qatarren gaur egungo erronka nagusia petrolioak dakarren aberastasuna inbertitzean datza, petrolioaren ustiapenaren mendean ez geratzeko eta haren ordezko industria sortu ahal izateko. Izan ere, 1980ko petrolioaren krisiaren ondorioz, Qatar berehala jabetu zen arrisku handikoa zela petrolioaren horrenbesteko mendekotasuna.

Hala, 1989. urtetik aurrera industria indartzen saiatu zen (petrolio findegiak, petrokimika, gas naturala, siderurgia). Petrolioaren industria atzerriko konpainien eskuetan egon zen harik eta 1970. urtean estatua haien jabe egin zen arte. Petrolio hobi gehienak Dukhanen, eta itsasoan, Halul uharte inguruan, daude. Musaiden daude esportaziorako portua eta Qatarko industria nagusiak: findegia eta petroliotik eratorritako gaiak, porlangintza, altzairugintza, eta gas naturala urtzeko lantegia.

Abere hazkuntzak eta arrantzak (perlak) garrantzi gutxi dute. Nekazaritzan aurreramendu handia egin da, eta itsas urari gatza kenduta ureztatzen diren lur sailetan barazkiak eta fruitu arbolak landatzen dira. Herrialdeak ekoizten duen petrolioaren %90, gas natural likidotua, eta altzairu eta barazki gutxi esportatzen ditu, eta makinak, garraio hornidura, gai landuak, janaria, abereak, eta kimika gaiak inportatzen ditu. Txina, Japonia, Hego Korea, India eta Estatu Batuekin ditu Merkataritza harreman gehien. Esportazioak inportazioak halako bi dira.

Kultura

Qatarko biztanleek oraindik bizirik dirauten beduinoen ohitura asko betetzen dituzte. Gizonek abah delakoa jazten dute; emakumeak gutxitan agertzen dira jendaurrean, betiere musu errezel beltza jantzia eta aurpegia estalia dutela. Hala ere, Qatarko puritanismo estuan atzerritar langileek badute eraginik.

Kirola

XXI. mendean, txirrindularitza heldu da herrialdera. 2002. urtean egin zen Qatarreko Tourreko lehen ekitaldia eta ASO enpresak antolatu zuen. Denboraldi hasieran, otsailean, egiten zen 6 etapako itzuli erakargarria zen. 2016. urteko abenduan, eta arazo ekonomikoengatik, itzulia desagertu zen.

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2018-8-22 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo estekak

• (Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.

• Datuak: Q846
• Multimedia: Qatar / Q846