Amaiur

Artikulu hau herriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Amaiur (argipena)».

Amaiur
Euskal Herria
Amaiurko herrigunearen sarrerako arkudun atea.
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa
Udalerria	Baztan
Posta kodea	31715
Herritarra	amaiurtar
Geografia
Koordenatuak	43°12′00″N 1°28′50″W
Garaiera	281 m
Demografia
Biztanleria	253 (2020)

Amaiur Nafarroa Garaiko iparraldeko lekua da, Baztan udalerrikoa. 1969 arte udalerri bereizia izan zen. 2022 hasieran 264 biztanle zituen.

Geografia

Amaiur Baztan udalerriaren iparraldean dago, Elizondo eta Urdazubi lotzen dituen N-121 errepidearen erdibidean, Otsondoko mendatearen hegoaldeko muturrean. Ipar-mendebaldean Urdazubi du, hego-mendebaldean Azpilkueta, eta hegoaldean Arizkun eta Erratzu.

Klima

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia

Herriaren lehenbiziko aipamena 1095ekoa da. Amaiurko gazteluari dagokionez, XII. mendearen amaierakoa da lehen berria. Haren funtzioetako bat Iruñea eta Baiona arteko errege bidearen kontrola zen.

Nafarroako konkistan gertaera garrantzitsuen kokagunea izan zen. 1512an Gaztelako tropek ia borrokarik gabe hartu zuten gotorlekua. 1521ean, Noaingo porrotaren ondoren, Nafarroako armadak Amaiurko gaztelua hartu zuen; 1522ko uztailean, ordea, gaztelarrek gaztelua setiatu zuten; barnean zeuden 200 nafar gudariek ahal bezala eutsi zioten setioari, baina uztailaren 19an amore eman behar izan zuten. Jaime Belatz de Medrano alkaidea preso hartu eta Iruñeko espetxean hil zen.

Gertakari horien oroigarri, 1922an monolito bat jarri zuten Gazteluko muinoan. Espainiako Bigarren Errepublikaren garaian, 1931ko uztailean, eraso eta suntsitu zuten, eta azkenik 1982an berreraiki zuten.

Herria 1665ean banandu zen Baztandik, baina 1969an berriro elkartu zen; Baztan udalerrian beranduen sartu den herria da.

Biztanleria

Udalerri gisa agertzen den azken erroldan, 1960koan, 425 biztanle zituen; herrigunean 190 lagun bizi ziren, eta gainerakoak baserrietan.

Amaiurko biztanleria

1800	1860	1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2000	2010	2020	2023
332	563	548	513	503	502	490	502	425	341	309	265	263	284	253	264

Bestak eta ospakizunak

Amaiurko jaietan abuztuaren 15ean ospatzen dira, Andre Marietan.

Kultura

Arkeologia Zentroa

Amaiurko gazteluko monolitoa

2020ko abuztuan, Amaiurko Arkeologia Zentroa ireki zen Kale Nagusian. Bertan, azken hamabost urteotan Aranzadi Zientzia Elkarteko talde batek gazteluan egindako indusketa-lanetan berreskuratutako material arkeologikoak daude bertan ikusgai.

Amaiuraldia

2022ko ekainean Amaiuraldia ospatu zen Amaiurko batailaren 500. urteurrena gogoratzeko.

Ondarea

• Amaiurko arkua
• Amaiurko errota
• Amaiurko gaztelua oroitzeko monumentua.
• Amaiurko gurutzea
• Arretxea jauregia (XVI. mendekoa).
• Borda jauregia (1702).
• Jasokundeko Andre Mariaren eliza
• Pilareko Amaren baseliza

• 
  Ikuspegi panorimakoa
• 
  Arretxea jauregia
• 
  Borda jauregia
• 
  Errota

Herriaren ikuspegia gaztelutik.

Amaiurtar ezagunak

• Jose Maria Gaston (1821-1882), Espainiako Gorteetako diputatu, Nafarroako probintzia-diputatu, Nafarroako gobernadore zibila, abokatu eta politikaria.
• Jose Maritorena (1882-1953), bertsolaria.
• Maurizio Elizalde (1915-1992), txistularia.
• Paskual Rekalde (1963-), hizkuntzalari eta euskaltzain osoa.

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa

• Amaiur Arkeologia Zentroa. Gune ofiziala: www.amaiur.eus/
• Amaiur Baztango udal webgunean, baztan.eus
• Aurkerena, Joseba, Amaiur eta Berzaitz, ametsetik libertatera, kazeta.info
• Amaiur "Herri txiki, infernu handi" saioan (ETB1).

• Datuak: Q2840919
• Multimedia: Amaiur / Q2840919