Valentim Fernandes
| Valentim Fernandes | |
|---|---|
.png) "Vita Christi", verko de Valentim Fernandes, publikigita en 1495. | |
| Persona informo | |
| Naskiĝo | 1449 en Moravio |
| Morto | 1519 |
| Okupo | |
| Okupo | presisto 
|
Valentim FERNANDES (mortis en 1518 aŭ 1519), kromnomita "Valentim Fernandes la Germana" aŭ "Valentim Fernandes de Moravio", estis la plej elstara figuro en Prototipografio[1] en Portugalio. Ĉi tiu germana presisto akiris presaj privilegiojn en Portugalio ekde 1495. Hodiaŭ oni scias pri 18 libroj, kiujn li presis, el kiuj 6 estis produktitaj en la 15-a jarcento. Li estis tradukisto, aŭtoro, komercisto, esploristo, historiisto kaj geografo.
Biografio
[redakti | redakti fonton].jpeg)
Kiam li ekloĝis en Portugalio, Valentim Fernandes majstris la germanan, la latinan, la toskanan, la kastilian kaj la portugalan, sciojn kiujn li eble akiris dum vojaĝoj ĉirkaŭ Eŭropo.
Valentim Fernandes naskiĝis en la regiono de Moravio, areo de germana influo, proksime al Bohemio, kun presiloj funkciigantaj ekde la 1480-aj jaroj En 1486, Conrad Stahel (1450-1499) presis la unuan libron en la urbo Bruno.
En 1493 Valentim Fernandes estis en Sevilo.
Valentim Fernandes verŝajne alvenis al Portugalio en 1493. Inter 1495 ĝis 1516, tiu germana tipografo akiris presprivilegiojn kaj laboris en la industrio de Portugalio, servante al reĝino Dona Leonor, vidvino de João la 2-a, al kiu li estis varleto.
Lerta komercisto kaj humanisto kun vasta kulturo, estas al Fernandes ke ni ŝuldas unu el la plej gravaj atestoj pri la Portugalaj Malkovroj: la manskribitaj notoj kun ĉirkaŭ 300 paĝoj, kiuj nun estas konservitaj en la Ŝtata Biblioteko de Munkeno, konata kiel la Manuskripto de Valentim Fernandes.
En 1503 li estis nomumita kiel merkato-makleristo en Lisbono por transmaraj spicaj transakcioj destinitaj al Germanio kaj kiel notario (aŭ jurligita oficisto) por reciprokaj kontraktoj inter germanaj komercistoj.
Vita Christi, 1495
[redakti | redakti fonton]_Livro_de_Marco_Polo.png)
Kun tipografia presejo en Lisbono, Valentim Fernandes estis la unua kiu presis ilustritajn librojn en Portugalio.
La Vita Christi estas unu el la plej gravaj inkunabloj (libroj presitaj ĝis 1500) presitaj en Portugalio.
En kvar foliaj partoj presitaj en Lisbono, en 1495, laŭ ordono kaj koste de reĝo Johano la 2-a kaj Dona Leonor, ĝi estas konsiderata la tria portugala inkunablo, post la Sacramental kaj la Tratado de Confissom (Chaves, 1489), — kaj la unua ilustrita libro presita en Portugalio.
La presado estis farita en partnereco kun Nikolao el Saksio (1444-1487), germana presisto kiu alvenis al Portugalio el Hispanio.
Interese, la moto de la reĝino, la salikoka vendisto, estis presita inverse.
Por presi la verkon, Valentim Fernandes devis aĉeti paperon eksterlande kaj uzi moveblajn tipojn de la germana majstro Pedro Brun (aktiva inter 1477-1506), tipografo aktiva en Sevilo, krom la granda gravuraĵo de la Kalvario, atribuita al majstro E. S., unu el la plej gravaj germanaj gravuristoj de la 15-a jarcento.
La majuskla E havas formon, kiu aperas nur en Sevilo, en la metiejoj de Pedro Brun, Meinard Ungut (1499) kaj Stanislau Polono (1475-1524), kaj ankaŭ en la presejo de la tiel nomataj "Germanaj Kunuloj", kie ĉiuj estis aktivaj ĉirkaŭ 1495.
La originalteksto de la "Vita Christi", verkita en la latina fare de Ludolfo de Saksio (1300-1388), estis tradukita en la Abatejo de Alcobaça antaŭ 1445. La manuskripto de Alkobaso estis reviziita de la monaĥoj en la Monaĥejo de São Francisco de Xabregas antaŭ irado al la presejo de Valentim Fernandes.
La modelo sekvita estis tiu de la libroj, kiujn germanaj tipografoj presis en Sevilo kaj Burgoso: rondaj, densigitaj, sed tre legeblaj gotikaj literoj, kun partoj de la teksto presitaj ruĝe.
Por presi la kvar partojn de tiu ĉi libro en «lingoagem» (termino uzata por karakterizi la vulgaran portugalan), kun entute 1060 paĝoj, Fernandes aĉetis paperon eksterlande.
Vespaziano, 1496
[redakti | redakti fonton]La dua ilustrita libro presita de Valentim Fernandes estas la "Estoria de muy noble Vespesiano emperador de Roma" ("Historio pri la tre nobla Vespaziano, imperiestro de Romo"), kiu estis publikigita, en Lisbono, en 1496; la gravuraĵoj estas el germana origino. La 20-an de aprilo 1496 finiĝis la presado de tiu ĉi kavalira romano, verkita en la portugala.
En tiu sama jaro (1496), Valentim Fernandes presis la "Proueytoso Regimenton contra a pestenença" ("Tre utila Regulo kontraŭ la pesto"), tradukon faritan fare de la franciskana pastro Luís de Rás, el la originalo de Johan Jacme.
Paŝtista gramatiko
[redakti | redakti fonton]La tria ilustrita libro de Valentim Fernandes estas la "Grammatica Pastrane". En 1497 li presis tri pamfletojn kiuj venus por formi la Grammatica Pastrana, latinan tekston kiu enhavas kelkajn frazojn en la portugala.
Ĉi tiu verko inkluzivas la "Thesaurus Pauperum", kies presado venas el 1533, la "Materiae" de Pedro Rombo, adapto de la teksto de Juan de Pastrana, tie konata kiel "Baculum Caecorum", finpresita la 27-an de majo 1497, kaj la "Materiae" de António Martins, sinoptiko de la teksto de Pastrana, kies presado finiĝis la 20-an de junio de tiu jaro.
La 21-an de februaro 1500 Valentim Fernandes finis presi la 1-an parton de la "Epistole et Orationes", per Cataldo Sículo (1455-1517).
En la 10-a de aprilo 1501, la presisto finis la verkon "Glosa famosissima sobre las Coplas de dõ Jorge Marriq", de Alonso de Cervantes kaj, eble, "Os Proverbios" ("La Proverboj") fare de Iñigo López de Mendoza, ambaŭ verkoj presitaj en la hispana lingvo.
Vojaĝraportoj
[redakti | redakti fonton]En 1502, Valentim Fernandes publikigis tri vojaĝraportojn:
- la Libro de Marko Polo,
- la Libro de Nicolas Venetto kaj
- la Letero de Jerónimo de Santo Estevão.
Marco Polo, presaĵo de Valentim Fernandes
[redakti | redakti fonton]Per la libro de Marco Paŭlo, Valentim Fernandes komencis la presitan disvastigon de eksterlandaj temoj.
Ĉu Valentim Fernades estis aŭ ne la tradukinto de la vojaĝraporto de Marco Paulo el la latina en la portugalan, estas opinio diskutita inter historiistoj. Estas pli verŝajne ke li tradukis el la toskana la rakonton pri la vojaĝoj de Nicolao Conti, verkita de Poggio.
En 1502 Valentim Fernandes presis Poemata de Cataldo Sículo.
La 21-an de februaro 1503, Valentim Fernandes estis nomumita fare de reĝo Manuel la 1-a al la posteno de makleristo por la komercistoj de Lisbono, kun la funkcio de notario.
En la fruaj jaroj de la 16-a jarcento, Fernandes eble pensis pri publikigado de sia propra verko, pri marvojaĝoj kaj portugalaj eltrovaĵoj. Tiu celo klarigus la metodan enketon al kiu li dediĉis sin inter 1506 ĝis 1510, kiam la pesto furiozis en Lisbono kaj Fernandes translokiĝis al Tomar por eviti la epidemion. Fuĝante el la pesto kiu krevis en Lisbono en oktobro 1505, Valentim Fernandes ekloĝis en Tomar kaj nur revenis al Lisbono en 1511.
Intervjuante maristojn kaj vojaĝantojn, li kolektis sennombrajn unuamanajn informojn. Valentim Fernandes notis ampleksan materialon pri la atlantikaj insuloj kaj la novaj afrikaj teritorioj malkovritaj de la portugaloj, tiuj skribaĵoj - ironio de la sorto! – ne restis ĉe ni, ĉar ili poste estis transdonitaj al lia amiko, la germana humanisto Konrad Peutinger.
Transskribo en presitan tekston de la fama "Manuskripto" de Valentim Fernandes estis ofertita al la Portugala Akademio de Historio fare de Joaquim Bensaúde (1859-1952) en 1940 (António Baião respondecis pri legado kaj recenzado de la tipografaj pruvoj).
Valentim Fernandes kunlaboris kun aliaj eksterlandaj tipografoj, establitaj en Portugalio:
- Johano Petro de Kremono
- Hermão de Campos
- Nikolao de Saksio
En 1504, tri libroj estis publikigitaj fare de Valentim Fernandes:
- "Regimeto dos ofiçiaaes... destes Regnos", finiĝis la 20-an de marto 1504
- "Cathecismo pequeno", de D. Diogo Ortiz, finpresita la 20-an de junio. En presado de tiu Katekismo li laboris kun Johano Petro de Kremono.
- "Regra e diffinçoõs da Ordem do Mestrado de Nosso Senhor Iesu Christo" ("Regulo kaj difinoj de la Ordeno de la Majstro de Nia Sinjoro Jesuo Kristo", el kiu estis presitaj du eldonoj.
- Eble en 1505 li presis la "Epistola serenissimi principis Hemanuelis... ad Summã Romanu Pontificem", leteron de Manuel la 1-a al la papo Julio la 2-a.
Tamen, la 16-an de decembro li finis la presadon de la "Autos dos Apostolos", daŭrigo de la teksto de Vita Christi.
Dum la pesta epidemio, Valentim Fernandes ŝajnas esti preninta paŭzon de sia laboro kiel presisto.
Reveninte al Lisbono, li rekomencis sian agadon kiel tipografo kaj presis, verŝajne en 1510 aŭ 1511, portugalan version de la "Evangelioj kaj Epistoloj", de Vilhelmo de Parizo (1125-1203). Ĉi tiu eldono de Valentim Fernandes estas laŭvorta kopio de la presaĵo farita de presisto Rodrigo Álvares en Porto.
La Ordigoj (1510—1514)
[redakti | redakti fonton]Baldaŭ post 1510, Valentim Fernandes estis komisiita fare de Manuel la 1-a por presi la "Ordenações" el la regno de Portugalio. Valentim Fernandes presis tiujn Ordigojn, en kvin volumoj - monumenta kodigo de la jura ordo de la reĝo Manuelo.
Mil kopioj de ĉiu libro, entute 5000 volumoj, kostis la grandegan sumon de 700 mil réis[2]. Valentim Fernandes dividis la presadon kun João Pedro Buonhomini de Kremono, sed la reĝo deziris pergamenkopion de ĉiuj kvin libroj de la "Ordenações".
Dungante João Pedro de Kremono, Valentim Fernandes rekomendis ke li faru specialan eldonon en pergamenon destinitan por D. Manuel la 1-a. La presado de ĉi tiuj "Ordenações", raportas la historiisto Artur Anselmo en sia "Origens da Imprensa em Portugal", daŭris ĝis la fino de la jaro 1514. Oni ripetis la presadon de libroj I kaj II, por fari la menciitan eldonon sur pergameno, por kompletigi la specialan kolekton destinitan por D. Manuel la 1-a.
La presado de la unuaj du volumoj estis malrapida, pro kialoj kiuj estas nekonataj, sed kiuj eble rilatas al la komplekseco de la farota grafika laboro kaj la bezono de zorgema revizio de la tekstoj. Libro I, kun 129 folioj, estis finpresita la 17-an de decembro 1512. Libro II, kun 60 folioj, estis preta la 18-an de novembro 1513.
Eble ĉar li rimarkis, ke li ne povas plenumi la interkonsentitan templimon por presado de la verko, Valentim Fernandes decidis subkontrakti la reston de la verko al la itala tipografo João Pedro Buonhomini el Kremono, kiu poste donos al la presaĵo specialan eldonon sur pergameno de ĉiuj 5 libroj de "Ordenações", destinitaj por Manuel la 1-a.
La verko estis kompletigita en 1514, kun la unuaj du libroj verkitaj fare de Valentim Fernandes kaj la aliaj tri de João Pedro de Cremona.
La lasta fazo
[redakti | redakti fonton]En 1513 aŭ 1514, Valentim Fernandes presis la duan parton de la "Epistolae et Orationes" kaj "Visiones", du verkojn de Cataldo Sículo.
En 1513 (?) venis el Hispanio al Portugalio la piemontano Nicolau Gazini. Gazini presis en Lisbono, kune kun Valentim Fernandes, kaj en marto 1518 li presis manlibron de sakramentoj laŭ la kutimo de la Koimbra eklezio, "Manuale secundum consuetudinem almae Colymbriensis ecclesiae", presita kun tipografia materialo de Valentim Fernandes.
En 1515, Valentim Fernandes presis gramatikon de Estevão Cavaleiro, la "Ars Virginis Mariae" kaj, en unuiĝo kun Hermão de Kempis, la "Ho compromisso e regimento dos officiaes da sancta confraria da Mesericordia".
Raporto pri la Tempoj
[redakti | redakti fonton]En 1518, li presis la "Reportorio dos tempos", portugalan version faritan de Valentim Fernandes mem en la kastilia originalo de André de Li. La Reportorio dos Tempos estas kompilaĵo bazita sur verkoj de Zakuto.
En 1496, la unua Astronomia verko estis presita en Portugalio, la "Almanach Perpetuum Celestium Motuum de Abraão Zacuto", estis publikigita en Leiria, kiu kaŭzis ĉiujn postajn deklinaciajn tabelojn uzitajn en navigacio. Ĝi estas tre malofta libro, kiu estis reproduktita per fotogravuraĵo en 1915 de Joaquim Bensaúde.
Estas kreditite ke Valentim Fernandes mortis baldaŭ post kiam la "Reportório" estis presita, en 1518 - aŭ en 1519.
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]- Andreas Frisner (1443-1487) germana presisto el Nurenbergo kaj presisto de Latina Biblio
- Ambrósio Nunes (1529-1611)[3] portugala kuracisto
- Rodrigo de Castro (1546-1627)[4]
- João Curvo Semedo (1635-1719) portugala kuracisto kaj kemiisto [5]
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ rilata al la ekapero de la tipografio.
- ↑ Réis estis antikva monero brazila kiu ankaŭ cirkulis en Portugalio, kun pluraj monbiletoj kaj moneroj dividitaj inter mil realoj.
- ↑ Universitato de Koimbro
- ↑ Universidade de Lisboa
- ↑ Ars Curandi