24-a de septembro

septembro
lu	ma	me	ĵa	ve	sa	di
						1
2	3	4	5	6	7	8
9	10	11	12	13	14	15
16	17	18	19	20	21	22
23	24	25	26	27	28	29
30
aranĝo de 2024 tagoj

La 24-a de septembro estas la 267-a tago de la jaro (la 268-a en superjaroj) laŭ la Gregoria kalendaro. 98 tagoj restas.

Je la 24-a de septembro okazis, interalie:

Eventoj

• 622: Mohamedo forlasis Mekkon kaj iris al Jatrib (posta Medino) - fino de Heĝiro signanta komencon de la islama tempokalkulo
• 787: Dua koncilio de Niceo komenciĝis
• 1483: En Prago urbestro kaj sep konsilistoj estas forigitaj tra la fenestroj de la Malnovurba Urbodomo kaj Novurba Urbodomo - la dua praga defenestrigo
• 1572: Hispanaj konkistadoroj senkapigis Túpac Amaru, lastan reganton de la Inkaa Imperio
• 1580: Angla navigisto Francis Drake finis ĉirkaŭnavigadon de la terglobo
• 1664: Nederlandanoj transdonis al angloj Novan Amsterdamon (posta Novjorko)
• 1676: Pola reĝo Johano la 3-a Sobieski venkis tatarojn en batalo de Wojniłów dum pola-turka milito 1672-1676
• 1706: Granda Nordia Milito: pactraktato de Altranstädt subskribiĝis - laŭ ĝi Aŭgusto la 2-a cedis polan kronon al Stanislao la 1-a
• 1793: Dua dispartigo de Pollando: nokte de la 23-a/24-a de septembro Pola Sejmo kunsidanta en ĉeesto de rusia generalo Johann von Rautenfeld en la kastelo de Grodno, ĉirkaŭita de rusa armeo, silente cedis teritorion de la Respubliko de Ambaŭ Nacioj al Reĝlando Prusio
• 1801: Kartvelio estis aneksita al la Rusia imperio
• 1841: Sultano de Brunejo cedis Saravakon al Britio
• 1846: Meksik-usona milito: generalo Zachary Taylor konkeris Monterejon
• 1852: En Parizo Henri Jules Giffard unuafoje altiĝis al 1800 metroj per propre konstruita aerŝipo kun vapormaŝino trafluginte 27 km
• 1853: Oceanio: Nov-Kaledonio iĝis franca kolonio
• 1877: Batalo de Ŝirojama (apud Kagoŝima) - registaraj trupoj finigis la ribelon de samurajoj, la lasta harakiris
• 1889: Episkopoj de 8 prakatolikaj eklezioj subskribis t.n. Deklaracion de Utreĥto
• 1906: Prezidento de Usono Theodore Roosevelt fiksis la unuan nacian monumenton de Usono – Devils Tower
• 1908 - Unua Ford Modelo T forlasis Ford Motor Company en Detrojto
• 1914: Unua Mondmilito: Cara armeo komencis sieĝon de Fortikaĵo Przemyśl, defendatan de Aŭstrio-Hungario, kiu kapitulacis post preskaŭ ses monatoj
• 1920: Turk-Armena Milito komenciĝis - malvenko de Armena Respubliko
• 1921: En Berlino ekfunkciis unua eŭropa aŭtovojo AVUS
• 1922: Dua Pola Respubliko: unua voĉdonado al Silezia Sejmo okazis en silezia vojevodio
• 1928: Katolika Eklezio en Pollando ŝanĝis nuptan promeson por virinoj, forigante el ĝi fragmenton devigantan la virinon al obeo al viro
• 1929: Registaro de Sovetunio dekretis, ke ekde la 1-a de oktobro enkondukiĝos reformita versio de la kalendaro, en kiu la semajno estos 5-taga, ĉiuj monatoj po 30 tagoj, kaj dum la ceteraj 5 aŭ 6 tagoj estos ferioj intermetitaj kun unu aŭ du certaj monatoj
• 1931: Oni subskribis unuan internacian konvencion limigantan ĉasadon al balenoj
• 1937: Sur Arkta Oceano dum trenŝipado sinkis kun 77 skipanoj brita destrojero HMS Somali, damaĝita 4 tagojn pli frue de germana U-Boot
• 1938: Hispana Enlanda Milito: registaro de la Dua Hispana Respubliko sub premo de la Ligo de Nacioj retirigis internaciajn taĉmentojn de la frontlinio
• 1939: soveta invado en Pollandon: Ruĝa Armeo okupis Augustów, Sejny, Hrubieszów, Drohobiĉ kaj Borislav. Germana-pola milito: germana artileria pripafado de Varsovio detruis plurajn oficejojn, historiajn monumentojn, ĉesis labori elektrejo kaj filtrejo; en Włocławek arestiĝis ĉirkaŭ 1000 judojn kaj bruliĝis 2 sinagogoj
• 1940: Tria Regno: premiero de la kontraŭjuda filmo Jud Süß
• 1941: germanaj regantoj en Prusa Silezio ordonis ŝanĝon de slave sonantaj nomoj al personoj, kiuj enskribiĝis en germanan naciecan liston; en Londono oni subskribis Atlantikan Ĉarton; en Britio kreiĝis franca ekzilregistaro, komence kiel Franca Nacia Komitato; komenco de la "infera aŭtuno" aŭ "fajra tornado" - speciala operaco de NKVD por detrui la centron de Kievo, okupitan de germanoj, per sekreta minado de gravaj domoj fare de sovetiaj sabotantoj
• 1942: Operaco Reinhardt: estro de Częstochowa sur publika murafiŝo "avertis nejudan popolon" kontraŭ helpo al judoj forkurintaj de geto, ĉar ilia kaŝigo aŭ nutrigo minacas per danĝero de mortpuno
• 1943: taĉmento de Pola Enlanda Armeo liberigis ĉirkaŭ 100 enprizonigitojn de la malliberejo en Biłgoraj
• 1944: Ribelo de Varsovio: ribelantoj forlasis kvartalon Czerniaków, la plej forte defendatan kvartalon, kie germanoj murdis 200 vunditojn, grandaj perdoj ambaŭflanke; Mezurbo kaj norda Żoliborz estas la lastaj rezistocentroj
• 1945: Slovakio: kontraŭjuda tumulto en Topoľčany
• 1946: Ĉina flugkompanio Cathay Pacific fondiĝis en Honkongo
• 1948: Japana konzerno de veturiloj Honda fondiĝis - komence ĝi produktis mopedojn
• 1950: Operaco Magia Tapiŝo komenciĝas - translokiĝo de jemenaj judoj al Israelo
• 1955: Nacia himno de Belorusio Ni, belorusoj ricevis oficialan statuson
• 1957: En Barcelono oni malfermis stadionon Camp Nou, la plej grandan en Eŭropo
• 1958: Ŝtatestro de Pollando Władysław Gomułka lanĉis sloganon konstrui 1000 lernejojn por jarmilo de la pola ŝtato
• 1959: Romano La lada tambureto de Günter Grass aperis
• 1960: Unua usona aviadila ŝipo surakviĝis kiel atomŝipo
• 1964: Komisiono Warren transdonis sian raporton al la prezidento de Usono kun konkludo, ke Lee Harvey Oswald agis sole dum la atenco kontraŭ John Fitzgerald Kennedy
• 1968: Usona televidstacio CBS ekdissendis novaĵan programeron 60 Minutoj pri la plej gravaj eventoj. Svazilando aniĝis al Unuiĝintaj Nacioj
• 1970: De Luno revenis soveta kosmosondilo Luna 16, alvenante kun 101 gramoj da lunaj rokoj
• 1973: Portugala kolonia imperio: Gvineo Bisaŭa, antaŭa Portugala Gvineo, proklamis sendependecon kaj samtage oficialigis sian flagon
• 1980: Al Vojevodia Juĝejo en Varsovio oni donis proponon pri registro de Sendependa Aŭtonomeca Sindikato "Solidareco"
• 1986: Premiero de filmo La nomo de la rozo, reĝisorita de Jean-Jacques Annaud
• 1990: Germana Demokratia Respubliko forlasis Varsovian Traktaton
• 1993: Norodom Sianuk refoje iĝis reĝo de Kamboĝo
• 1998: Testoflugo de la rusia flugboato Be-200, destinita interalie por kontraŭincendiaj taskoj
• 2005: Uragano Rita ekbatis usonajn subŝtatojn Teksason kaj Luizianon
• 2008: Aso Taro iĝis ĉefministro de Japanio
• 2009: Prezidento Lech Kaczyński, kiel unua polo, malfermis la Novjorkan Borson. En Anglio oni anoncis trovon de la trezoro de Staffordshire
• 2010: Malfermo de la subtera muzeo sub Ĉefa Bazarejo en Krakovo
• 2013: Pollingva vikipedio atingis unu milionon da artikoloj
• 2014: Marsa Veturilo, lanĉita de Barata Organizaĵo por Kosmo-Esplorado, eniris orbiton de Marso
• 2015: Haĝo: dum pilgrimado al Mekko okazis paniko – 2431 pilgrimoj estis piedpremitaj kaj 934 vundiĝis
• 2016: Budapeŝta eksplodo kontraŭ du hungaraj policanoj, kiuj travivis
• 2017: Sobrec-Tago en Pollando, iniciatita de Katolika Eklezio kaj realigita de Sekulara Organizaĵaro por Sobreco kune kun finiĝanta Nacia Sobrec-Kongreso kaj pli frua daŭranta kampanjo
• 2018: Programo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Disvolvado: Pollando forlasinta leviĝantajn merkatojn, post 10 jaroj, kiel la unua el Mez-Orienta Eŭropo, aliĝis al 25 landoj kun la plej evoluintaj ekonomioj
• 2022: 213-a tago de la Invado de Rusio en Ukrainion

Naskiĝoj

• 15: Vitelio, romia imperiestro (m. 69)
• 1473: Georg von Frundsberg, germana kondotiero kaj soldulo serve de Habsburgoj (m. 1528)
• 1501: Gerolamo Cardano, itala matematikisto, astrologo, inventisto de kardan-krado (m. 1576)
• 1564: William Adams, angla navigisto, konsilisto de Tokugawa Ieyasu, ricevinto de la titolo samurajo (m. 1620)
• 1568: Ferenc Wathay, hungara komponisto, pentristo (m. nekonata)
• 1583: Albrecht von Wallenstein, ĉeĥa militisto kaj politikisto (m. 1634)
• 1625: Johan de Witt, nederlanda politikisto, kontraŭulo de monarkiismo, murdita (m. 1672)
• 1717: Horace Walpole, brita politikisto kaj verkisto (m. 1797)
• 1739: Grigorij Potjomkin, rusa feldmarŝalo, konfidulo kaj favorato de rusa imperiestrino Katerina la 2-a (m. 1791)
• 1791: Friedrich Christoph Förster, germana verkisto kaj historiisto
• 1798: Johann Jakob Leitzmann, germana teologo kaj numismatikisto (m. 1877)
• 1801: Miĥail Ostrogradskij, rusia matematikisto, kunaŭtoro de diverĝenca teoremo kaj kunfondinto de la Peterburga matematika skolo (m. 1862)
• 1817: Ramón de Campoamor, hispana poeto, filozofo (m. 1901)
• 1821: Cyprian Norwid, pola poeto, dramisto, skulptisto, pentristo kaj filozofo (m. 1883)
• 1856: Ludwik Waryński, pola socialista aganto, aŭtoro de esperantigita poemo Katenmazuro, publikigita en Proletaria Kantaro (m. 1889)
• 1861: Walter Simons, germana juristo, vicprezidento de Vajmara Respubliko (m. 1937)
• 1878: Charles-Ferdinand Ramuz, svisa verkisto franclingva (m. 1947)
• 1884: İsmet İnönü, ĉefministro kaj prezidento de Turkio (m. 1972)
• 1891: Hendrik Adamson, estona instruisto, Esperanto-verkisto publikiganta en "Literatura Mondo", "Malgranda Revuo", "Norda Prismo" kaj enestanta en antologio Dekdu Poetoj (m. 1946)
• 1896: F. Scott Fitzgerald, usona verkisto (m. 1940)
• 1896: Albert Vass, hungara pentristo (m. 1969)
• 1896: Elsa Triolet, franca verkistino (m. 1970)
• 1897: István Sinka, hungara poeto (m. 1969)
• 1898: Howard Walter Florey, aŭstralia Nobelpremiita kemiisto kaj farmakologo, kunekstraktinto de penicilino (m. 1968)
• 1902: Ruhollah Ĥomejni, ŝijaisma ajatolo, plej supera gvidanto de Irano (m. 1989)
• 1903: Dimitrij Sneĵko, belorusa kuracisto, estrarano de la SEU, aŭtoro de Esperanto-vortaroj, kunlaboranto de "Sennaciulo" (m. 1957)
• 1905: Imre Hajós, rumania hungara pentristo (m. 1977)
• 1905: Severo Ochoa, hispana biokemiisto kaj genetikisto, kunricevinto de Nobel-premio pri fiziologio aŭ medicino pro esploro de RNA (m. 1993)
• 1907: Erzsi Palotai, hungara deklamistino, verkistino (m. 1988)
• 1910: István Vas, hungara poeto, verkisto, tradukisto (m. 1991)
• 1911: Konstantin Ĉernenko, ŝtatestro de Sovetunio (m. 1985)
• 1914: Andrzej Panufnik, pola komponisto kaj dirigento (m. 1991)
• 1914: Jiří Kolář, ĉeĥa poeto, dramaturgo, tradukisto (m. 2002)
• 1915: Ferenc Bedő, hungara aktoro (m. 1989)
• 1918: Hieronim Dekutowski, pola partizana komandanto de Enlanda Armeo, murdita (m. 1949)
• 1919: Gyula Borbándi, hungara ĵurnalisto, verkisto, literaturhistoriisto (m. 2014)
• 1923: Raoul Bott, hungara matematikisto kaj fizikisto (m. 2005)
• 1923: Ziemowit Fedecki, pola slavistikisto (m. 2009)
• 1932: László Szabó, rumania hungara inĝeniero pri mekaniko
• 1936: Jim Henson, usona marionetisto kaj reĝisoro (m. 1990)
• 1936: Gerard Głuchowski, pola filozofo, jogano kaj esotera pentristo, scienca prizorganto de Studenta Orientalisma Esperanto-Rondo en Lublin
• 1940: Friederike Zaisberger, aŭstra historiistino kaj arkivestrino (m. 2019)
• 1941: Elemér Zágoni, rumania hungara apotekisto
• 1941: Linda McCartney, usona fotistino kaj muzikistino (m. 1998)
• 1948: Péter Zirkuli, rumania hungara, hungara ĵurnalisto, poeto, tradukisto
• 1949: Pedro Almodóvar hispana reĝisoro kaj scenaristo

Mortoj

• 366: Libero, papo, ortodoksa sanktulo kaj de la Kopta Ortodoksa Eklezio de Aleksandrio, ekziligito
• 768: Pipino la pli juna, franka majordomo, reĝo de frankoj (n. 714)
• 1046: Sankta Gerardo, unua hungara episkopo, murdita (n. 980)
• 1143: Inocento la 2-a, papo kunvokinta la Duan Lateranan koncilion
• 1180: Manuelo la 1-a Komneno, bizanca imperiestro (n. 1118)
• 1230: Alfonso la 9-a, reĝo de Leono (n. 1171)
• 1459: Eriko de Pomerio, skandinavia reĝo (n. ĉirkaŭ 1381)
• 1494: Poliziano, itala humanisto (n. 1454)
• 1541: Paracelsus, germana kuracisto, mistikulo, filozofo, patro de la moderna medicino (n. 1493)
• 1545: Albrecht von Brandenburg, germana kardinalo (n. 1490)
• 1572: Túpac Amaru, reĝo de inkaoj, lasta reganto de la Inkaa imperio, murdita (n. 1545)
• 1621: Jan Karol Chodkiewicz, pola militisto, hetmano de Grandprinclando Litovio (n. 1560)
• 1646: Duarte Lobo, portugala komponisto (n. ĉirkaŭ 1565)
• 1753: Georg Gebel, germana komponisto kaj muzikisto (n. 1709)
• 1834: Petro la 1-a, imperiestro de Brazilo kaj de Portugalio (n. 1798)
• 1864: Szevér Reviczky, hungara ĵurnalisto, tradukisto (n. 1840)
• 1881: Heinrich Ludolf Ahrens, germana klasika filologo kaj pedagogo (n. 1809)
• 1914: İsmail Gaspıralı, krime-tatara socia aganto, kleriganto kaj verkisto (n. 1851)
• 1914: Péter Szabó, hungara matematikisto (n. 1867)
• 1920: Peter Carl Fabergé, rusia oraĵisto kaj juvelisto (n. 1846)
• 1920: Inessa Armand, franca kaj rusia komunistino kaj revoluciulino, amatino de Lenin (n. 1874)
• 1924: Ödön Klein, hungara ĵurnalisto kaj presoficejestro (n. 1853)
• 1933: Bruno Pontecorvo, itala nuklea fizikisto, okupiĝanta pri partikla fiziko kaj neŭtrinoj (n. 1913)
• 1938: Jolán Simon, hungara dadaisma deklamistino, aktorino (n. 1885)
• 1939: Carl Laemmle, usona filmproduktoro (n. 1867)
• 1940: Béla Iványi-Grünwald, hungara pentristo (n. 1867)
• 1945: Hans Geiger, germana fizikisto, kunkreinto de la kalkulilo Geiger (n. 1882)
• 1949: György Pálffy, hungara generalo, komunisto kaj kontraŭfaŝisto, ekzekutita (n. 1949)
• 1968: Benedek Banner, hungara arkeologo kaj etnografo (n. 1884)
• 1974: Ferenc Czeyda-Pommersheim, hungara kuracisto (n. 1891)
• 1986: Elemér Lakó, hungara lingvisto kaj bibliotekisto, persekutata (n. 1929)
• 1989: Elli Nikodémusz, hungara tradukistino (n. 1923)
• 1991: Theodor Seuss Geisel (pseudonime: D-ro Seuss), usona verkisto kaj ilustristo de porinfana literaturo (n. 1904)
• 1994: Otto F. Walter, svisa verkisto (n. 1928)
• 2004: Françoise Sagan, franca verkistino (n. 1935)
• 2015: Ellis Kaut, germana verkistino (n. 1920)

Specialaj tagoj kaj festoj

• Festoj kaj rememoroj en Katolika Eklezio:
  • Sankta Gerardo, hungara misia episkopo
• Gvineo Bisaŭa: Nacia tago, proklamo de la sendependeco 1973
• Trinidado kaj Tobago: Tago de Respubliko, 1976
• Sud-Afriko: Tago de Kultura heredo, 1995

Tagoj de semajno

La 24-a de septembro estas (laŭ gregoria kalendaro):

• Dimanĉo en jaroj: 1589 1595 1600 1606 1617 1623 1628 1634 1645 1651 1656 1662 1673 1679 1684 1690 1702 1713 1719 1724 1730 1741 1747 1752 1758 1769 1775 1780 1786 1797 1809 1815 1820 1826 1837 1843 1848 1854 1865 1871 1876 1882 1893 1899 1905 1911 1916 1922 1933 1939 1944 1950 1961 1967 1972 1978 1989 1995 2000 2006 2017 2023 2028 2034 2045 2051 2056 2062 2073 2079 2084 2090;
• Lundo en jaroj: 1584 1590 1601 1607 1612 1618 1629 1635 1640 1646 1657 1663 1668 1674 1685 1691 1696 1703 1708 1714 1725 1731 1736 1742 1753 1759 1764 1770 1781 1787 1792 1798 1804 1810 1821 1827 1832 1838 1849 1855 1860 1866 1877 1883 1888 1894 1900 1906 1917 1923 1928 1934 1945 1951 1956 1962 1973 1979 1984 1990 2001 2007 2012 2018 2029 2035 2040 2046 2057 2063 2068 2074 2085 2091 2096;
• Mardo en jaroj: 1585 1591 1596 1602 1613 1619 1624 1630 1641 1647 1652 1658 1669 1675 1680 1686 1697 1709 1715 1720 1726 1737 1743 1748 1754 1765 1771 1776 1782 1793 1799 1805 1811 1816 1822 1833 1839 1844 1850 1861 1867 1872 1878 1889 1895 1901 1907 1912 1918 1929 1935 1940 1946 1957 1963 1968 1974 1985 1991 1996 2002 2013 2019 2024 2030 2041 2047 2052 2058 2069 2075 2080 2086 2097;
• Merkredo en jaroj: 1586 1597 1603 1608 1614 1625 1631 1636 1642 1653 1659 1664 1670 1681 1687 1692 1698 1704 1710 1721 1727 1732 1738 1749 1755 1760 1766 1777 1783 1788 1794 1800 1806 1817 1823 1828 1834 1845 1851 1856 1862 1873 1879 1884 1890 1902 1913 1919 1924 1930 1941 1947 1952 1958 1969 1975 1980 1986 1997 2003 2008 2014 2025 2031 2036 2042 2053 2059 2064 2070 2081 2087 2092 2098;
• Ĵaŭdo en jaroj: 1587 1592 1598 1609 1615 1620 1626 1637 1643 1648 1654 1665 1671 1676 1682 1693 1699 1705 1711 1716 1722 1733 1739 1744 1750 1761 1767 1772 1778 1789 1795 1801 1807 1812 1818 1829 1835 1840 1846 1857 1863 1868 1874 1885 1891 1896 1903 1908 1914 1925 1931 1936 1942 1953 1959 1964 1970 1981 1987 1992 1998 2009 2015 2020 2026 2037 2043 2048 2054 2065 2071 2076 2082 2093 2099;
• Vendredo en jaroj: 1582 1593 1599 1604 1610 1621 1627 1632 1638 1649 1655 1660 1666 1677 1683 1688 1694 1700 1706 1717 1723 1728 1734 1745 1751 1756 1762 1773 1779 1784 1790 1802 1813 1819 1824 1830 1841 1847 1852 1858 1869 1875 1880 1886 1897 1909 1915 1920 1926 1937 1943 1948 1954 1965 1971 1976 1982 1993 1999 2004 2010 2021 2027 2032 2038 2049 2055 2060 2066 2077 2083 2088 2094;
• Sabato en jaroj: 1583 1588 1594 1605 1611 1616 1622 1633 1639 1644 1650 1661 1667 1672 1678 1689 1695 1701 1707 1712 1718 1729 1735 1740 1746 1757 1763 1768 1774 1785 1791 1796 1803 1808 1814 1825 1831 1836 1842 1853 1859 1864 1870 1881 1887 1892 1898 1904 1910 1921 1927 1932 1938 1949 1955 1960 1966 1977 1983 1988 1994 2005 2011 2016 2022 2033 2039 2044 2050 2061 2067 2072 2078 2089 2095.