Vidi fonton por Japanio

{{Informkesto lando
|nomoenlokalingvo = {{Karaktero|ja|日本国|Nihonkoku/Nipponkoku<ref>Oni pensas, ke la nomo uzata en Okcidento devenas el vorto en ĉina dialekto, kiun oni prononcas {{IFA|jāk-bəng}}.</ref>}}
|eonomo = Japanio
|flago = [[Dosiero:Flago-de-Japanio.svg|175px|border|flago de Japanio]]
|blazono = [[Dosiero:Imperial Seal of Japan.svg|75px|Imperia Krizantema Blazono]]
|nacia himno = [[Kimi ga yo]], "La reĝlando de la imperiestro"
|nacia devizo = neniu
|lokigo-bildo = [[Dosiero:Japan (orthographic projection).svg|270px|Situo de Japanio]]
|oficiala lingvo = neniu
|lingvoj = [[Japana lingvo|japana]], [[Ajnua lingvo|ajnua]], [[Rjukjua lingvaro|rjukjua]], [[Okinava lingvo|okinava]]
|ĉefurbo = [[Tokio]] (efektive oficiala)
|religio = [[Budhismo]], kaj [[Ŝintoismo]]
|km2 = 377944
|akvo = 0.8
|loĝantoj = Japano
|loĝantaro = 125507472
|loĝantaro-jaro=2020
|loĝdenso = 332
|vivlongeco = 0,953 (laŭ [[IHD]])
|valuto = [[Japana eno|Eno]]
|valuta kodo = ¥/円
|horzono = +9
|ttt =
|landkodo = JP
|tel = +81
|politika sistemo = [[Parlamenta monarkio]]
|ŝtatestro = [[Naruhito]]
|ĉefministro = 岸田 文雄 <small>(Kiŝida Fumio, ekde okt. 2021)</small>
|nacia tago = {{daton|11|februaro}} <ref>{{citaĵo el la reto | aŭtoro=HORI, Jasuo | titolo=Februaraj festoj | eldoninto=Monato | dato=2019-04-17 | paĝoj=17 | url=https://www.monato.be/2006/008568.php | alirdato=2020-01-05 }}</ref>
|sendependeco = [[11-a de februaro]] [[-660]]
|de kiu =
|esperanto-asocio = [[Japana Esperanto-Instituto]]
|MEP = 4 309 500 milionoj da [[usona dolaro|$]]
|MEP jaro = 2010
|MEP pokapa = 33 804 [[usona dolaro|$]]
|DNS = .jp
|kesteroj  =
{{Informkesto geografiaĵo|insularo
|subŝablono    = jes
|priskribo de bildo=
|regiono-ISO   = JP
|mapo lokumilo = iso
|mapo1 lokumilo =
|latitudo      = {{#invoke:Wikidata|claim|P625|parameter=latitude}}
|longitudo     = {{#invoke:Wikidata|claim|P625|parameter=longitude}}
|zomo          = 3
|longo         =
|larĝo         =
|plej alta     =
|plej alta leviĝo =
|parenco       = Pacifika oceano
|parenco_tipo  = Akvejo
|ĉefa parto    =[[Hokkaido]], [[Honŝuo]], [[Ŝikoku]], [[Kjuŝu]], kaj [[Okinava Insulo|Okinavo]]
|ĉefa parto_tipo = Ĉefaj insuloj
}}
}}<!--fino de la ekstera informkesto -->
[[Dosiero:Satellite View of Japan 1999.jpg|eta|maldekstre|180px|{{Centre|La [[Japana insularo]] el satelita perspektivo}}]]
'''Japanio''' aŭ '''Japanujo''' (fojfoje ankaŭ '''Nipono'''<ref>[http://vortaro.net/#Nipono Nipono] en la [[Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto]], jen en la eldono 2020, reta versio</ref><ref>ankaŭ en unua eldono de PIV el 1970, paĝo 739, kun klarigo "japana nomo de Japanio", kaj en la NPIV de 2002, paĝo 785, kun indiko al "Japanio"</ref>) estas [[insula lando]] en [[Orienta Azio]] precize en la nordokcidento de la [[Pacifika Oceano]]. Ĝi limas kun la [[Japana Maro]] okcidente kaj etendas el la [[Oĥotska Maro]] norde ĝis la [[Orientĉina Maro]] kaj [[Tajvano]] sude. Parto de la Pacifika [[Fajro Ringo]], Japanio enhavas [[Japana arkipelago|arkipelagon]] de 6 852 [[insulo]]j kiu kovras 377 975&nbsp;km²; la kvin ĉefaj insuloj de la lando, el nordo suden, estas [[Hokkaido]], [[Honŝuo]], [[Ŝikoku]], [[Kjuŝu]], kaj [[Okinava Insulo|Okinavo]]. [[Tokio]] estas la ĉefurbo de Japanio kaj ties plej granda urbo; aliaj gravaj urboj estas [[Jokohamo]], [[Osako]], [[Nagojo]], [[Saporo]], [[Fukuoka]], [[Kobe]], kaj [[Kioto]].

Japanio estas la [[Listo de landoj laŭ loĝantaro|dekunua plej loĝata lando en la mondo]], same kiel unu el la [[loĝdenseco|plej dense loĝata]] kaj [[Urbanizado|urbanizita]]. Ĉirkaŭ tri kvaronoj de la [[tereno]] de la lando estas montara, kaj tio koncentras ties loĝantaron de 125 milionoj da personoj sur mallarĝaj marbordaj ebenaĵoj. Japanio estas dividita en [[Gubernioj de Japanio|47 administraciaj gubernioj]] kaj [[Regionoj de Japanio|ok tradiciaj regionoj]]. La [[Grandtokia Areo]] estas la [[Kunurbaĵo|plej loĝata metropola areo]] en la mondo, kun pli ol 37.4 milionoj da loĝantoj. 

Japanio estis loĝata ekde la [[Malfrua Paleolitiko]] (30 000 a.K.), kvankam la plej fruaj mencioj pri la japana arkipelago aperis en la Libro de Han, nome ĉinaj kronikoj el la 1a jarcento p.K. Inter la 4a kaj la 9a jarcentoj, la regnoj de Japanio unuiĝis sub [[Imperiestro de Japanio|imperiestro]] kaj lia imperia [[kortego]] kun sidejo en [[Heian-kyo]]. El la 12a jarcento, tamen, la politika povo estis plenumita de serio de militistaj diktatoroj (nome ''[[shōgun]]'') kaj de feŭdismaj senjoroj (nome ''[[daimyō]]''), plifortigita per klaso de militista nobelaro (nome ''[[samurajo]]j''). Post [[Epoko Sengoku|jarcent-longa periodo de enlanda milito]], la lando estis reunuigita en 1603 sub la [[Tokugava ŝogunlando]], kiu aplikis [[Sakoku|izoligan enlandan politikon]]. En 1854, ŝiparo de [[Usono]] devigis Japanion [[Bakumacu|malfermiĝi al komerco kun okcidentaj landoj]], kio kondukis per la Boŝina milito al la fino de la ŝogunlando kaj al la [[Meiĵi-reformo|restarigo de la imperia povo]] en 1868. En la Meiĵi-erao, la [[Imperio de Japanio]] adoptis [[konstitucio|okcident-stilan konstitucion]] kaj entreprenis programon de [[industriigo]] kaj modernigo. En 1937, Japanio [[Dua Ĉin-Japana Milito|invadis Ĉinion]]; en 1941, ĝi eniris en la [[Dua Mondmilito]] kiel unu el la tri plej gravaj potencoj de la [[Akso Berlino-Romo-Tokio]]. Malvenkita en la [[Pacifika Milito]] kaj subpremite per la [[Atombomboj de Hiroŝimo kaj Nagasako|nuraj du amasmortigaj atombomboj]], Japanio [[Kapitulaco de Japanio|kapitulacis]] en 1945 kaj suferis sep-jaran [[Okupacio de Japanio|okupacion fare de aliancanoj]], speciale de Usono, dum kiu ĝi adoptis [[Konstitucio de Japanio|novan konstitucion]]. Ekde 1947, Japanio havis [[Unueca ŝtato|unuecan]] [[Parlamenta demokratio|parlamentan]] [[Konstitucia monarkio|konstitucian monarkion]] kun [[Duĉambra parlamento|duĉambra]] [[parlamento]], nome [[Kokkai]].

Japanio estas [[granda potenco]] kaj membro de nombraj internaciaj organizaĵoj, kiel [[Unuiĝintaj Nacioj]] (nur ekde 1956), la [[Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo|OEKE]], kaj la G7. Kvankam ĝi per la artikolo 9a de la Japana Konstitucio rezignis pri sia rajto al [[militdeklaro]], la lando plutenas armeon nomitan "Japanaj Mem-Defendaj Fortoj", kiu estas rangigita kiel la [[Militfortoj#Kapablodisvolviĝo|kvara plej pova armeo de la mondo]]. Post la Dua Mondmilito, Japanio vidis [[ekonomio|grandan ekonomian kreskon]], kaj iĝis la dua plej granda ekonomio en la mondo ĉirkaŭ 1990 antaŭ esti preterpasita de Ĉinio en 2010. Spite la bremson al la kresko ekde la nomita "Perdita Jardeko", la landa ekonomio restas la [[Listo de landoj laŭ MEP (ĝenerale)|tria plej granda laŭ pokapa MEP]] kaj la kvara plej granda laŭ MEP kaj aĉetopovo. Pinta lando en la [[Aŭtomobila industrio|aŭtomobila]] kaj la [[elektronika industrio]]j, Japanio faris gravajn kontribuojn al la [[scienco kaj tekniko]]. Rangigita la dua pinta lando laŭ la [[Indico de homa disvolviĝo]] en Azio post nur [[Singapuro]], Japanio estas la dua lando en la mondo laŭ la [[vivdaŭro]], kvankam ĝi lastatempe estas suferanta malpliigon de loĝantaro. La [[japana kulturo]] estas bone konata tra la tuta mondo, inklude ties [[Japana arto|arton]], [[Japana kuirarto|kuirarton]], muzikon, kaj popolkulturon, kio enhavas elstarajn industrion de [[animeo|animacio]] kaj [[videoludo]]j.

== Nomoj kaj simboloj ==
Ĝia antikva nomo estas ''Jamato'' {{Karaktero|ja|大和|Jamato}} kaj la oficiala nomo estas ''Nihon-koku'' aŭ ''Nippon-koku'' 日本 [nihon/nippon], kiu laŭvorte signifas "Origino de la Suno". La landnomo 日本, origino de la suno, estis fiksita en Ĉinio el kies vidpunkto Japanio situas tie, kie originas ĉiutage la sunleviĝo. En la kvina jarcento Japanio transprenis la [[Ĉina skribo|ĉinan skribon]] kaj kun ĝi ankaŭ la skribon de la landnomo. Sed la elparolo de la landnomo estas laŭ japana maniero: 日 ''niĉi'', 本 ''hon''. La ĉina prononco de la samaj karaktroj 日本 estas ĵi-ban. El tio eŭropanoj nomis ĝin ''Ĉipango'' aŭ ''Cipango'', angloj diras ĵepen, el kio devenas la vortoj "Japan" kaj Japanio.

La [[krizantemo]] estas la [[simbolo]] de la imperiestra familio. Ĝi staras sur ĉiuj [[pasporto]]j japanaj.

== Geografio ==
[[Dosiero:Sea of Japan-eo.png|350px|maldekstra|eta|{{Centre|Japanio inter la [[Japana maro]] kaj la [[Pacifika Oceano|Nordpacifika Oceanbaseno]]}}]]
Japanio konsistas el 14 125 insuloj kiuj etendiĝas laŭ la Pacifika marbordo de Azio.<ref>{{citaĵo el novaĵo |url=https://www.theguardian.com/world/2023/feb/16/japan-sees-its-number-of-islands-double-after-recount |titolo=Japan sees its number of islands double after recount |persona nomo=Justin |familia nomo=McCurry |dato=2023-02-16 |verkaĵo=The Guardian}}</ref> La japana insularo konsistas el kvar ĉefaj insuloj: [[Hokajdo]], [[Honŝuo]], [[Ŝikokuo]], kaj [[Kiuŝuo]], laŭ vicordo de nordo al sudo kaj proksimume 3600 pli malgrandaj. Sur areo de ĉirkaŭ 378 mil kvadrataj kilometroj vivas proksimume 127 milionoj da homoj. El la precize 377 915&nbsp;km² estas [[plugebla tero]] (kultivebla) nur 11%. La japana insula ĉeno etendiĝas de nordo al sudo kaj prezentas formon de arko. La plej norda ekstremo de la ĉefaj insuloj situas ĉe norda [[latitudo]] de ĉirkaŭ 45 gradoj, la plej suda punkto ĉe latitudo de 30 gradoj. Pli malgrandaj insuloj troviĝas eĉ pli sude ĝis 20 gradoj.

Pro tio la [[klimato]] montras grandajn diferencojn: en la nordo regas [[Modera klimato|modere malvarma klimato]], en la sudo subtropika.

Proksimume 75 centonoj de Japanio estas montaroj kaj montetaj areoj. [[Arbaro]]j kovras 67 centonojn de la tersurfaco. Japanio havas ĉirkaŭ 200 [[vulkano]]jn. Malfortaj [[tertremo]]j okazas tre ofte. De tempo al tempo fortaj tertremoj kaŭzas morton de multaj homoj kaj grandajn damaĝojn. Meznombre okazas proksimume mil tertremoj jare.

=== Maroj ===
Japanion ĉirkaŭas [[maro]]j; [[Pacifika oceano]] en la oriento kaj [[Japana Maro]] en la okcidento, norde aldoniĝas [[Oĥotska Maro]] kaj sude [[Orientĉina Maro]]. La tiel nomata Japana Maro situas fakte inter Japanio, [[Koreio]] kaj [[Rusio]]; koreoj nomas ĝin 'Orienta Maro'.

== Historio ==
{{Ĉefartikolo|Historio de Japanio}}
[[Dosiero:Jomon Vessel with Flame-like Ornamentation, attributed provenance Umataka, Nagaoka-shi, Niigata, Jomon period, 3000-2000 BC - Tokyo National Museum - DSC05620.JPG|eta|dekstra|Poto el la fina Ĵomon-epoko ([[-3000|3000]]–[[-2000|2000]] a.K., Nacia Muzeo, [[Tokio]]).]]
; [[Ĵomon-epoko]]: En la jaroj 10.000 a.K. ĝis ĉirkaŭ 300 a.K. migrantoj, verŝajne el centra [[Azio]], [[Siberio]] kaj el la suda [[Pacifiko]] enmigris en la areon de la nuna Japanio. La nomo devenas de la ornamaĵoj de la tiamaj [[poto]]j, kreitaj per [[ŝnuro]]j kaj [[kordo]]j. La homoj tiam estis [[ĉasistoj-kolektistoj|kolektantoj kaj ĉasantoj]].
; [[Jajoi-epoko]]: Unuaj konfirmitaj rilatoj inter Japanio kaj la [[ĉina imperio]] ekzistis de ĉirkaŭ 300 a.K. ĝis ĉirkaŭ 300 p.K. La {{nihongo|Jajoi-epoko|弥生|時代|Yayoi jidai}}, startis en la komenco de la [[Neolitiko]] en Japanio, pluis tra la [[Bronzepoko]], kaj je sia fino eniris en la [[Ferepoko]]. Distingaj karakteroj de la Jajoi-epoko estis la apero de novaj stiloj de [[ceramiko]] kaj la starto de [[intensa agrikulturo]] de [[rizo]]. Hierarkia sociklasa strukturo datas el tiu periodo kaj tio havas sian originon en Ĉinio. Ankaŭ teknikoj en [[metalurgio]] bazitaj sur la uzado de [[bronzo]] kaj [[fero]] estis enmetitaj el Ĉinio tra Koreio al Japanio en tiu periodo.
; [[Kofun-epoko]]: Grandaj tombejoj estis trovitaj el la Kofun-epoko de ĉirkaŭ 300 ĝis 710 p.K. Ekzistis politika kontakto al la najbara [[Koreio]] kaj enmigrado de Koreio al Japanio. Ekde la 5-a jarcento transpreniĝis la [[ĉina skribo]]. En ĉi tiu epoko aperis la unua japana ŝtato en la suda duono de la teritorio de la nuntempa Japanio, nome [[Jamato (regno)|Jamato]], kiu ekzistadis dum samnoma Jamato-epoko ĝis 8-a jarcento kaj estis alinomita "Nipon" je la 670-a jaro.
; [[Nara-epoko]] (710–784): En la jaro 710 la imperiestro Gemmei translokigis la ĉefurbon al Heijō-kyō (la nuntempa [[Nara]]). Heijō-kyō restis ĉefurbo ĝis la imperiestro Kammu translokigis ĝin en la jaro 784 al Nagaoka-kyō kaj jardekon poste al Heian-kyō (Kioto). La plejmultaj japanoj tiam vivis kampare ĉirkaŭ [[vilaĝo]]j. Ilia religio estis ĉefe [[ŝintoismo]], kiu bazis je spiritoj en naturo kaj prauloj ([[kami]]). En la Nara-epoko [[budhismo]] ricevis fortan subtenon. La [[ŝtatformo]] similis al la ĉina modelo.
; [[Heian-epoko]] (794–1185): En tiu epoko okazis kresko de la kortega kulturo en [[Heian-kyo]] ([[Kioto]]), ĉefe pri [[poezio]] kaj [[japana literaturo|literaturo]]. La potenco de la [[imperiestro]] malkreskis, kaj militistaj familioj establiĝis. Fine de la Heian-epoko la klano [[Minamoto (klano)|Minamoto]] kreis la unuan [[Ŝoguna reĝimo|ŝogunan reĝimon]]. Tiam oni parolis kaj skribis la [[klasika japana lingvo|klasikan japanan lingvon]] kaj interalie evoluigis la [[japanaj skribsistemoj|skribsistemojn]] de [[rondaj kanaoj|hiragana]] kaj [[strekaj kanaoj|katakano]].
[[Dosiero:Head of a Guardian 13thcentury Japan.jpg|eta|dekstra|''Kapo de gardisto'', 13a jarcento. Enironte en plej japanaj budhismaj temploj, vizitantoj devas preterpasi imponajn skulptaĵojn de timigaj figuroj de gardistoj kies rolo estas protekti el la malamikoj de la religio. La agresemo kaj troigo de la mienoj de tiuj figuroj kontrastegas kun la trankvilega sinteno de la Budho adorota ene. [[Broklina Muzeo]].]]
; [[Kamakura-epoko]] (1192–1333): Dum la Kamakura-epoko [[Kublaj-Ĥano]] dufoje provis invadi Japanion, kiuj tamen ne sukcesis pro [[tajfuno]]j, poste nomitaj ''diaj ventoj''. Dum tiu epoko la militista nobelaro gajnis pli kaj pli da influo kompare al la nobelaro, kiu superregis ankoraŭ en [[Kioto]] dum la [[epoko de Heian]].
; [[Muromaĉi-epoko]] (1338–1573): Potencaj, sendependaj [[daimio]]j havis proprajn armeojn. La [[ŝoguno]] perdis la kontrolon kaj komenciĝis la [[Sengoku-epoko]], la ''epoko de la disputintaj regnoj''. Dum tiu epoko, en Japanio la veraj politikaj potenculoj estas la [[Ŝoguno]]j de la familio Aŝikaga, kiuj instalis sian ''[[bakufu]]-n'' en [[Kioto]], en la kvartalo Muromaĉi kiu donis sian nomon al la periodo.
; [[Sengoku-epoko]] (1477–1568): La Sengoku-epoko ([[japana|japane]]: 戦国時代, ''sengoku-jidai'', laŭvorte '''aĝo de la militantaj provincoj''') estis epoko de sociaj moviĝoj, politikaj intrigoj kaj de daŭraj militoj inter la mezo de la [[15-a jarcento]] ĝis la komenco de la [[17-a jarcento]]. Tri imperiunuiĝintoj ([[Oda Nobunaga]], [[Toyotomi Hideyoshi]] kaj [[Tokugawa Ieyasu]]) finis en la [[Azuĉi-Momojama-epoko]] ([[1568]] bis 1603) la pli ol 100-jaran enlandan militon. Komerco kun [[Ĉinio]] pligrandiĝis kaj uzo de mono disvastiĝis kun apero de bazaroj kaj komercaj urboj. Ĉio ĉi aldone al la evoluo de la [[agrikulturo]] kaj [[metio]]j kreis emon al pli granda aŭtonomeco je ĉiuj tavoloj de la socia hierarkio.
; [[Edo-epoko]] (1603–1867): Japanio fermiĝis al eksterlandanoj. Krom kelkaj interŝanĝoj kun [[Ĉinio]] kaj [[Nederlando]] ne ekzistis rilatoj al aliaj ŝtatoj. Dum pli ol 250 jaroj la klano [[Tokugawa (klano)|Tokugawa]] konservis la estrecon super la aliaj daimioj. Tiu epoko alportis grandan prosperecon al la japana popolo. La loĝantaro daŭre kreskis, kaj la nuna [[Tokio]] tiam iĝis la plej granda metropolo en la mondo.
[[Dosiero:Mother of Warriors NGM-v31-p553.jpg|eta|upright|Japana patrino kun ĝemeloj, [[1917]].]]
; [[Meiji-epoko|Meiĝi-epoko]] (1868–1912): La [[reformo]] de la imperiestreco sub [[Mutsuhito|Meiji]]-[[tenno]] ekde 1868, la [[Meiji-restarigado]] donis al la lando modernan konstitucion kaj parlamenton, kvankam plue estis partiaj luktoj inter ŝoguno kaj feŭdaj senjoroj. Japanio iĝis [[konstitucia monarkio]], industriiĝis kaj atingis rangon de potenco en Pacifiko. Tiukadre ekde 1910 Japanio invadis kaj koloniigis [[Koreio]]n, trudis tien sian kulturon kaj restis tie dum tri jardekoj, kio ankoraŭ nuntempe malhelpas facilajn rilatojn inter ambaŭ popoloj kaj la respektivaj ŝtatoj. [[Tokio]] iĝis la ĉefurbo.
; [[Taiŝo-epoko]] (Taiŝoo, 1912–1926): En la [[unua mondmilito]] Japanio staris je la flanko de la [[triopa Entento]] kaj transprenis post fino de la milito germanajn teritoriojn kaj en Ĉinio kaj en insularoj de Pacifiko. Oni profitis la cirkonstancojn por trudi al Ĉinio teritoriajn, politikajn kaj ekonomiajn kondiĉojn, kio rezultis en amasaj ĉinprotestoj. Krome fine de la rusa revolucio, Japanio intervenis kun aliaj aliancanoj apoge al la [[Blanka armeo]] en la [[Rusia enlanda milito]] por kontroli teritoriojn en Siberio. La Taiŝo-epoko estis karakterizita de kultura dinamiko kun malfermo al eksteraj influoj, demokratieca stilo kaj ekonomia kresko. Demokrataj eksperimentoj fiaskis fine pro nestabileco kaj la militistaro transprenis la kontrolon.
[[Dosiero:Mukden 1931 japan shenyang.jpg|eta|maldekstra|Japanoj invadas [[Shenyang]] 1931.]]
; [[Ŝoŭa-epoko]] 1e (Ŝoŭa, 1926–1945, nome regado de la imperiestro [[Hirohito]], ĝis la [[Kapitulaco de Japanio|kapitulaco]] de la Imperio de Japanio en 1945): En 1931 Japanio okupaciis la nordorienton de Ĉinio kaj fondis en 1932 la sendependan ŝtaton [[Manĉukuo]] ([[Manĉurio]]) kiel [[pupoŝtato]] de Japanio. En 1937 Japanio konkeris aliajn teritoriojn de Ĉinio. Helpe de [[Siamo]], Japanio forpelis la eŭropan koloniismon el sudorienta Azio, por krei propran koloniaron, fakte anstataŭi tiun. Japanio eniris la [[Dua Mondmilito|Duan Mondmiliton]] atakante ĉe [[Pearl Harbor]] sur [[Havajo]]. La Japana Imperio fakte kontrolis la tutan okcidentan Pacifikon, el Manĉurio al Birmo. Tiu nova [[imperiismo]] eĉ ricevis apogon de lokaj aktivuloj en Vietnamio, Indonezio, Tajlando, Barato ktp., al kiuj Japanio promesis sendependecon. Tamen ankaŭ okazis multaj [[Japanaj militkrimoj|militkrimoj]], kiel [[komfortulinoj|deviga prostituado]], la [[masakro de Nankingo]] kaj hom-eksperimentoj fare de la [[Unuo 731]].

{{Ĉefartikolo|Konferenco de Kairo}}
[[Dosiero:Cairo conference.jpg|eta|250px|dekstre|[[Ĉiang Kai-ŝek]], [[Franklin Roosevelt]] kaj [[Winston Churchill]] en la konferenco de Kairo, la 25an de novembro 1943.]]
La '''Konferenco de Kairo''' (nomita ankaŭ "SEXTANT") okazis en [[Kairo]] en novembro [[1943]]. En tiu oni difinis la aliancan sintenon kontraŭ Japanio dum la [[Dua Mondmilito]] kaj oni faris decidojn pri la estonteco de [[Azio]] en la postmilito. Al tiu kunsido alvenis la prezidento [[Franklin Roosevelt]] de la konto de Usono, la ĉefministro [[Winston Churchill]] de la konto de [[Unuiĝinta Reĝlando]], kaj [[Ĉiang Kai-ŝek]] de la konto de la [[Respubliko Ĉinio (1912-1949)|Respubliko Ĉinio]].

[[Japanaj militkrimoj]] de la [[Imperio de Japanio]] okazis en multaj Azi-Pacifikaj landoj dum la periodo de japana [[imperiismo]], ĉefe dum la [[Dua Ĉina-Japana Milito]] kaj la [[Dua Mondmilito]]. Tiuj okazaĵoj estis priskribita foje kiel Azia Holokaŭsto.<ref name="nyt-1999">{{cite news| first=Ralph |last=Blumenthal |title=The World: Revisiting World War II Atrocities; Comparing the Unspeakable to the Unthinkable |url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9B05E6DB153FF934A35750C0A96F958260&sec=&spon=&partner=permalink&exprod=permalink |work=[[The New York Times]] |date=7a de Marto, 1999 |accessdate=2008-07-26 }}</ref> Kelkaj [[militkrimo]]j estis fifaritaj de [[militistoj]] el la Imperio de Japanio fine de la 19a jarcento, kvankam plej okazis dum la unua parto de la ''[[Ŝoŭa-erao]]''. La [[kapitulaco de Japanio]] okazis post la faligo de la [[atombombo]]j sur [[Hiroŝimo]]n la 6-an de aŭgusto 1945 kaj sur [[Nagasako]]n la [[9-an de aŭgusto]] 1945. La lastaj malvenkoj de la Japana Imperio estis la [[Soveta invado de Manĉurio]] kaj la [[Sovet–Japana Milito]].

; [[Ŝoŭa-epoko]] 2e (1945–1989): La [[Okupacio de Japanio]] fare de Aliancanoj fine de la Dua Mondmilito estis estrita de la Generalo [[Douglas MacArthur]], nome Supera Komandanto de la Aliancaj Armeoj, kun subteno de la Brita Komunumo. Malkiel ĉe la [[Okupacio de Germanio]], [[Sovetunio]] ne estis rajtigita influi super Japanio. Tiu eksterlanda ĉeesto markis la nuran fojon en la historio de Japanio kiam ĝi estis okupaciita de eksterlanda potenco. La lando iĝis plena [[parlamenta demokratio]] kiu kongruis kun la prioritatoj de la 1930-aj jaroj en la tiam nova politiko "New Deal" de Roosevelt. Tiu okupacio, kun kodonomo Operaco Nigra Listo, finis per la [[San-Francisko Pactraktato]], subskribita la 8an de septembro, 1951, kaj valida el la 28a de aprilo, 1952, post kio la suvereneco de Japanio – kun la escepto, ĝis 1972, de la Rjukjua Insularo – estis tute restaŭrita. Krome estis subskribita la [[Traktato de Reciproka Kunlaborado kaj Sekureco Inter Usono kaj Japanio]], kio rezultis en la [[Anpo-protestoj]]. Post la kapitulaco okazis la rekonstruado, unue en la okupaciita Japanio, kiu definitive liberiĝis en 1952. Usono integris Japanion al barejo kontraŭ [[komunismo]]. Japanio ricevis monan helpon de Usono por rekonstruiĝi denove tra la GARIOA-programo. La japana ekonomio rapidege kreskis kaj la ŝtato iĝis pacema demokratio.

; [[Heisei-epoko]] (de 1989 ĝis nun): Komence de la 1990-aj jaroj krevis la [[ekonomia bobelo]], kaj forta [[deflacio]] kaj kresko de la ŝtata ŝuldo haltigis la ekonomian kreskon. La [[atomkatastrofo de Fukuŝima-Dajiĉi]] estis rekte okazigita de la [[Tertremo de Sendajo en 2011]], kiam ondoj superis la alton de la marmuro de la [[atomcentralo]].<ref name=":18">Phillip Lipscy, Kenji Kushida, kaj Trevor Incerti. 2013. "[http://www.stanford.edu/~plipscy/LipscyKushidaIncertiEST2013.pdf The Fukushima Disaster and Japan’s Nuclear Plant Vulnerability in Comparative Perspective] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20131029200435/http://www.stanford.edu/~plipscy/LipscyKushidaIncertiEST2013.pdf |date=2013-10-29 }}". ''Environmental Science and Technology'' 47 (Majo), 6082–6088.</ref> La cunamo de 2011 superis pli ol duono de la muroj kaj okazigis katastrofan damaĝon.

== Demografio ==
{{Ĉefartikolo|Japanoj}}
[[Dosiero:Tokyo from the top of the SkyTree.JPG|eta|250px|La [[Grandtokia Areo]] estas rangigita kiel la [[Kunurbaĵo|plej loĝata metropola areo]] en la mondo.]]
[[Dosiero:Kobe municipal forest botanical garden16s3872.jpg|eta|250px|dekstre|Aŭtuna arbaro en la komunuma botanika ĝardeno de [[Kobe]].]]

Japanio havas 126.3 milionojn da loĝantoj,<ref name="SBJ-Population-June-2019">{{Cite web|url=http://www.stat.go.jp/english/data/jinsui/tsuki/index.html|title=Population Estimates Monthly Report June 2019|date=20a de Junio, 2019|publisher=Statistics Bureau Japan | archiveurl=https://web.archive.org/web/20190606203315/http://www.stat.go.jp/english/data/jinsui/tsuki/index.html |archivedate= 6a de Junio, 2019}}</ref> el kiuj 124.8 milionoj estas [[Japanoj]] laŭ ŝtataneco (2019).<ref name="Population-2019-124-mil">{{Cite web|url=https://mainichi.jp/english/articles/20190710/p2g/00m/0dm/075000c|title=Japan population drops by record number to 124.8 mil.: gov't|last=|first=|date=10a de Julio, 2019|website=The Mainichi|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190711174837/https://mainichi.jp/english/articles/20190710/p2g/00m/0dm/075000c|archivedate=11a de Julio, 2019|titolo=Arkivita kopio|alirdato=2020-11-27|arkivurl=https://web.archive.org/web/20190711174837/https://mainichi.jp/english/articles/20190710/p2g/00m/0dm/075000c|arkivdato=2019-07-11}} {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20190715155929/https://web.archive.org/web/20190711174837/https://mainichi.jp/english/articles/20190710/p2g/00m/0dm/075000c |date=2019-07-15 }} {{Citaĵo el la reto |url=https://mainichi.jp/english/articles/20190710/p2g/00m/0dm/075000c |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2020-11-27 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20190715155929/https://web.archive.org/web/20190711174837/https://mainichi.jp/english/articles/20190710/p2g/00m/0dm/075000c |arkivdato=2019-07-15 }}</ref> El tiuj, 83 milionoj loĝas en la [[Tajheja Megalopolo]]. En 2019, 92% el la totala japana loĝantaro loĝis en urboj.<ref>{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SP.URB.TOTL.IN.ZS?locations=JP|publisher=World Bank|title=Urban population (% of total population)|accessdate=19a de Novembro, 2020}}</ref> La ĉefurbo Tokio havas 13.8 milionojn da loĝantoj (2018).<ref name="toukei-metro">[http://www.toukei.metro.tokyo.jp/jsuikei/js-index.htm 東京都の人口（推計)] Loĝantaro de Tokio, Tokyo Metropolitan Government Bureau of Statistics Department Alirita en 22a de Oktobro, 2018. Arkivita en [https://web.archive.org/web/20181002162446/http://www.toukei.metro.tokyo.jp/jsuikei/js-index.htm] en la 2a de Oktobro, 2018.</ref> Ĝi estas parto de la [[Grandtokia Areo]], nome la plej granda [[metropola areo]] en la mondo kun {{unuo|38140000}} personoj (2016).<ref name="auto3">{{Cite web|url=https://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/urbanization/the_worlds_cities_in_2016_data_booklet.pdf|title=The World's Cities in 2016|date=12a de Marto, 2017|publisher=United Nations|access-date=}}</ref>

La loĝantaro de Japanio estas 98.1% de etnaj japanoj,<ref name="cia">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html |title=World Factbook: Japan |publisher=CIA |accessdate=27a de Aŭgusto, 2019 |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2020-11-27 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20151220044055/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html |arkivdato=2015-12-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151220044055/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html |archivedate=2015-12-20 }} {{Citaĵo el la reto |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html%20 |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2022-04-08 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20181226214444/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html |arkivdato=2018-12-26 }}</ref> kun malgrandaj nombroj de eksterlandaj laboristoj.<ref>{{Cite web|url=https://asia.nikkei.com/Spotlight/Japan-immigration/Labor-starved-Japan-welcomes-return-of-foreign-workers2|work=Nikkei Asia|last=Kodama|first=Shogo|date=26a de Septembro, 2020|title=Labor-starved Japan welcomes return of foreign workers}}</ref> Plej grandaj minoritatoj estas tiuj de indiĝenaj [[Ajnuoj]] kaj [[Riukjuanoj]],<ref>{{Cite journal|author=Japanese Archipelago Human Population Genetics Consortium|title=The history of human populations in the Japanese Archipelago inferred from genome-wide SNP data with a special reference to the Ainu and the Ryukyuan populations|journal=Journal of Human Genetics |volume=57|pages=787–795|year=2012|url=https://www.nature.com/articles/jhg2012114}}</ref> same kiel la sociaj minoritatoj kiel la ''[[burakumin]]''.<ref>{{cite news|title=Japan's hidden caste of untouchables|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-34615972|publisher=BBC|date=23a de Oktobro, 2015}}</ref> [[Koreanoj|Zainiĉi Koreanoj]],<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/features/2018/06/13/zainichi-being-korean-in-japan/|website=Al Jazeera|title=Zainichi: Being Korean in Japan|last1=Ambrose|first1=Drew|last2=Armont|first2=Rhiona-Jade|date=13a de Junio, 2018}}</ref> [[Ĉinoj]],<ref>{{cite encyclopedia|doi=10.1007/978-0-387-29904-4_70|title=Chinese in Japan|encyclopedia=Encyclopedia of Diasporas|last=Chen|first=Lara Tien-shi|year=2005}}</ref> [[Filipinanoj]],<ref>{{Cite journal|title=‘Mixed’ Japanese-Filipino identities under Japanese multiculturalism|journal=Social Identities|last=Seiger|first=Fiona-Katharina|pages=392–407|doi=10.1080/13504630.2018.1499225|volume=25|issue=3|year=2019| issn=1350-4630 }}</ref> Brazilanoj ĉefe de japana deveno,<ref name="nikkeijin">{{cite news|title=An Enclave of Brazilians Is Testing Insular Japan|url=https://www.nytimes.com/2008/11/02/world/asia/02japan.html|newspaper=The New York Times|date=1a de Novembro, 2008|first=Norimitsu|last=Onishi}}</ref> kaj Peruanoj ĉefe de japana deveno estas inter la malgrandaj minoritatoj en Japanio.<ref>{{cite news|title='Home' is where the heartbreak is for Japanese-Peruvians|url=http://www.atimes.com/japan-econ/AJ16Dh01.html|newspaper=Asia Times|date=16a de Oktobro, 1999|titolo=Arkivita kopio|alirdato=2020-11-27|arkivurl=https://web.archive.org/web/20100106194749/http://atimes.com/japan-econ/AJ16Dh01.html|arkivdato=2010-01-06}} {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20100106194749/http://atimes.com/japan-econ/AJ16Dh01.html |date=2010-01-06 }} {{Citaĵo el la reto |url=http://atimes.com/japan-econ/AJ16Dh01.html |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2021-08-13 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20100106194749/http://atimes.com/japan-econ/AJ16Dh01.html |arkivdato=2010-01-06 }}</ref>

Japanio havas la duan plej longan ĝeneralan [[vivodaŭro]]n el nasko el ĉiuj landoj de la mondo, je 84 jaroj.<ref>{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.LE00.IN?locations=JP&most_recent_value_desc=true|publisher=World Bank|title=Life expectancy at birth, total (years)|accessdate=19a de Novembro, 2020}}</ref> La [[maljuneco|japana rapida maljunigo]] kiel rezulto de la naskokresko post la Dua Mondmilito rezultis en malpliigo de la [[naskindico]]j.<ref>{{cite news|url=https://www.japantimes.co.jp/news/2015/01/05/national/numbers-tell-tale-japans-postwar-rise-fall/|website=The Japan Times|title=Numbers tell tale of Japan's postwar rise and fall|last=Yoshida|first=Reiji|date=5a de Januaro, 2015}}</ref> En 2019 ĉirkaŭ 20 procento de la loĝantaro estis super 65, kaj tio estos triobligita por 2030.<ref name=walia>{{cite news|url=https://www.japantimes.co.jp/opinion/2019/11/19/commentary/japan-commentary/economic-challenge-japans-aging-crisis/|website=The Japan Times|title=The economic challenge of Japan's aging crisis|last=Walia|first=Simran|date=19a de Novembro, 2019}}</ref> La ŝanĝoj en la demografia strukturo estis kreintaj nombrajn sociajn problemojn, partikulare malpliigo en laborforto kaj pliigo en la kosto de [[sociala sekureco]].<ref name=walia/> Pliiĝanta nombro de junaj japanoj ne geedziĝas aŭ restas senfilaj.<ref name=walia/><ref>{{cite news|url=https://www.theatlantic.com/business/archive/2017/07/japan-mystery-low-birth-rate/534291/|website=The Atlantic|title=The Mystery of Why Japanese People Are Having So Few Babies|last=Semuels|first=Alana|date=20a de Julio, 2017}}</ref> Oni supozas, ke la loĝantaro de Japanio falos al ĉirkaŭ 100 milionoj je 2050.<ref>{{Cite web|url=https://qz.com/1295721/the-japanese-population-is-shrinking-faster-than-every-other-big-country/|website=QZ|title=The world is running out of Japanese people|last=Kopf|first=Dan|date=4a de Junio, 2018}}</ref> [[Enmigrado]] kaj naskohelpoj estas foje sugestitaj kiel solvo por havigi pli junajn laboristojn por subteni la maljuniĝintan loĝantaron.<ref>{{cite news|url=https://www.cnn.com/2018/05/07/health/japan-child-population-record-low-intl/index.html|publisher=CNN|last1=Wakatsuki|first1=Yoko|last2=Griffiths|first2=James|date=7a de Majo, 2018|title=Number of children in Japan shrinks to new record low}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/worklife/article/20181210-more-seniors-more-foreigners-how-japan-is-rapidly-changing|publisher=BBC|title=More seniors, more foreigners: How Japan is changing|last=Lufkin|first=Bryan|date=10an de Decembro, 2018}}</ref> La 1an de Aprilo, 2019, oni aprobis leĝon por enmigrado al Japanio, protektanta la rajtojn de eksterlandaj laboristoj por helpi malpliigi labor-reduktojn en kelkaj sektoroj.<ref>{{Cite web|title=New immigration rules to stir up Japan's regional rentals scene&nbsp;— if they work|url=https://www.rethinktokyo.com/2019/03/27/new-immigration-visa-rules-japan-foreign-workers|website= REthink Tokyo |accessdate=2a de Julio, 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190702124120/https://www.rethinktokyo.com/2019/03/27/new-immigration-visa-rules-japan-foreign-workers|archivedate=2a de Julio, 2019}}</ref>

=== Lingvoj ===
* la [[Japana lingvo|japana]] (efektive oficiala),
* la [[Korea lingvo|korea]] (kore-japanoj uzas),
* la [[Ajnua lingvo|ajnua]] ([[ajnuoj]] uzas/is),
* la [[Okinava lingvo|okinava]] (Rjukju-insularo)
* alfabeta: 99%

En Japanio, oni parolas per [[japana lingvo]]. Oni rajtas paroli ĉe [[Dieto de Japanio]] ankaŭ per [[Ajnua lingvo]] kaj [[Okinava lingvo]]. Japana lingvo estas konsiderata oficiala lingvo ne laŭ [[juro]] sed laŭ kutimo. La juro pri juĝejoj ja difinas, ke en [[juĝejo]]j oni parolu per Japana lingvo. La procezo por ununurigi la japanan lingvon konsistis ĉefe en la subpremado de la ajnua kaj okinavaj lingvoj; tio koincidis kun ĝenerala forigo de sociajn kutimojn de okinavanoj kaj ĉefe de [[ajnuoj]].<ref>Miyazawa Naoto, ''Historia studo pri la japana politiko pri lingvoj'', [[Sennacieca Revuo]], (1385-1386), 2020, pp. 42-49.</ref>

Oni taksas, ke 15 % de la loĝantaro de [[Ooizumi]] parolas la portugalan kiel denaskan lingvon, kaj en 2007, Ooizumi havis la plej altan koncentriĝon de [[Brazilo|brazilanoj]] en Japanujo.

== Politiko ==
[[Dosiero: The Diet.jpg|eta|Plenkunsidejo de la japana "domo de reprezentantoj".]]
Japanio estas parlamenta [[demokratio]], kaj dum la pasintaj 50 jaroj plejparte regiĝis de la [[Liberala Demokrata Partio (Japanio)|Liberala Demokrata Partio de Japanio]]. La du ĉambroj de la japana parlamento, nome [[Kokkai]], nomiĝas [[Ŝugiin]] aŭ "ĉambro de reprezentantoj" kaj [[Sangiin]] aŭ "ĉambro de konsilantoj".

La [[Kabineto de Japanio]] aŭ '''Kabineto de la Japana Registaro''' ({{lang-ja|内閣|t=Naikaku}}) estas la [[plenuma povo]] en Japanio. Ĝi estas gvidata de la [[Ĉefministro de Japanio]], kiu estas nomumita de la [[Kokkai|Dieto]], kaj inkluzivas ĝis 14 aliajn [[ministro]]jn, kiujn la Ĉefministro nomumas, kaj li ankaŭ povas maldungi ilin. La registaro estas kolektive respondeca al la Dieto, kaj devas submeti sian eksiĝon sur ricevado de [[mocio de demisio]] en la Reprezentantĉambro (la malsupra ĉambro). La japana registaro en sia nuna formo funkciigas de la fondo de la [[Konstitucio de Japanio|Konstitucio]], kiu ekvalidis en 1947, kvankam Konsilio de Ministroj ekzistis en Japanio sub la Meiji Konstitucio inter 1889-1946, sed tiam ĝi estis subigita al la [[Imperiestro de Japanio|Imperiestro]]. La Imperiestro de Japanio (天皇 [ten-noo]) estas japana titola ŝtatestro kaj la ĉefo de la [[Japana imperia familio]]. 

La sendependeco de la lando datiĝas de 660 a.K. (en japana mito). La [[Konstitucio de Japanio]] estis aprobita en la 3-a de majo 1947, kaj Japanio estis akceptita en internaciaj organizoj post la [[Dua Mondmilito]], ekzemple en la [[Unuiĝintaj Nacioj]] en [[1956]]. Oni indikis la gradon de [[korupteco]] kiel malalta al mezalta: 6,4 CPI (10 = honesta, 0,0 = tute korupta) (2000).

La [[ĉefurbo de Japanio]] estas [[Tokio]], sidejo de la registaro kaj loĝejo de la Imperiestro. Tio ĉi, malgraŭ kutime ne estas disputata, ne estas difinita per ajna leĝo. La disputo fakte temas pri kiam Tokio iĝis [[ĉefurbo]]. Kelkaj diras, ke tio okazis kiam la Prefektlando de Tokio estis starigita en 1868, sed aliaj diras, ke kiam la Kastelo de Edo ŝanĝis sian nomon al Kastelo de Tokio dum tiu sama jaro. Historie, ekzistis imperia dekreto kiu translokis la ĉefurbon al Heiankyo (Kioto), kaj ne ekzistas fakte dekreto kiu movis la ĉefurbon al Tokio. Do ekzistas opinioj kiuj asertas, ke la translokiĝo al [[Kioto]] estas valida kaj tial ĝi ankoraŭ restas la ĉefurbo de Japanio.

== Ekonomio ==
[[Dosiero:The Tokyo Stock Exchange - main room 3.jpg|eta|La borso de [[Tokio]].]]
[[Dosiero:2005Japanese_exports.PNG|eta|Mapo de eksportaj partneroj de Japanio en 2005]]
La ekonomio de Japanio estas la kvara plej granda ekonomio en la mondo (post tiu de [[Ekonomio de Usono|Usono]], [[Ekonomio de Ĉinio|Ĉinio]] kaj [[Ekonomio de Barato|Barato]]), kun MEP de pli ol 5 bilionoj (mil miliardoj) da dolaroj, ankaŭ konsiderante la valoron de [[aĉetpovo]]. La loka valuto estas la japana eno, la tria plej komercita valuto en la mondo post la [[usona dolaro]] kaj la [[eŭro]].

Registaro-industria kunlaboro, alta [[Labora etiko|laboretiko]], majstrado de alta teknologio, forta emfazo de edukado kaj relative malgranda defenda buĝeto helpis progresigi Japanion tre rapide post la fino de la [[Dua Mondmilito]] ĝis la 80-aj jaroj de la 20-a jarcento, igante ĝin unu de la grandaj ekonomiaj superpotencoj.

Tamen, en la [[1990-aj jaroj]] kaj [[2000-aj jaroj]], ekzistis signifa malsukceso en la ekonomia kreskorapideco de Japanio pro ekonomiaj kaj demografiaj kialoj, kaj ĝi devis trakti longajn jarojn da [[recesio]]. La registaro provas renovigi ekonomian kreskon, interalie kreante grandegajn [[deficito]]jn kaj malaltigante interezokvotojn en drastaj mezuroj, sed ne tre sukcesis kaj ankaŭ estis interrompitaj de la ĝenerala malrapidiĝo en la usona kaj azia ekonomioj en 2001-2002 kaj la tutmonda [[ekonomia krizo de 2008]], kiu rezultigis alian recesion, negativan kreskorapidecon kaj la plej altan senlaborecoprocenton ekde la fino de Dua Mondmilito (5,7%).

La industrio, kiu produktas kvaronon de la ĝenerala landa produkto de Japanio, estas tre dependa de la importo de [[krudaĵo]]j kaj [[brulaĵo]]j.

La [[serva sektoro]] de Japanio konsistigas proksimume tri kvaronojn de la ĝenerala produkto, dum la [[agrikultura sektoro]] nur respondecas pri 1.6% de MEP, kvankam Japanio havas unu el la plej grandaj fiŝkaptaj flotoj en la mondo, kaj proksimume 15% de la fiŝoj de la mondo venas de siaj ŝipoj.

La japana ekonomio ŝuldas sian evoluon al grandegaj konstruprojektoj kaj [[vorko]]j financitaj fare de la registaro; ekzemplo de tiu estas flughavenoj, kiuj estas konstruita sur [[artefarita insulo]] kun investo de multaj miliardoj da dolaroj, kiel Kansaj-fluĝaveno apud [[Osako]]. Instigita de tre granda nivelo de loĝdenso en la grandaj urboj, grandegaj konstruprojektoj akiras impeton, [[ĉielskrapanto]]j kiuj estos hejmo por miloj da homoj. Ekzemploj de tiuj projektoj estas la [[Sky City 1000]] kaj [[X-Seed 4000]] kiu estas proponita por konstruo en Tokio.

La [[Banko de Japanio]] (日本銀行 [nippon ginkō] estas la [[centra banko]] de Japanio.

En la internacia merkato, Japanio estas fama pro siaj aŭtomobilaj kaj elektronikaj industrioj, estante la bazo de grandaj kompanioj kaj entreprenoj kiel [[Suzuki]], [[Honda]], [[Toyota]], [[Mitsubishi]], [[Nissan]], [[Canon]], [[Sony]], [[Toshiba]], Fujitsu, [[Nintendo]], Hitachi, Fujifilm kaj aliaj, estas inter la ĉefaj de la mondo, ĉefe en produktado de vehikloj kaj teknologio.

Japanio ankaŭ havas grandan merkatan segmenton en la altteknologia merkato, duonkonduktaĵoj, industriaj kemiaĵoj, robotiko, produktadmaŝinaro kaj aviadilaj industrioj.

=== Ekonomiaj datumoj ===
* [[MEP]] (PPP) (2019, takso)
* Totalo, pliigo 5.451 mil bilionoj da usonaj dolaroj (4a rango)
* Porpersona, pliigo 43,194 (28a rango)
* MEP (porkapa) (2019, takso)
* Totala pliigo mil bilionoj da usonaj dolaroj (3a rango)
* Porpersona, pliigo 40,256 usonaj dolaroj (22a rango)
* kreskanta procento: 2,2% (2006, takso)
* [[inflacio]]: -0,8% (1999, takso)
* sendungeco: 4,7% (1999, takso)

=== Valuto ===
[[Dosiero:GoEnDamaScan.jpg|eta|dekstra|[[Japana eno|5-ena]] monero.]]
'''[[Japana eno|Eno]]''' (Japane: 円, ''en'') estas la [[valuto]] aŭ mon-unuo uzata en Japanio. Ĝi estis ([[2006]]) la kvara plej vaste uzata [[rezerva valuto]] post [[usona dolaro]], [[eŭro]] kaj [[brita pundo]] kaj nun estas la tria plej uzata valuto en la deviz-merkato post la usona dolaro kaj la eŭro.<ref>{{Cite web|title=Foreign exchange turnover in April 2013: preliminary global results|url=http://www.bis.org/publ/rpfx13fx.pdf|publisher=Bank for International Settlements|accessdate=7a de Februaro, 2015}}</ref> Laŭ la normo [[ISO 4217]] ĝiaj kodoj estas <code>JPY</code> kaj <code>392</code>.

En la 1970-aj jaroj, la japanaj registaro kaj negocistoj ege priokupiĝis pro la fakto ke plialtiĝo de la valoro de la eno damaĝu eksportokreskon farante la japanajn produktojn malpli konkurencaj kaj tio damaĝu ankaŭ la industrian bazon. La registaro tiele plue intervenis forte en la eksterlanda kurzomerkato (aĉetante aŭ vendante dolarojn), eĉ post la decido de 1973 por permesi ke la eno flosadu.

Spite tiun intervenon, la merkatpremoj okazigis la fakton ke la eno plue plialtiĝu valore, pinte provizore al averaĝo de ¥271 por US$1 en 1973 antaŭ la konsekvencoj de la [[naftokrizo de 1973]]. La pliiĝantaj kostoj de importita [[nafto]] okazigis la devaluton de la eno al gamo de ¥290 al ¥300 inter 1974 kaj 1976. La re-apero de komercaj plusoj faligis reen la enon ĝis ¥211 en 1978. Tiu valuta plifortigo denove falis pro la dua energiokrizo de 1979, kiam la eno falis al ¥227 ĉirkaŭ 1980.

=== Transporto ===
[[Dosiero:Japan Airlines, Boeing 787-9 JA861J NRT (19455285040).jpg|eta|maldekstre|Aviadilo de [[Japan Airlines]], nacia flugentrepreno de Japanio.]]
Japanio ege investis en transport-infrastrukturo.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-19893379|publisher=BBC|last=Wingfield-Hayes|first=Rupert|title=Japan's high-spending legacy|date=10a de Oktobro, 2012}}</ref> La lando havas proksimume {{unuo|1200000}} kilometrojn de ŝoseoj formitaj de ĝis unu miliono da kilometroj de urbaj kaj vilaĝaj ŝoseoj, {{unuo|130000}} kilometroj de guberniaj ŝoseoj, 54 736 kilometroj de ĝeneralaj naciaj aŭtoŝoseoj kaj 7 641 kilometroj de naciaj rapidvojoj.<ref>{{Cite journal|doi=10.1007/s12544-017-0255-7|title=Japan’s transport planning at national level, natural disasters, and their interplays|year=2017|journal=European Transport Research Review|last=Shibayama|first=Takeru|volume=9}}</ref>

Ekde la privatigo en 1987,<ref>{{Cite web|url=https://www.japantimes.co.jp/opinion/2017/04/04/editorials/privatization-jnr-30-years/|website=The Japan Times|date=4a de Aprilo, 2017|title=Privatization of JNR, 30 years on}}</ref> dekoj da japanfervojaj kompanioj konkurencas en la regionaj kaj lokaj pasaĝertransportaj merkatoj; gravaj kompanioj estas sep entreprenoj de la japana fervoja grupo [[JR]], nome [[Kintetsu|Kintecu]], [[Fervojo Sejbu|Sejbu]] kaj [[Korporacio Keio]]. La rapidega [[Ŝinkanseno]] (kuglotrajnoj) kiuj konektas la ĉefajn urbojn estas konata pro siaj sekureco kaj akurateco.<ref>{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/news/features/2020-10-07/can-japan-s-bullet-trains-get-back-up-to-speed|publisher=Bloomberg|date=7a de Oktobro, 2020|last=Sieloff|first=Sarah|title=Japan’s Bullet Trains Are Hitting a Speed Bump}}</ref>

Estas 175 [[flughaveno]]j en Japanio.<ref name="cia" /> La plej granda enlanda flughaveno, nome Haneda en Tokio, estas la dua plej aktiva en Azio.<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/travel/article/asia-busiest-airports-2019/index.html|publisher=CNN|date=22a de Aprilo, 2019|last=Falcus|first=Matt|title=Asia's 9 busiest airports in 2019}}</ref> Keihin kaj Hanŝin estas inter la plej granda el la mondo, kun 7.98 kaj 5.22 milionoj da TEU respektive.<ref>{{Cite web|url=https://www.worldshipping.org/about-the-industry/global-trade/top-50-world-container-ports|publisher=World Shipping Council|title=Top 50 World Container Ports|accessdate=16a de Novembro, 2020|titolo=Arkivita kopio|alirdato=2020-11-28|arkivurl=https://web.archive.org/web/20201119000412/https://www.worldshipping.org/about-the-industry/global-trade/top-50-world-container-ports|arkivdato=2020-11-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201119000412/https://www.worldshipping.org/about-the-industry/global-trade/top-50-world-container-ports|archivedate=2020-11-19}} {{Citaĵo el la reto |url=https://www.worldshipping.org/about-the-industry/global-trade/top-50-world-container-ports |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2020-11-28 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20201119000412/https://www.worldshipping.org/about-the-industry/global-trade/top-50-world-container-ports |arkivdato=2020-11-19 }}</ref>

== Administracia divido ==
=== Regionoj ===
[[Dosiero:Regionen japans.png|eta|[[Hokkaidō]] (ruĝa), [[Tōhoku]] (malhelverda), [[Kantō]] (blua), [[Ĉubu|Ĉūbu]] (bruna), [[Kinki]] aŭ [[Kansai]] (verdblua), [[Ĉugoku|Ĉūgoku]] (verda), [[Ŝikoku]] (rozkolora), [[Kiuŝuo|Kjūŝū]] (flava), [[Okinavo|Okinava]] (aparte dekstre)]]
{{Ĉefartikolo|Japanaj regionoj}}
Japanio estas dividita en 8 aŭ 9 regionojn, depende ĉu la regiono [[Okinavo]] estas nombrita aparte aŭ inkludita en la regionono [[Kiuŝuo]].

La [[Ĉubu-regiono]] estas subdividita en la regionojn [[Hokuriku-regiono|Hokuriku]], [[Koŝinecu]] kaj [[Tokai-regiono|Tokai]], kiuj siavice estas dividitaj en gubernioj. La ceteraj 7 aŭ 8 regionoj ne estas subdividitaj en sub-regionoj, sed nur en gubernioj.

=== Municipoj ===
{{Ĉefartikolo|Listo de municipoj de Japanio}}
Japanaj municipoj inkluzivas [[prefektlando]]jn (都[to] 道[doo] (府)[fu] (県)[ken]), [[urbo]]jn (市 [ŝi]), [[kvartalo]]jn (区 [ku]), [[urbeto]]jn (町 [ĉoo] aŭ [maĉi]) kaj [[vilaĝo]]jn (村 [mura] aŭ [son]).

=== Gubernioj ===
{{Ĉefartikolo|Gubernioj de Japanio}}
Ekzistas en Japanio 47 [[gubernio]]j. Inter ili estas 1 都(-to ) Tokio, 1 道(-doo) Hokajdo, 2 府(-fu) [[Osaka]], [[Kioto]], kaj 43 県(-ken) ceteraj gubernioj.

Historie en Esperanto, oni nomis ilin '''[[gubernio]]j''' aŭ '''prefektujoj''', malofte '''provincoj'''.<ref>En [[ĝangalo.com]], oni uzis ĝenerale la vorton "provinco".</ref> En 2008 la jarlibro de UEA ŝanĝis la nomojn de la administraj unuoj de Japanio de prefektujo al gubernio. Ekde tiam la nomo ''prefektujoj'' ne plu serioze uzatas.

=== Urboj ===
{{Ĉefartikolo|Listo de urboj de Japanio}}
[[Dosiero:Kyoto-old town street.jpg|eta|dekstra|[[Pagodo]] de la budhisma [[templo]]. Tipa loko de [[Kioto]].]]
Jen listo de la ĉefaj urboj de Japanio (vidu ankaŭ la artikolon pri [[specialaj kvartaloj]]):
* [[Fukuoka (urbo)|Fukuoka]]
* [[Hakodate]]
* [[Hiroŝimo]], [[atombombo|atombombita]] la {{daton|6|aŭgusto|1945}}
* [[Jokohamo]]
* [[Kioto]], konata turisma urbo
* [[Kobeo]]
* [[Koĉi (urbo)|Koĉi]]
* [[Naha]]
* [[Nara (urbo)|Nara]], konata turisma urbo
* [[Nagano (urbo)|Nagano]], kie okazis la 18-aj vintraj [[Olimpikoj]] en 1998
* [[Nagasako]] (Nagasaki), [[atombombo|atombombita]] la {{daton|9|aŭgusto|1945}}
* [[Nagojo]] (Nagoja)
* [[Niigata (urbo)|Niigata]]
* [[Osako]] (Oosaka)
* [[Sapporo]], kie okazis la 11-aj vintraj [[Olimpikoj]] en 1972
* [[Sendai]]
* [[Tokio]] (Tookjoo), ĉefurbo, plej granda urbo en Japanio, kie okazis la 18-aj someraj [[Olimpikoj]] en 1964

== Religioj ==
{{Ĉefartikolo|Religio en Japanio}}
[[Dosiero:Kagamimochi gorgeous version.jpg|200px|maldekstra|eta|Tradicia donaco por la diaĵoj de [[Ŝintoo]]]]
La tradiciaj [[religio]]j de Japanio estas [[budhismo]] (16%), [[ŝintoismo]] (2%), kaj [[konfuceismo]], ankaŭ se estas dubinde ĉu la lasta el tiuj laŭ okcidentaj normoj estas efektiva religio aŭ simple filozofio. Ĉirkaŭ 0,7% de la loĝantaro sekvas la [[kristanismo]]n en diversaj eklezioj.

Budhismo kaj konfuceismo estis alportitaj el [[Ĉinio]], dum ŝintoismo estas la nura religio kiu naskiĝis en Japanio mem. En la periodo ''Meiĝi'' kiu daŭris ĝis la dua mond-milito ŝintoismo estis konsiderata la ŝtata religio kaj fariĝis simbolo de forta naciismo. [[Japana budhismo]] estas la budhismo praktikita en Japanio ekde ĝia oficiala enkonduko en la jaro 552 K.E. laŭ la Nihon Shoki de Baekje, Koreio de bikŝuoj. Budhismo havis gravan influon ĉe la disvolviĝo de la japana societo kaj daŭras kiel influa aspekto de la kulturo ĝis hodiaŭ.

[[Kristanismo]] estis alportita de misiistoj en la dek-kvina jarcento, kaj tuj populariĝis, sed la [[japana registaro]] malpermesis ĝin ĉirkaŭ cent jaroj poste. Ĝi estis reenkondukita en la dek-oka jarcento, kaj nuntempe ĉirkaŭ 1.4 milionoj da japanoj konsideras sin mem kristanoj.

Ĝenerale, japanoj emas al sinkretismo, alivorte ili miksas malsamajn religiojn anstataŭ kredi je unu sola, kiel kutime faras okcidentanoj. Estas tute normale, ekzemple, ke la sama homo geedziĝu laŭ la kristana maniero, kaj estu entombigita laŭ la budhisma maniero.

La [[japana mitologio]] estas tre kompleksa sistemo de kredoj de Japanio. Nur la panteono de [[ŝintoismo]] konsistas el kolekto de pli ol {{unuo|8000000}} ''kami'' ("dioj" aŭ "spiritoj" en la japana). Malgraŭ la influo de la antikva ĉina civilizo, grava parto de la religio kaj mitologio japanaj restas unikaj. Ĝi enhavas ŝintoismajn kaj budhismajn tradiciojn samkiel agrikulturajn popolajn kredojn.

== Edukado ==
Deviga edukado komenciĝas je la 6a jaraĝo, kaj daŭras 6 jarojn por [[elementa lernejo]], 3 jarojn por [[mezlernejo]]. Kvankam ne-deviga, 90% da junuloj iras 3 jarojn al (laŭnome) "super-meza lernejo" aŭ 5 jarojn al instanco simila al politekniko. La altnivela edukado okazas en [[universitato]], kutime 4-jara, aŭ 6-jara por medicina fakultato, aŭ en (laŭnome) "mallonga universitato", kiuj estas vizitataj de 45% da samaĝuloj. La lerneja jaro komenciĝas de aprilo kaj finiĝas je marto, same kiel administra kaj financa jaro.

== Kulturo ==
{{Ĉefartikolo|Kulturo de Japanio}}
[[Dosiero:Byodo-in in Uji.jpg|eta|300px|Japana [[ĝardeno]] de Byōdō-in, en [[Uĝi]], [[Gubernio Kioto|Kioto]], kompletigita en [[1153]], deklarita [[Monda heredaĵo de Unesko]].]]
La [[kulturo]] de Japanio estas la rezulto de historia procezo kiu startis pere de migraj tajdoj devenaj el [[Azio|la azia kontinento]] kaj el insuloj de la [[Pacifika Oceano]], sekvita de forta kultura influo devena el [[Ĉinio]]. Poste, la [[Ŝoguno|Tokugaŭa Ŝoguno]] trudis meze de la 17-a jarcento longan periodon de izoligo aparte de la cetero de la mondo (''sakoku'') kiu pluis ĝis la komenco de la Epoko Meiĝi, fine de la [[19-a jarcento]], kiam oni ricevis fortan eksterlandan influon kiu pliiĝis post la fino de la [[Dua Mondmilito]]. Tio rezultis en kulturo diferenca el aliaj aziaj kulturoj.

=== Kutimaro ===
Pli da detaloj sub [[Japana lingvo#Japana kulturo pere de japanaj vortoj|Japana kulturo pere de japanaj vortoj]].

En Japanio, la personaj rilatoj estas tre influitaj de la ideoj de «devo», «honoro» kaj «memdevigo», aro konata kiel {{Nihongo|''giri''|義理}}, kiu konsistas en kutimaro tre diferenca al la kulturo pli malpli [[individuismo|individuisma]] de la landoj el [[Okcidento]]. La konceptoj de «dezirebla kondutaro» kaj «moralo» estas malpli praktikataj en familiaj, lernejaj kaj amikaraj etosoj; sed estas multe pli formalaj en rilatoj kun teoriaj superuloj aŭ nekonatoj.

Aspekto kiu ludis gravan rolon en la japana kulturo estas kompreneble la [[japana lingvo]]. Diferenco rilate al okcidentaj kutimoj estas la tre apartaj korpomovoj kaj ceremonioj, kiuj uzas fizikan kontakton multe malpli, ekzemple nur [[riverenco]]jn anstataŭ [[manpremo]]n, [[brakumo]]n aŭ [[kiso]]n en sociaj rilatoj; tio parte koincidas kun la kutimaro de aliaj najbaraj aziaj landoj.

Kelkaj aspektoj, propraj de la japana kulturo, estis bone akceptitaj en aliaj (eĉ malproksimaj landoj), kiel la [[japana kuirarto]], la [[batalarto]]j, la emo al ĝardenado, spiritismo, [[kinarto]], [[animeo]], [[mangao]], [[bonsajo]]j, [[origamio]], [[ikebano]] ktp. Aliaj konceptoj restas propraj el la japana kulturo kiel [[gejŝo]]j, teceremonioj, genkano, krom historiaj aferoj kiel la [[harakiro]] de [[samurajo]]j, la atako ''banzai'' ktp. Multaj japanaj aferoj estas tre konataj en ĉiuj landoj kiel [[kimono]], [[suŝio]], [[sudoko]] ktp.

=== Mitologio ===
La [[japana mitologio]] estas tre kompleksa sistemo de kredoj de Japanio. Nur la panteono de [[ŝintoismo]] konsistas el kolekto de pli ol {{unuo|8000000}} ''kami'' ("dioj" aŭ "spiritoj" en la japana). Malgraŭ la influo de la antikva ĉina civilizo, grava parto de la religio kaj mitologio japanaj restas unikaj. Ĝi enhavas ŝintoismajn kaj budhismajn tradiciojn samkiel agrikulturajn popolajn kredojn.

La [[Imperia Trezoro de Japanio]] {{lang-ja|三種の神器|t=Sanŝu no Jingi}}, konsistas el [[glavo]] kusanagi ({{lang|ja|草薙劍}}), [[juvelo]] magatama ({{lang|ja|八尺瓊曲玉}}) kaj la [[spegulo]] kagami ({{lang|ja|八汰鏡}}). Ili reprezentas la tri primarajn virtojn de Japanio: la kuraĝo (glavo), la saĝo (spegulo) kaj la bonvolo (juvelo). Tiuj ĉi elementoj estas ligitaj al la budhanaj instruoj. Ekde la jaro 690, la prezentado de tiuj ĉi objektoj al la Imperiestro fare de grupo de ŝintoaj sacerdotoj, estas parto de granda kronceremonio.

=== Japana kuirarto ===
{{Ĉefartikolo|Japana kuirarto}}

==== Nemateria kultura heredaĵo de UNESKO ====
[[Dosiero:2007feb-sushi-odaiba-manytypes.jpg|eta|270px|maldekstra|Diversaj suŝioj.]]
Japana kuirarto estas kuirarto, uzanta materialon kutiman en Japanio, kaj kreskinta speciale en japana medio. En la japana, tia kuiraĵo estas ofte nomata ''wasyoku'' (ŭaŝoku), kaj estas registrita kiel la [[nemateria kultura heredaĵo]] de [[UNESKO]] en decembro [[2013]]. La bazaj kuirmaterialoj estas [[rizo]], [[legomoj|legomo]] kaj [[fiŝoj|fiŝo]], kaj aparte konataj ankaŭ eksterlande estas [[suŝio]], [[saŝimo]], [[tempuro]] kaj [[fagopiraĵo]] (nomata ''soba'').

[[Japana teceremonio]] aŭ ĉanojo (en la japana: chanoyu (茶の湯), sadō aŭ chadō (茶道)) estas unu el la plej gravaj japanaj ceremonioj. Teceremonion influis [[zeno]], ĝi estas tradicia rito dum kiu la verda [[pulvora teo]] (matcha), estas ceremonie preparita per sperta praktikanto kaj servita al gastareto en trankvila etoso.

=== Arto ===
[[Dosiero:Itsukushima torii distance.jpg|eta|300px|[[Icukuŝima-Sanktejo]], kun sia [[torijo]] (arko alireja al religia spaco) situa ĉe la Interna Maro Seto, ekzemplo de integrado de la arto en la natura etoso.]]
{{Ĉefartikolo|Arto de Japanio}}La arto de Japanio (日本美術 Nippon bijutsu?) estas esprimo de la kulturo de Japanio, kiu disvolviĝis laŭlonge de la tempo en diversaj periodoj kaj stiloj kiuj sinsekvis kronologie, paralele al la historia, socia kaj kultura fluoj de la japona popolo. La evoluo de la japana arto estis markita de la disvolviĝo de ties [[teknologio]], dum estis unu el ties distingaj trajtoj la uzado de indiĝenaj materialoj. Kiel okazis ĉe granda parto de la okcidenta arto, la ĉefaj artaj montroj havis originon en la [[religio]] kaj la politika povo. Unu de la ĉefaj karakteroj de la japana arto estas ĝia eklektikismo, devena el la diversaj popoloj kaj kulturoj kiuj alvenis ĉe la japanaj marbordoj laŭlonge de la tempo.

Menciindas ankaŭ ke granda parto de la arto produktita en Japanio estis de [[religia arto|religia tipo]]: al la religio de [[ŝintoismo]], nome la plej tipe japana, formita ĉirkaŭ la 1a jarcento, aldóniĝis la [[budhismo]] ĉirkaŭ la 5a jarcento, formante religian sinkretismon kiu daŭras ankoraŭ nuntempe, kaj kiu same montriĝis en arto.<ref>AA.VV. (1997). Enciclopedia Salvat, tomo 10. Salvat Editores, Barcelona. ISBN 84-345-9717-9. p. 2148.</ref>

La japana arto estas reflekto de distingaj kulturoj kaj tradicioj, interpretante je propra maniero la artajn stilojn importitajn de aliaj landoj, kiuj estos ricevitaj laŭ propra koncepto kaj de vivo kaj de arto, reinterpretante kaj simpligante ties proprajn karakterojn, kiel ĉe la prilaboritaj ĉinaj budhismaj [[templo]]j, kiuj en Japanio suferis procezo de malpliigo de ties superfluaj kaj ornamaj elementoj. Tio estas montro de la sinkretisma karaktero de la japana arto, pro kio ĉiam akceptis nature ajnan plinovigon devena el aliaj landoj.<ref name="temakel.com">{{citaĵo el la reto |url=http://www.temakel.com/galeriajapon.htm |titolo=ARTE JAPONÉS |alirdato=2020-01-05 |aŭtoro= | dato= | formato= |verko= |eldoninto=temakel.com |paĝoj= |lingvo=es |arkivurl=https://web.archive.org/web/20110514221430/http://www.temakel.com/galeriajapon.htm |arkivdato=2011-05-14 |citaĵo=}}</ref>

=== Literaturo ===
{{Ĉefartikolo|Genĵi monogatari}}
[[Dosiero:Yasunari_Kawabata_1938.jpg|eta|maldekstre|Kaŭabata Jasunari.]]
'''''Genĵi monogatari''''' ({{lang-ja|源氏物語}}, signifante Romano pri Genĵi) estas klasika verko de [[japana literaturo]], kiun la nobelino kaj akompanantino [[Murasaki Shikibu]] skribis ĉirkaŭ la jaro [[1000]] ĉirkaŭ la pinto de la [[Epoko de Heian]]. Ĝi estas reprezenta verko en japana literaturo. Ĝi estis foje nomata la unua [[romano]] en la mondo, la unua moderna romano, la unua [[psikologia romano]] aŭ la unua romano ankoraŭ konsiderata klasikaĵo. Konsiderita kiel majstroverko, ties preciza klasigo kaj influoj kaj sur la okcidenta kaj sur la orienta kanonoj estis pridebatitaj temoj. Vivostilo de nobeloj en [[Heian-epoko]] kaj amoj de nobeloj estis unike priskribita.<ref name=BMA>{{Cite book|last=[[Birmingham Museum of Art]]|title=Birmingham Museum of Art : guide to the collection|year=2010|publisher=Birmingham Museum of Art|location=[Birmingham, Ala]|isbn=978-1-904832-77-5|pages=49|url=http://artsbma.org}}</ref> La grava heroo estas Hikaru-Genĵi, kies patro estas japana imperiestro. Li estas tre bela viro kaj amis kelkajn virinojn.

La [[Nobel-premio pri literaturo]] estis atribuita al japanaj [[Kaŭabata Jasunari]] (1968), [[Oe Kenzaburo]] (1994) kaj [[Kazuo Ishiguro]] (2017). Aliaj gravaj japanaj verkistoj estas [[Jukio Miŝima]], [[Murakami Haruki]], [[Matsuo Basho]], inter aliaj.

=== Pentrarto ===
[[Dosiero:The_Great_Wave_off_Kanagawa.jpg|eta|<center>bildo ''Granda ondo ĉe marbordo de Kanagaŭa'' de [[Hokusai]], estas parto de la fama serio ''36 vidoj al la [[Fuĵi-Monto]]'' (1823-29)|alternative=|300px]]
La historio de la japana [[pentrarto]] montras sintezon kaj konkurencon inter indiĝena japana estetiko kaj importitaj ideoj.<ref name=autogenerated3>{{Cite book|last=Arrowsmith|first=Rupert Richard|title=Modernism and the Museum: Asian, African, and Pacific Art and the London Avant-Garde|year=2010|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-959369-9|url={{Google books|MIBNXScRj3QC|page=|keywords=|text=|plainurl=yes}}}}</ref> La interagado inter japana kaj eŭropa arto estis ege grava: por ekzemplo [[ukijo]], kiu ekestis eksportita en la 19-a jarcento en la movado konata kiel [[Japanismo]], havis gravan influon en la disvolvigo de [[moderna arto]] en [[Okcidento]], ĉefe en [[Post-impresionismo]].<ref name=autogenerated3 /> Japana [[mangao]] disvolviĝis en la 20-a jarcento kaj populariĝis tutmonde.<ref name="Kinko Ito 456–475">{{Cite journal|first=Kinko |last=Ito|title=A History of Manga in the Context of Japanese Culture and Society|journal=Journal of Popular Culture|volume=38|issue=3|pages=456–475|date=Februaro 2005|doi=10.1111/j.0022-3840.2005.00123.x}}</ref>

[[Ukijo]]<ref>[[Nova Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto]]: [http://vortaro.net/#ukijo ukij/o]</ref> ({{lang-ja|{{rubentipo|浮世絵|うきよえ}}|t=''ukiyoe''}}), estas termino markanta bildojn (desegnaĵojn) kun ĝenra temo farataj per tekniko de japana tabulopresado (iam ankaŭ nomata lignopresado) en la [[17-a jarcento|17-a]] ĝis la [[20-a jarcento]]. La uzita tekniko de preso ebligis amasan produkton. Temis pri koloraj presiloj sur lignaj tabuloj helpe de ŝablonoj. La temo estis ĉefe provinca vivo kaj amuziga fako ([[lukto|luktantoj]] de [[sumoo]], [[kortegano]]j, [[artisto]]j ks.). Reproduktaĵoj estis alireblaj al pli malriĉaj, kiuj ne povis permesi al si originalajn laborojn de majstroj.

=== Kinarto ===
[[Dosiero:Rashomon poster.jpg |eta|320x320px|maldekstre|Afiŝo de la filmo "Raŝomon" de Akira Kurosawa.]]
Japanio havas unu el la plej aĝaj kaj grandaj kinindustrioj en la mondo; filmoj estis produktitaj en Japanio ekde 1897.<ref>{{cite web |title=Top 50 countries ranked by number of feature films produced, 2005–2010 |url=http://screenaustralia.gov.au/research/statistics/acompfilms.asp |website=Screen Australia |accessdate=14a de Julio, 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121027152501/http://screenaustralia.gov.au/research/statistics/acompfilms.asp |archivedate=27a de Oktobro, 2012 |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2020-11-28 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20121027152501/http://screenaustralia.gov.au/research/statistics/acompfilms.asp |arkivdato=2012-10-27 }} {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20121027152501/http://screenaustralia.gov.au/research/statistics/acompfilms.asp |date=2012-10-27 }} {{Citaĵo el la reto |url=http://screenaustralia.gov.au/research/statistics/acompfilms.asp |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2020-11-28 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20121027152501/http://screenaustralia.gov.au/research/statistics/acompfilms.asp |arkivdato=2012-10-27 }}</ref> La filmo "Godzilla" de [[Honda Iŝiro]] de 1954 iĝis internacia ikono de Japanio kaj kreis tutan subĝenron de filmoj ''kaiju''. Japanio ricevis la [[Oskar-premio]]n por la Plej Bonkvalita Filmo de Eksterlanda Lingvo kvar fojojn, pli ol ajna alia azia lando. Japanaj animaciaj filmoj kaj televidaj serioj, konataj kiel [[animeo]], estis tre influitaj de la japana mangao kaj estis tre popularaj en la tuta Okcidento.<ref>[http://news.naver.com/main/read.nhn?mode=LSD&mid=sec&sid1=103&oid=020&aid=0000322552 If you want to know Japan, See Animation] Dong-ah-news, 5a de Novembro, 2005 en korea.</ref>

[[Kurosawa Akira|Akira Kurosawa]] estas la plej konata el la filmistoj de Japanio, kaj liaj filmoj influis multe da postaj filmistoj tra la mondo. Lia unua filmo eldoniĝis en 1943, lia lasta en 1999 (postmorte). Malmulte da filmistoj ĝuas karieron tiom longan kaj laŭditan. Kurosawa reĝisoris 30 filmojn en kariero daŭra 57 jarojn. Inter liaj plej konataj filmoj estas [[Ikiru]] (1952), [[Shichinin no samurai|Sep Samurajoj]] (1954), [[Jojimbo]] (1961), [[Kagemuŝa]] (1980) kaj [[Ran]] (1985).

==== Aliaj filmoj ====
* ''[[Momotarō no Umiwashi]]''
* ''[[Momotarō Umi no Shinpei]]''

=== Muziko ===
[[Ŝakuhaĉo]]

=== Aliaj japanaj kultureroj ===
* [[Ikebano]], (japane 生花 aŭ 生け花, laŭvorte vivantaj floroj) estas la arto japandevena aranĝadi florojn. Temas pri tradicia arto, ankaŭ nomata kado (jap. 華道, t.e. la vojo de la floroj); ĝi estas kiel riĉa, tiel ankaŭ kompleksa, kaj estas praktikata ankoraŭ nuntempe.
* [[Origamio]] (折り紙), foje nomata origamo, estas tradicia japana arto de paperfaldado. Oni uzas paperfolion kaj faldas el ĝi figuron, sen tondi la materialon. La figuroj povas esti bestoj, (ankaŭ homoj), transportoj, abstraktaj figuroj, ktp... la vorto venas de la japana ''oru'', faldi, kaj ''kami'', papero.
* [[Orizuru]] (japane: 折鶴, faldita [[gruo]]) estas eble la plej konata origamiaĵo en Japanio. La gruo estas bona aŭguro en la japana kulturo. Legendo diras, ke tiu kiu faldos mil paperajn gruojn realigos koran deziron.

=== Batalartoj ===
[[Dosiero:Kendo.JPG|eta|maldekstre|Du kendo-praktikantoj]]
{{Ĉefartikolo|Luktoarto|Japanaj luktartoj}}
'''Luktoartoj''' aŭ '''batalartoj''' estas nomo kun senco plej vasta, de inter ĉiuj signifoj kiuj priskribas manierojn lukti bonstile. Tio povus signifi [[milito]]n per [[armeo]]j subtenantaj, sed lastatempe, luktoartoj kutime rilatas al lukto sen armiloj, aŭ per malgrandaj armiloj provizataj al la mano. En Japanio estas tradiciaj kaj tipaj la jenaj (en la ordo alfabeta):

* [[Aikido]]
* [[Ĵudo]] (柔道) - japana maniero, kies nomo signifas "milda arto"<ref>[http://www.japan-zone.com/omnibus/martial.shtml Ĵudo] al [http://www.japan-zone.com/index.shtml Japon Omnibus]</ref>
* [[Ĵuĵicuo]] (柔術) - japana maniero, kies nomo ankaŭ signifas "milda arto" <ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.warriorscove.com/jjj.htm |titolo=Historio de ĵuĵicuo |alirdato=2015-09-03 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20110716074302/http://www.warriorscove.com/jjj.htm |arkivdato=2011-07-16 }}</ref>
* [[Karateo]] (空手) - japana maniero, kies nomo signifas "malplena [[mano]]"<ref name=MAInfo>{{citaĵo el la reto |url= http://www.martial-arts-info.com/115/karate/ |titolo=Martial Arts Info - Karate |alirdato=2020-01-05 |aŭtoro= | dato= | formato= |verko= |eldoninto=martial-arts-info.com |paĝoj= |lingvo=en |arkivurl= https://web.archive.org/web/20120226085639/http://www.martial-arts-info.com/115/karate/ |arkivdato=2012-02-26 |citaĵo=}}</ref>
* [[Kendo]] (剣道) - japana maniero, kies nomo signifas "maniero de [[glavo]]"<ref name="yamatanidojo.com">{{citaĵo el la reto |url=http://www.yamatanidojo.com/kendo_history.htm |titolo=KENDO HISTORY |alirdato=2020-01-05 |aŭtoro= | dato= | formato= |verko= |eldoninto=yamatanidojo.com |paĝoj= |lingvo=en |arkivurl=https://web.archive.org/web/20070102173109/http://www.yamatanidojo.com/kendo_history.htm |arkivdato=2007-01-02 |citaĵo=}}</ref>
* [[Kobudo]]
* [[Sumoo]]

=== Aliaj sportoj ===
Ĉefe pro usona influo ekde la fino de la [[Dua Mondmilito]], [[basbalo]] estas populara sporto en Japanio. Vidu artikolon [[Nacia basbala teamo de Japanio]]. Ankaŭ [[futbalo]] popularas; imite al eŭropaj futbalkluboj, kelkaj futbalteamoj havas nomojn prunteprenitajn el itala aŭ hispana lingvoj; kelkaj elstaraj japanaj futbalistoj ludas en eŭropaj kluboj.

== Esperanto en Japanio ==
[[Dosiero:Sidejo de JEI.jpg|eta|dekstre|200px|Japana Esperanto-Instituto.]]
La [[Japana Esperantista Asocio]] ('''JEA''') estis la unua tutlanda esperantista asocio de Japanio, kiu antaŭis la [[Japana Esperanto-Instituto|Japanan Esperanto-Instituton]] inter [[1906]] kaj [[1919]]. En 1906, kelkaj personoj fondis esperantajn asociojn, kiel [[Kato Misao|Misao Katô]] aŭ [[Abiko Teizirô]]. Pro la demando de [[Kuroita Kacumi]] (kiu mem ofte skribis: K. Kroita), ili konsentis kolektiĝi en ununuran asocion : JEA. La fondotago de JEA estis la 12-a de junio 1906. La [[28-an de septembro]] [[1906]], la Unua Japana Kongreso okazis. La Dua okazis en 1907 kaj post longa interrompo la Tria en 1916.

La [[Japana Esperanto-Instituto]] ('''JEI'''; 日本エスペラント協会 [nihon esuperanto kjokai])<ref>Antaŭa japana titolo de la organizaĵo estas "日本エスペラント学会" [nihon esuperanto gakkai]. Ĝi estas renomita la 1-an de aprilo 2012. La Esperanta titolo ne ŝanĝiĝis.</ref> estas la plej granda centro de la [[Esperanto-movado]] en Japanio. En [[1919]], ĝin fondis precipe [[Ossaka Kenji]], kaj estis gvidita de pluraj personoj. En [[1926]] JEI akiris la kvalifikon de fondusa jura persono, kies unua prezidanto estis (ĝis morto en [[1930]]) [[Nakamura Kijoo]]. Ĝia centra oficejo estas en [[Tokio]], en [[Ŝinĝuku]]. Ĝi posedas ankaŭ staĝejon nomatan [[Esperanto-domo en Jacugatake]], en urbo [[Hokuto]], [[gubernio Jamanaŝi]]. La instituto eldonas monatan organon ''[[La Revuo Orienta]]''. JEI funkcias kiel la Landa Asocio de [[Universala Esperanto-Asocio]] de 1956. En la jaro [[2012]] JEI akiris novan leĝan statuson kaj nova prezidanto elektiĝis.

La [[UK 2007|92-a Universala Kongreso de Esperanto]] ([[japana lingvo|japane]]: 第92回世界エスペラント大会 [dai kjū-ĵū-nikaj sekaj esperanto-tajkaj]) okazis en [[2007]] en la japana urbo [[Jokohamo]] en la [[gubernio Kanagaŭa]], proksime al [[Tokio]], inter la [[4-a de aŭgusto|4-a]] kaj la [[11-a de aŭgusto|11-a]] de aŭgusto. Aliĝis 1901 personoj el 57 landoj. La Kongreson invitis [[Japana Esperanto-Instituto]], kaj la [[LKK]] estis gvidita de [[Sibayama Zyun'iti]]. La kongresa temo estis "Okcidento en Oriento: akcepto kaj rezisto", pri kio estis debatoj gviditaj de [[Usui Hiroyuki]].

=== Literaturo en Esperanto ===

* ''Raportoj el Japanio 26''''',''' Marto 2022 - Marto 2023. [[Jasuo Hori]], ''Politiko'', Horizonto, 2023. Raportoj kaj korespondaĵoj pri temoj naciaj kaj internaciaj<ref>(eo) ''[https://katalogo.uea.org/?inf=241 Raportoj el Japanio 26],'' Libroservo de Universala Esperanto-Asocio.</ref>. 
* (eo + jp) ''Percepto de Delvaux - 対訳 : 小説 / ジャン・ジョニオー'', dulingva novelo pri la vizito de japanaj turistoj al la muzeo de la fama belga pentristo [[Paul Delvaux]], eldonis ĝin [[Japana Esperanta Librokooperativo]], Tokio, 2023, iSBN 978-4-930785-82-4

== Referencoj ==
{{Referencoj|2}}

==Literaturo==
* Okakura Kakuzo, ''La libro de teo'', tradukis el angla T. Nakamura, eld KOSMO, Osaka, 1965.
* ''Ĉinio, Koreio, Japanio. Landoj similaj sed diferencaj''. [[Petr Chrdle]]. [[Dobřichovice]]: [[KAVA-PECH]], 2022. 241p. 24&nbsp;cm. Bind. Kolorilus. {{ISBN|97880883 26243}}. Vojaĝimpresoj kaj opinioj, plektitaj kun informoj pri la historioj kaj kulturoj de la tri landoj.

{{Projektoj
|wiktionary=Japanio
|n=Portalo:Japanujo
|s=Kategorio:Japanio
|ReVo=japani
}}
== Vidu ankaŭ ==
* [[Ĉefurbo de Japanio]]
* [[Paco#Konstitucio de Japanio|Konstitucio de Japanio]]
* ''[[Gvidlibreto por Japanlando]]''
* [[Imperiestro de Japanio]]
* [[Japanaj militkrimoj]]
* [[Japanologio]]
* [[Japana lingvo]]
* [[Japana lingvo#Japana kulturo pere de japanaj vortoj|Japana kulturo pere de japanaj vortoj]]
* [[Listo de imperiestroj de Japanio]]
* [[Listo de japanaj esperantistoj]]
* [[727 Nipponia]]

== Eksteraj ligiloj ==
* (eo) {{Ueavikio|Japanujo|{{paĝonomo}}}}
* (eo) [http://kontakto.tejo.org/2013/05/malkovru-japanion-kontakto-20132-aperis_2694.html Malkovru Japanion], [[Kontakto (revuo)|Kontakto]], 2013:2
* (fr) [https://www.youtube.com/watch?v=NcJznE6PH0Q Japanio estas unu el la plej malsimilaj landoj en la mondo], YouTube

{{G8-Ŝtatoj}}
{{Ŝtatoj en Azio}}
{{Gubernioj de Japanio}}

{{Havenda artikolo|Japanio}}
{{Leginda|jaro=2021 |monato=5 |tago=7}}
{{ADLM|2023|05}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Japanio| ]]
[[Kategorio:Administraj unuoj fonditaj en 1947]]