Jump to content

przed

From Wiktionary, the free dictionary
See also: prżed, przêd, przed-, and przêd-

Kashubian

[edit]

Alternative forms

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Proto-Slavic *perdъ.

Pronunciation

[edit]
  • IPA(key): /ˈpʂɛt/
  • Rhymes: -ɛt
  • Syllabification: przed

Preposition

[edit]

przed

  1. denotes time; before [with instrumental]
  2. denotes location; before, in front of; ahead of [with instrumental]

Further reading

[edit]
  • Stefan Ramułt (1893) “před”, in Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego (in Kashubian), page 163
  • Eùgeniusz Gòłąbk (2011) “przed, przede”, in Słownik Polsko-Kaszubski / Słowôrz Pòlskò-Kaszëbsczi‎[1], volume 2, page 653
  • “przed”, in Internetowi Słowôrz Kaszëbsczégò Jãzëka [Internet Dictionary of the Kashubian Language], Fundacja Kaszuby, 2022

Old Polish

[edit]

Alternative forms

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Proto-Slavic *perdъ. First attested in the 14th century.

Pronunciation

[edit]
  • IPA(key): (10th–15th CE) /pr̝ɛt/
  • IPA(key): (15th CE) /pr̝ɛt/

Preposition

[edit]

przed

  1. (attested in Lesser Poland, Greater Poland) denotes location; before, in front of; ahead of [with instrumental]
    • c. 1301-1350, Kazania świętokrzyskie‎[2], Miechów, page cr 30:
      Pred uolem a pred oslem v yaslkach s[ię położył] bil
      [Przed wołem a przed osłem w jasłkach S[yn Boży położon] był]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[3], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 71, 5:
      Przebiwacz *bodze se slunczem y przed *mesoczem (ante lunam) w pocolene y w pocolene
      [Przebywać będzie se słuńcem i przed miesiącem (ante lunam) w pokolenie i w pokolenie]
    • 1959 [1422], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 1099, Poznań:
      Yaco ne szabyl szarni przet yego psy any gey iego psi gonily do yego wsy
      [Jako nie zabił sarny przed jego psy, ani jej jego psi gonili do jego wsi]
    • 1908 [c. 1500], Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, volume V, page 12:
      Angyyel palmą rayszką yey dal, aby przeth panną noszona, gdy do grobu prowadzona
      [Anjeł palmę rajską jej dał, aby przed panną noszona, gdy do grobu prowadzona]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[4], page 822:
      Takoz za ssobą y przed sobą byl (sc. Jesus) tako sylnye vbyth, yze v yego vschythkym zyvoczye... nye bylo myescza czalego
      [Takoż za sobą i przed sobą był (sc. Jesus) tako silnie ubit, iże w jego wszytkim żywocie... nie było mieśca całego]
  2. (attested in Greater Poland, Masovia) denotes time; before [with instrumental]
    • 1959 [1390], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 82, Poznań:
      Jaco Potrek ne obszaloual Sandziuoya przet szeczø nedzel
      [Jako Piotrek nie obżałował Sędziwoja przed szecią niedziel]
    • 1959 [1391], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 284, Poznań:
      Jako mi sø Wanczlaw poclonil przeth swantim Marczinem
      [Jako mi się Więcław pokłonił przed świętym Marcinem]
    • 1930 [c. 1455], “II Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[5], section 22,1:
      Wszitci gyny wyøczsy vrodzenym, gysz przed nym (ante eum) bily, zmordowany sø
      [Wszytcy jini więcszy urodzenim, jiż przed nim (ante eum) byli, zmordowani są]
    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 37:
      Gdysz gescze byla przeth lathy alybo molthsza (pro mlothsza) lath (dum... esset minor annis)
      [Gdyż jeszcze była przed laty alibo młodsza lat (dum... esset minor annis)]
    • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 42, 1:
      Zalowal szyą Pyotr na Andrzeya, ysze chcze gy wygnacz sz domv przed czasszem
      [Żałował się Piotr na Andrzeja, iże chce ji wygnać z domu przed czasem]
  3. (attested in Greater Poland, Lesser Poland) denotes witnesses to an action; in front of [with instrumental]
    • 1967 [1394], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kościańskie, volume III, number 65, Kościan:
      Iaco Buthka... uczinila zaplaczene przed Yanem
      [Jako Budka... uczyniła zapłacenie przed Janem]
    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎[6], Krakow, page 4b:
      Dzeczøthko... gestcy ono bilo przeth svø milø mathkø plakalo, allecz... [p]przed svøth[y]my angoly gestcy szø ono bylo ssmalo
      [Dzieciątko... jestci ono było przed swą miłą matką płakało, aleć... przed święt[y]mi anjoły jestci się ono było śmiało]
    • 1915 [Fifteenth century], Jan Łoś, editor, Przegląd językowych zabytków staropolskich do r. 1543‎[7], page 444:
      Then, ktho mye przethobą (leg. przed tobą) vyny, memv szerczv czyaskoscz czyny
      [Ten, kto mie prze[d] tobą wini, memu siercu ciężkość czyni]
  4. (attested in Masovia) according to, in someone's opinion [with instrumental]
    • 1928 [End of the fifteenth century], Jan Janów, editor, Zespół ewangelijny Biblioteki Ordynacji Zamoyskich nr 1116, Warsaw, page 287:
      Byly sprawyedlywy oba przed bogyem (ante deum Luc 1, 6)
      [Byli sprawiedliwi oba przed Bogiem (ante deum Luc 1, 6)]
  5. (attested in Lesser Poland) in relation to [with instrumental]
  6. (attested in Greater Poland) because of [with instrumental]
    • 1967 [1420], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kościańskie, volume III, number 812, Kościan:
      Yaco Marczin nye mogl przeyachadz przed slim powetrzim ieszora oglandacz
      [Jako Marcin nie mogł przejachać przed złym powietrzym jeziora oględać]
  7. (attested in Lesser Poland) denotes source of fear; of [with instrumental]
  8. denotes a person blocking an action [with instrumental]
  9. (attested in Lesser Poland, Sieradz-Łęczyca, Greater Poland) used in comparisons; than [with instrumental]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[11], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 134, 5:
      Welyky gest gospodzyn a bog nasz przed wszemy boghy (prae omnibus diis)
      [Wieliki jest Gospodzin a Bog nasz przed wszemi bogi (prae omnibus diis)]
    • 1415, Przecław Słota, O zachowaniu się przy stole‎[12], Łęczyca, Poznań, line 84:
      Ya wasz chwalø, panny, pane, ysz przeth wami niczsz lepszego ne
      [Ja was chwalę, panny, panie, iż przed wami nics lepszego nie]
    • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[13], section 20,3:
      Nye bødzyesz myecz bogow czudzich przede mnø (coram me)
      [Nie będziesz mieć bogow cudzych przede mną (coram me)]
  10. denotes a form or shape which someone takes; as [with instrumental]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[14], page 165:
      Yestesmy przed trzemy personamy (sub personis tribus) v yednym bostvye
      [Jestesmy przed trzemi personami (sub personis tribus) w jednym bostwie]
  11. (attested in Lesser Poland) denotes higher position of importance; above [with instrumental]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[15], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], page Ath 1:
      Ktorykole chcze zbawon bycz, przede wszym (ante omnia) potrz[e]byszno gest, aby dzerszal krzesc[ij]anskø werø
      [Ktorykole chce zbawion być, przede wszym (ante omnia) potrz[e]bizno jest, aby dzierżał krześci[j]ańską wierę]
  12. (attested in Lesser Poland) denotes movement; in front of [with accusative]
    • c. 1301-1350, Kazania świętokrzyskie‎[16], Miechów, page ar 5:
      Pospesihø sø do coscola na modlituø pred boga usemogøcego
      [Pośpieszychą się do kościoła na modlitwę przed Boga wszemogącego]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[17], page 253:
      Vyrzvczyly y (leg. ji, sc. Jesusa) przed myasto (extra civitatem Luc 4, 29)
      [Wyrzucili ji (sc. Jesusa) przed miasto (extra civitatem Luc 4, 29)]
  13. (attested in Sieradz-Łęczyca, Greater Poland) forward; ahead of [with accusative]
  14. denotes time; before [with accusative]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[19], page 580:
      Vyeczczye, yzecz rychlo vstane z marthvych... y przydą pr[z]ed vass (praecedam vos Mat 26, 32) do Galyleey
      [Wiedzcie, iżeć rychło wstanę z martwych... i przydę pr[z]ed was (praecedam vos Mat 26, 32) do Galileej]
  15. (attested in Lesser Poland) denotes person accompanying an action; before [with accusative]
    • 1937 [Fifteenth century], Středověké listy ze Slovenska. Sbírka listů a listin, psaných jazykem národném.‎[20], volume I, Lesser Poland, page 23:
      Thv my szya nye vszpravyethlyvyl, gdzye szyą przeth vaszą myloszcz oblygoval, ysz my myal zaplaczycz
      [Tu mi się nie usprawiedliwił, gdzie się przed waszą miłość obligował, iż mi miał zapłacić]
  16. (attested in Greater Poland) because of [with accusative]
    • 1858 [c. 1408], Wojciech Szurkowski z Ponieca, “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle [Urban court rulings i.e. "Ortyls"]”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich [History of Slavic lawmaking], volume 6, Poniec, page 58:
      Kyedy dlusznyk wynydzye sz myasztha przed dlugy (propter debita)
      [Kiedy dłużnik wynidzie z miasta prze[d] długi (propter debita)]
  17. (attested in Sieradz-Łęczyca, Greater Poland) for, benefitting [with accusative]
    Synonyms: dla, ku
  18. denotes higher position of importance; above [with accusative]
    • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 89, 1:
      Czokoly szwyathczy gayony sand, to gydze przed wszythky gyne szwyadeczstwa
      [Cokoli świadczy gajony sąd, to jidzie przed wszytki jine świadecstwa]

Descendants

[edit]
  • Polish: przed
  • Silesian: przed

References

[edit]
  • Boryś, Wiesław (2005) “przed”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
  • Bańkowski, Andrzej (2000) “przed”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
  • B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “przed, przede”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

[edit]
przed

Alternative forms

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Old Polish przed.

Pronunciation

[edit]
 
  • Audio 1:(file)
  • Audio 2:(file)
  • Audio 3:(file)
  • Rhymes: -ɛt
  • Syllabification: przed
  • Homophone: przed-

Preposition

[edit]

przed

  1. denotes location; before, in front of; ahead of [with instrumental]
    Antonym: za
  2. denotes movement; in front of [with accusative]
    Antonyms: sprzed, za
  3. denotes time; before [with instrumental]
    Antonym: po
  4. denotes how long ago something happened; ago [with instrumental]
    Synonym: temu
    Antonyms: po, za
  5. before (under consideration, judgment, authority of)
    Synonym: przed obliczem
  6. used in government with some verbs to denote prevention; against, for; from [with instrumental]
    uciekać przed czymś ― to flee from something
    chować się przed kimś ― to hide from somebody
  7. denotes witnesses to an action; in front of [with instrumental]
    Synonym: przy
  8. (Malbork, Lubawa, Ostróda) Synonym of dla

Derived terms

[edit]
adjectives
nouns
prefix
verbs

Trivia

[edit]

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), przed is one of the most used words in Polish, appearing 109 times in scientific texts, 143 times in news, 88 times in essays, 213 times in fiction, and 129 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 682 times, making it the 445th most common word in a corpus of 500,000 words.[1]

References

[edit]
  1. ^ Ida Kurcz (1990) “przed”, in Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej [Frequency dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków, Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego, page 1

Further reading

[edit]
  • przed in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
  • przed in Polish dictionaries at PWN
  • Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “przed, przede”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
  • “PRZED”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 2010 May 6
  • “PRZEDE”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 2010 May 18
  • Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “przed”, in Słownik języka polskiego
  • Aleksander Zdanowicz (1861) “przed”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
  • J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1912), “przed”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 5, Warsaw, page 52
  • Kazimierz Nitsch (1907) “przed”, in “Dyalekty polskie Prus zachodnich”, in Materyały i Prace Komisyi Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie (in Polish), volume 3, Krakow: Akademia Umiejętności, page 391

Silesian

[edit]

Alternative forms

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Old Polish przed.

Pronunciation

[edit]
  • IPA(key): /ˈpʂɛt/
  • Rhymes: -ɛt
  • Syllabification: przed

Preposition

[edit]

przed

  1. denotes location; before, in front of [with instrumental]
    Synonym: pod
    Antonym: za
  2. denotes movement; in front of [with accusative]
    Synonym: pod
    Antonym: za
  3. denotes time; before [with instrumental]
    Synonym: zanim
    Antonym: po
  4. denotes witnesses to an action; in front of [with instrumental]
    Synonym: przi
  5. denotes how long ago something happened; ago [with instrumental]
    Synonym: tymu
    Antonym: po
  6. used in government with some verbs to denote prevention; against, for [with instrumental]
    Synonym: ôd
  7. before (under consideration, judgment, authority of) [with instrumental]

Further reading

[edit]
Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=przed&oldid=82800399"