Αφροδισιακό
Ένα αφροδισιακό είναι μια ουσία που αυξάνει τη σεξουαλική επιθυμία, τη σεξουαλική έλξη, τη σεξουαλική ευχαρίστηση ή τη σεξουαλική συμπεριφορά.[1][2][3] Οι ουσίες ποικίλλουν από σειρά φυτών, μπαχαρικών και τροφίμων έως συνθετικών χημικών ουσιών.[1] Επομένως, μπορούν να ταξινομηθούν με βάση τις χημικές τους ιδιότητες (δηλαδή, ουσίες που είναι φυσικές και τεχνητές).[4] Τα φυσικά αφροδισιακά όπως το αλκοόλ ή η κοκαΐνη ταξινομούνται περαιτέρω σε φυτικές και μη φυτικές ουσίες.[4][5] Τα τεχνητά αφροδισιακά όπως το έκσταση ή η μεθαμφεταμίνη ταξινομούνται ως εκείνα που παρασκευάζονται για να μιμούνται μια φυσική ουσία.[2][4] Τα αφροδισιακά μπορούν επίσης να ταξινομηθούν ανάλογα με το είδος των επιπτώσεών τους (δηλαδή, ψυχολογικές ή φυσιολογικές).[1] Τα αφροδισιακά που περιέχουν παραισθησιογόνες ιδιότητες όπως η μπουφοτενίνη έχουν ψυχολογικές επιπτώσεις σε ένα άτομο που μπορεί να αυξήσουν τη σεξουαλική επιθυμία και τη σεξουαλική ευχαρίστηση.[1][3] Τα αφροδισιακά που περιέχουν ιδιότητες χαλάρωσης των λείων μυών όπως η υοχιμβίνη έχουν φυσιολογικές επιδράσεις σε ένα άτομο που μπορεί να επηρεάσουν τα επίπεδα ορμονών και να αυξήσουν τη ροή του αίματος.[1][4]
Ουσίες που επηρεάζουν μόνο τη συμπεριφορά ενός ατόμου είναι επιρρεπείς στο φαινόμενο εικονικού φαρμάκου.[2] Είναι συνηθισμένο να αναφέρεται το φαινόμενο του εικονικού φαρμάκου στη συζήτηση για το γιατί τα αφροδισιακά δρουν. Εκείνοι που υποστηρίζουν το φαινόμενο του εικονικού φαρμάκου λένε ότι τα άτομα θέλουν να πιστεύουν στην αποτελεσματικότητα της ουσίας.[2] Άλλες ουσίες που εμποδίζουν τις περιοχές που στοχεύουν να ενισχύσουν τα αφροδισιακά ταξινομούνται ως αναφροδισιακά.[2]
Τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες μπορούν να επωφεληθούν από τη χρήση αφροδισιακών, αλλά επικεντρώνονται περισσότερο στους άνδρες καθώς οι ιδιότητές τους τείνουν να αυξάνουν τα επίπεδα τεστοστερόνης και όχι τα επίπεδα οιστρογόνων.[3] Αυτό οφείλεται εν μέρει στο ιστορικό πλαίσιο των αφροδισιακών, το οποίο επικεντρωνόταν αποκλειστικά στα αρσενικά. Μόνο πρόσφατα δόθηκε προσοχή στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο τα αφροδισιακά μπορούν να βοηθήσουν τη γυναικεία σεξουαλική λειτουργία.[5] Επιπλέον, η πολιτισμική επιρροή στην κατάλληλη σεξουαλική συμπεριφορά από άνδρες και γυναίκες παίζει επίσης ρόλο στο ερευνητικό χάσμα.[5]
Ιστορία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το όνομα προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ἀφροδισιακόν από το αφροδίσιος, δηλαδή «ανήκει στην Αφροδίτη»,[6] την ελληνική θεά του έρωτα. Σε όλη την ανθρώπινη ιστορία, τρόφιμα, ποτά και συμπεριφορές είχαν τη φήμη ότι έκαναν το σεξ πιο εφικτό και/ή ευχάριστο. Ωστόσο, από ιστορική και επιστημονική άποψη, τα υποτιθέμενα αποτελέσματα μπορεί να οφείλονται κυρίως στην απλή πεποίθηση των χρηστών τους ότι θα ήταν αποτελεσματικά (φαινόμενο εικονικού φαρμάκου). Ομοίως, πολλά φάρμακα αναφέρεται ότι επηρεάζουν τη λίμπιντο με ασυνεπείς ή ιδιοπαθείς τρόπους:[7] ενισχύοντας ή μειώνοντας τη συνολική σεξουαλική επιθυμία ανάλογα με την κατάσταση του υποκειμένου. Για παράδειγμα, η βουπροπιόνη είναι γνωστή ως ένα αντικαταθλιπτικό που μπορεί να εξουδετερώσει άλλα συνταγογραφούμενα αντικαταθλιπτικά που έχουν αποτελέσματα μείωσης της λίμπιντο. Ωστόσο, επειδή η βουπροπιόνη αυξάνει τη λίμπιντο μόνο στην ειδική περίπτωση που έχει ήδη μειωθεί από σχετικά φάρμακα, δεν ταξινομείται γενικά ως αφροδισιακό.
Οι αρχαίοι πολιτισμοί όπως ο κινεζικός, ο ινδικός, ο αιγυπτιακός, ο ρωμαϊκός και ο ελληνικός πολιτισμός πίστευαν ότι ορισμένες ουσίες θα μπορούσαν να παρέχουν το κλειδί για τη βελτίωση της σεξουαλικής επιθυμίας, της σεξουαλικής ευχαρίστησης ή/και της σεξουαλικής συμπεριφοράς.[1][4] Αυτό ήταν σημαντικό γιατί κάποιοι άνδρες υπέφεραν από στυτική δυσλειτουργία και δεν μπορούσαν να αναπαραχθούν.[1][4] Οι άντρες που δεν μπορούσαν να γονιμοποιήσουν τις συζύγους τους και να έχουν μεγάλες οικογένειες θεωρούνταν αποτυχημένοι, ενώ εκείνοι που μπορούσαν ήταν σεβαστοί. Ως εκ τούτου, χρειαζόταν ένα διεγερτικό.[1][5] Άλλοι που δεν υπέφεραν από αυτό ήθελαν επίσης ενισχυτές απόδοσης.[4] Ανεξάρτητα από τη χρήση τους, αυτές οι ουσίες κέρδισαν δημοτικότητα και άρχισαν να τεκμηριώνονται με πληροφορίες που μεταδίδονται από γενιά σε γενιά.[3] Οι ινδουιστικοί πολιτισμοί έγραψαν ποιήματα που χρονολογούνται από το 2000 έως το 1000 π.Χ. και μιλούσαν για βελτιωτικά απόδοσης, συστατικά και συμβουλές χρήσης.[3] Οι κινεζικοί πολιτισμοί έγραψαν κείμενο που χρονολογείται από το 2697 έως το 2595 π.Χ.[5] Οι ρωμαϊκοί και οι κινεζικοί πολιτισμοί τεκμηρίωσαν την πίστη τους στις αφροδισιακές ιδιότητες στα γεννητικά όργανα των ζώων, ενώ οι Αιγύπτιοι έγραψαν συμβουλές για τη θεραπεία της στυτικής δυσλειτουργίας.[5] Στη μετακλασική Δυτική Αφρική, ένας τόμος με τίτλο Συμβουλεύοντας τους άνδρες για τη σεξουαλική δέσμευση με τις γυναίκες τους από τα χειρόγραφα του Τιμπουκτού λειτούργησε ως οδηγός για τα αφροδασιακά και τα φάρμακα για τη στειρότητα. Προσέφερε συμβουλές στους άνδρες για να «κερδίσουν πίσω» τις γυναίκες τους. Σύμφωνα με τον Χάμερ, «Σε μια εποχή που η σεξουαλικότητα των γυναικών ήταν ελάχιστα αναγνωρισμένη στη Δύση, το χειρόγραφο πρόσφερε συμβουλές για τη μεγιστοποίηση της σεξουαλικής απόλαυσης και στις δύο πλευρές».[8]
Η άμβρα, ο φρύνος, η ιοχιμβίνη, το γιν γιαν χούο, το τζίνσεγκ, το αλκοόλ και τα τρόφιμα καταγράφονται σε αυτά τα κείμενα ότι περιέχουν αφροδισιακές ιδιότητες.[1] Ενώ πολλά φυτά, εκχυλίσματα ή παρασκευασμένες ορμόνες έχουν προταθεί ως αφροδισιακά, υπάρχουν ελάχιστα κλινικά στοιχεία υψηλής ποιότητας για την αποτελεσματικότητα ή τη μακροπρόθεσμη ασφάλεια της χρήσης τους.[7][9]
Τύποι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Άμβρα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η άμβρα ή άμπαρο σχηματίζεται στο έντερο των φαλαινών φυσητήρων. Χρησιμοποιείται συνήθως στους αραβικούς πολιτισμούς ως ανακουφιστικό φάρμακο για πονοκεφάλους ή ως ενισχυτικό απόδοσης. Η χημική δομή της άμβρας έχει δείξει ότι αυξάνει τα επίπεδα τεστοστερόνης ενεργοποιώντας τη σεξουαλική επιθυμία και τη σεξουαλική συμπεριφορά μόνο σε μελέτες σε ζώα. Απαιτείται περαιτέρω έρευνα τις επιπτώσεις στον άνθρωπο.[3]
Μπουφοτενίνη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η βουφοτενίνη βρίσκεται στο δέρμα και στους αδένες των φρύνων Bufo. Χρησιμοποιείται συνήθως σε πολιτισμούς της Δυτικής Ινδίας και της Κίνας. Οι πολιτισμοί της Δυτικής Ινδίας το χρησιμοποιούν ως αφροδισιακό που ονομάζεται «Πέτρα αγάπης». Οι κινεζικοί πολιτισμοί χρησιμοποιούν τη βουφοτενίνη ως φάρμακο για την καρδιά που ονομάζεται Chan su.[3] Έρευνες δείχνουν ότι μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στον καρδιακό ρυθμό.[1]
Υοχιμβίνη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η υοχιμβίνη είναι μια ουσία που βρίσκεται στο φλοιό των δέντρων γιόχιμ στη Δυτική Αφρική και, ως εκ τούτου, έχει φυτική βάση.[4] Χρησιμοποιήθηκε παραδοσιακά σε πολιτισμούς της Δυτικής Αφρικής, στους οποίους ο φλοιός έβραζε και το προκύπτον νερό καταναλωνόταν έως ότου τα αποτελέσματά του έδειξαν αποδεδειγμένα οφέλη στην αύξηση της σεξουαλικής επιθυμίας.[1] Τώρα έχει εγκριθεί από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων και μπορεί να συνταγογραφηθεί για σεξουαλική δυσλειτουργία στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά.[1][5] Βρίσκεται επίσης σε προϊόντα υγείας που δεν συνταγογραφούνται.[1] Η χημική δομή της υοχιμβίνης είναι ένα αλκαλοειδές ινδόλης που περιέχει έναν αναστολέα αδρενεργικών υποδοχέων. Αυτός ο αναστολέας επηρεάζει το κεντρικό νευρικό σύστημα, το αυτόνομο νευρικό σύστημα και τον ιστό του πέους και τα λεία μυϊκά κύτταρα των αγγείων που βοηθούν τους άνδρες με φυσιολογικά προβλήματα και αντιμετωπίζουν τη ψυχογενή στυτική δυσλειτουργία.[1][4] Οι γνωστές παρενέργειες περιλαμβάνουν ναυτία, άγχος, ακανόνιστους καρδιακούς παλμούς και ανησυχία.[4]
Γιν γιαν χούο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το γιν γιαν χούο (Epimedii herba) χρησιμοποιείται στην κινεζική λαϊκή ιατρική.[1] Θεωρήθηκε χρήσιμο για τη θεραπεία ιατρικών παθήσεων και τη βελτίωση της σεξουαλικής επιθυμίας, της σεξουαλικής ευχαρίστησης ή/και της σεξουαλικής συμπεριφοράς.[1] Το γιν γιαν χούο περιέχει ικαριίνη, έναν γλυκοζίτη φλαβανόλης.[1][4]
Αλκοόλ
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το αλκοόλ έχει συσχετιστεί ως αφροδισιακό λόγω της δράσης του ως κατασταλτικό του κεντρικού νευρικού συστήματος.[5] Τα κατασταλτικά μπορούν να αυξήσουν τη σεξουαλική επιθυμία και τη σεξουαλική συμπεριφορά μέσω της άρσης αναστολών.[2][5] Το αλκοόλ επηρεάζει τους ανθρώπους τόσο φυσιολογικά όσο και ψυχολογικά, και ως εκ τούτου είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ακριβώς πώς οι άνθρωποι βιώνουν τις αφροδισιακές του επιδράσεις (δηλαδή, τις αφροδισιακές ιδιότητες ή το αποτέλεσμα της προσδοκίας).[2] Το αλκοόλ που λαμβάνεται σε μέτριες ποσότητες μπορεί να προκαλέσει θετική αύξηση στη σεξουαλική επιθυμία, ενώ μεγαλύτερες ποσότητες συνδέονται με δυσκολίες στην επίτευξη σεξουαλικής ευχαρίστησης.[2][10] Η χρόνια κατανάλωση αλκοόλ σχετίζεται με τη σεξουαλική δυσλειτουργία.[2]
Μαριχουάνα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι αναφορές της δράσης της μαριχουάνας είναι ανάμεικτες, με τους μισούς χρήστες να ισχυρίζονται αύξηση στη σεξουαλική επιθυμία και τη σεξουαλική ευχαρίστηση, ενώ οι άλλοι μισοί δεν αναφέρουν καμία επίδραση.[2] Κατανάλωση, ατομική ευαισθησία και πιθανώς στέλεχος μαριχουάνας είναι γνωστοί παράγοντες που επηρεάζουν τα αποτελέσματα.[2]
Φαγητό
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα].jpg)
Πολλοί πολιτισμοί έχουν στραφεί στο φαγητό ως πηγή αυξανόμενης σεξουαλικής επιθυμίας. Ωστόσο, λείπει σημαντική έρευνα στη μελέτη των αφροδισιακών ιδιοτήτων στα τρόφιμα. Οι περισσότεροι ισχυρισμοί μπορούν να συνδεθούν με το φαινόμενο εικονικού φαρμάκου που προαναφέρθηκε.[2] Οι λανθασμένες αντιλήψεις περιστρέφονται γύρω από την οπτική εμφάνιση αυτών των τροφίμων σε σχέση με τα ανδρικά και γυναικεία γεννητικά όργανα (δηλαδή, καρότα, μπανάνες, στρείδια και τα παρόμοια).[2][5] Άλλες πεποιθήσεις προκύπτουν από τη σκέψη της κατανάλωσης των γεννητικών οργάνων των ζώων και της απορρόφησης των ιδιοτήτων τους.[1] Η ιστορία της Αφροδίτης, που γεννήθηκε από τη θάλασσα, είναι ένας άλλος λόγος για τον οποίο τα άτομα πιστεύουν ότι τα θαλασσινά είναι μια άλλη πηγή αφροδισιακών.[5] Τα τρόφιμα που περιέχουν πτητικά έλαια έχουν κερδίσει ελάχιστη αναγνώριση ως προς την ικανότητά τους να βελτιώνουν τη σεξουαλική επιθυμία, τη σεξουαλική ευχαρίστηση ή/και τη σεξουαλική συμπεριφορά επειδή είναι ερεθιστικά όταν απελευθερώνονται μέσω του ουροποιητικού συστήματος.[3] Η σοκολάτα έχει αναφερθεί ότι αυξάνει την σεξουαλική επιθυμία σε γυναίκες που την καταναλώνουν σε σχέση με αυτές που δεν την καταναλώνουν. Το γαρίφαλο και το φασκόμηλο έχει αναφερθεί ότι επιδεικνύουν αφροδισιακές ιδιότητες, αλλά τα αποτελέσματά τους είναι δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί.[1]
Συνθετικά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι δημοφιλείς ουσίες για πάρτι έχουν αναφερθεί από χρήστες ότι αποτελούνται από αφροδισιακές ιδιότητες λόγω των ενισχυτικών τους επιδράσεων στη σεξουαλική ευχαρίστηση. Οι χρήστες έκστασι έχουν αναφέρει αύξηση της σεξουαλικής επιθυμίας και της σεξουαλικής ευχαρίστησης. Ωστόσο, έχουν αναφερθεί καθυστερήσεις στον οργασμό και στα δύο φύλα και στυτικές δυσκολίες στους άνδρες.[2]
Φαιναιθυλαμίνες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η αμφεταμίνη και η μεθαμφεταμίνη είναι παράγωγα φαιναιθυλαμίνης που είναι γνωστό ότι αυξάνουν τη λίμπιντο και προκαλούν συχνές ή παρατεταμένες στύσεις ως πιθανές παρενέργειες, ιδιαίτερα σε υψηλές υπερθεραπευτικές δόσεις όπου μπορεί να εμφανιστεί σεξουαλική υπερδιέγερση και υπερσεξουαλικότητα.[11][12][13][14] Ωστόσο, σε ορισμένα άτομα που χρησιμοποιούν αυτά τα φάρμακα, η λίμπιντο μειώνεται.[12][14]
Τεστοστερόνη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η λίμπιντο στους άνδρες συνδέεται με τα επίπεδα των ορμονών του φύλου, ιδιαίτερα της τεστοστερόνης.[9][15][16] Όταν εμφανίζεται μειωμένη σεξουαλική ορμή σε άτομα με σχετικά χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης, ιδιαίτερα σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες ή άνδρες άνω των 60 ετών,[17] συμπληρώματα διατροφής που υποτίθεται ότι αυξάνουν τις συγκεντρώσεις τεστοστερόνης στον ορό έχουν χρησιμοποιηθεί με σκοπό την αύξηση της λίμπιντο, αν και με περιορισμένο όφελος.[9][17] Η μακροχρόνια θεραπεία με συνθετική από του στόματος τεστοστερόνη σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων.[18]
Κίνδυνοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Είναι δύσκολο να αποκτηθούν στέρεες αποδείξεις, καθώς αυτές οι ουσίες προέρχονται από πολλά διαφορετικά περιβάλλοντα διαπολιτισμικά και επομένως επηρεάζουν τα αποτελέσματα λόγω των διαφοροποιήσεων στην ανάπτυξη και την εξαγωγή τους.[4] Το ίδιο ισχύει και για τις τεχνητές ουσίες, καθώς οι διακυμάνσεις στην κατανάλωση και η ατομική ευαισθησία μπορεί να επηρεάσουν τα αποτελέσματα.[2] Η λαϊκή ιατρική και οι αυτοσυνταγογραφούμενες μέθοδοι μπορεί να είναι δυνητικά επιβλαβείς καθώς οι παρενέργειες δεν είναι πλήρως γνωστές και ως εκ τούτου δεν ενημερώνονται για τους ανθρώπους που αναζητούν αυτό το θέμα στο διαδίκτυο.[1][3]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 Melnyk, John P.; Marcone, Massimo F. (May 2011). «Aphrodisiacs from plant and animal sources—A review of current scientific literature». Food Research International 44 (4): 840–850. doi:.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 Lehmiller, Justin J. (12 Οκτωβρίου 2017). The psychology of human sexuality (Second έκδοση). Hoboken, NJ. ISBN 9781119164708.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 Sandroni, Paola (October 2001). «Aphrodisiacs past and present: A historical review». Clinical Autonomic Research 11 (5): 303–307. doi:. ISSN 0959-9851. PMID 11758796.
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 Bella, Anthony J; Shamloul, Rany (June 2014). «Traditional Plant Aphrodisiacs and Male Sexual Dysfunction: PLANT APHRODISIACS». Phytotherapy Research 28 (6): 831–835. doi:. PMID 25032254.
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 Shamloul, Rany (January 2010). «Natural Aphrodisiacs». The Journal of Sexual Medicine 7 (1): 39–49. doi:. PMID 19796015.
- ↑ ἀφροδισιακόν. Liddell, Henry George· Scott, Robert· A Greek–English Lexicon στο Perseus Project.
- ↑ 7,0 7,1 «Natural Aphrodisiacs-A Review of Selected Sexual Enhancers». Sex Med Rev 3 (4): 279–288. October 2015. doi:. PMID 27784600.
- ↑ Hammer, Joshua (2016). The Bad-Ass Librarians of Timbuktu And Their Race to Save the World's Most Precious Manuscripts. 1230 Avenue of the Americas New York, NY 10020: Simon & Schuster. σελίδες 27. ISBN 978-1-4767-7743-6.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 «Sexual health». Drugs.com. 11 Ιουνίου 2016. Ανακτήθηκε στις 17 Μαΐου 2018.
- ↑ Brown, Jessica (14 Φεβρουαρίου 2019). «Do aphrodisiacs really work?». www.bbc.com (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Μαΐου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2022.
- ↑ Gunne LM (2013). «Effects of Amphetamines in Humans». Drug Addiction II: Amphetamine, Psychotogen, and Marihuana Dependence. Berlin, Germany; Heidelberg, Germany: Springer. σελίδες 247–260. ISBN 9783642667091.
Η παράμετρος |access-date=χρειάζεται|url=(βοήθεια) - ↑ 12,0 12,1 «Adderall XR Prescribing Information» (PDF). United States Food and Drug Administration. Δεκεμβρίου 2013. σελίδες 4–8. Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2013.
- ↑ Montgomery KA (June 2008). «Sexual desire disorders». Psychiatry (Edgmont) 5 (6): 50–55. PMID 19727285.
- ↑ 14,0 14,1 «Desoxyn Prescribing Information» (PDF). United States Food and Drug Administration. Δεκεμβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2014.
ADVERSE REACTIONS ... changes in libido; frequent or prolonged erections. [emphasis added]
- ↑ R. Shabsigh (1997). «The effects of testosterone on the cavernous tissue and erectile function». World J. Urol. 15 (1): 21–6. doi:. PMID 9066090.
- ↑ Fisher, Helen E.; Aron, Arthur; Brown, Lucy L. (2006-12-29). «Romantic love: a mammalian brain system for mate choice». Philosophical Transactions of the Royal Society of London B: Biological Sciences 361 (1476): 2173–2186. doi:. ISSN 0962-8436. PMID 17118931.
- ↑ 17,0 17,1 Snyder, P. J; Bhasin, S; Cunningham, G. R; Matsumoto, A. M; Stephens-Shields, A. J; Cauley, J. A; Gill, T. M; Barrett-Connor, E και άλλοι. (2016). «Effects of Testosterone Treatment in Older Men». New England Journal of Medicine 374 (7): 611–624. doi:. PMID 26886521.
- ↑ Borst, S. E; Shuster, J. J; Zou, B; Ye, F; Jia, H; Wokhlu, A; Yarrow, J. F (2014). «Cardiovascular risks and elevation of serum DHT vary by route of testosterone administration: A systematic review and meta-analysis». BMC Medicine 12: 211. doi:. PMID 25428524.