Αρχαϊσμός

Ο όρος αρχαϊσμός υποδηλώνει την εκούσια χρήση μιας αρχαιότερης μορφής έκφρασης γλώσσας, είτε επί του γραμματικού τύπου των λέξεων, είτε επί της γραφής των λέξεων, που δεν χρησιμοποιείται πλέον. Σε ό,τι αφορά τη γραπτή και την προφορική έκφραση ο όρος δηλώνει ενίοτε τη χρησιμοποίηση εκφράσεων που προσομοιάζουν στα γλωσσικά πρότυπα της κλασικής Αρχαιότητας.

• Το αντίθετο του αρχαϊσμού είναι η λεγόμενη νεολογία. Στις εικαστικές τέχνες ο όρος αποδίδεται με τη σημασία του μιμητισμού του ρυθμού και του τρόπου παράστασης των αρχαιότερων καλλιτεχνών.

Χρήσεις

Οι αρχαϊσμοί απαντώνται συχνά στην ποίηση, το δίκαιο στην τελετουργική γραφή και λόγο. Συνήθως διαιρούνται σε φιλολογικούς αρχαϊσμούς -που στοχεύουν στη δημιουργία ενός ύφους αρχαίας λαλιάς και γραφής- και τους λεξικολογικούς αρχαϊσμούς, μέσω της χρήσης λέξεων που δε βρίσκονται πλέον σε κοινή χρήση. Σύμφωνα με τον Α.-Φ. Χριστίδη ο αρχαϊσμός είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένος με την 'μαγεία' της γλώσσας, αυτό που αποκαλεί οριακή 'παλινδρόμηση' του μαγικού λόγου. "Η συγκίνηση που βρίσκεται εγκλωβισμένη στα όρια της προτασιακής γλώσσας με τις διακεκριμένες κατηγορίες και σημασίες της διεκδικεί την ελευθερία της. Ο γλωσσικός ήχος -ως ρυθμός, συλλαβή, επιφώνημα, μορφή χωρίς οριοθετημένο λεξικό νόημα- επιχειρεί να 'ξαναγίνει' βιωματικός 'δείκτης'.

"Η σήμανση -διάχυτη, εξεγερμένη ενάντια στα δεσμά της αναλυτικής, κατηγοριακής γλώσσας- αγωνιά να προσεγγίσει την αρχέγονη ολικότητα της βιωματικής δείξης. Και η προσέγγιση αυτή -όπως αποκαλύπτεται στην 'πρωτογλώσσα' του μαγικού ιδιώματος- είναι, κατά βάση, μεταφορικά συγκροτημένη: το ακατανόητο ως μεταφορά για το άρρητο, ο (γλωσσικός και πολιτιστικός) αρχαϊσμός, η γλώσσα των θεών και τα 'αληθινά ονόματα' ως μεταφορές για την αρχέγονη, δεικτική σήμανση. Αυτό δεν είναι, βέβαια, ούτε παράξενο ούτε παράδοξο. Η επιστροφή στον χαμένο παράδεισο της αρχέγονης 'πυκνότητας' της προγλωσσικής, βιωματικής σήμανσης της εμπειρίας -στο 'πρωτογενές σύστημα σήμανσης'- δεν μπορεί ποτέ να είναι άμεση και πλήρης, γιατί 'φράζεται' από τον 'τοίχο' του 'δευτερογενούς συστήματος σήμανσης', της αναλυτικής, προτασιακής γλώσσας".

Οι αρχαϊσμοί διατηρούνται ζώντες μέσω των λειτουργικών και φιλολογικών χρήσεων και της μελέτης της αρχαίας φιλολογίας.

Εναλλακτικά νοήματα

• Στις ανθρωπολογικές πολιτισμικές μελέτες, ο αρχαϊσμός υποδηλώνει την απουσία συστήματος γραφής αρχής.
• Στην ιστορία ο αρχαϊσμός χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει μια ανώτερη αν και μυθική "χρυσή εποχή".
• Στην νομισματική με τον όρο αρχαϊσμός εννοείται η τάση ορισμένων καλλιτεχνών, της κλασικής και της ελληνιστικής περιόδου, να αντιγράφουν σε μερικά νομίσματα το ύφος της αρχαϊκής περιόδου.

Βιβλιογραφία

• Χριστίδης, A.-Φ., 1997, "Η μαγική χρήση της γλώσσας", στο Γλώσσα και μαγεία: κείμενα από την αρχαιότητα, (επιμ. Α.-Φ. Χριστίδης & D. Jordan), Αθήνα: Ιστός, 52-64.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Λεξιλογικός ορισμός του αρχαϊσμός στο Βικιλεξικό