Wjelicki mamutowy bom

Wjelicki mamutowy bom

Wjelicki mamutowy bom (Sequoiadendron giganteum)
systematika
Domena	Eukaryoty
Swět	Rostlinstwo
klasa:	Coniferopsida
pórěd:	Konifery (Coniferales)
swójźba:	Cypresowe rostliny (Cupressaceae)
pódswójźba:	Mamutowe bomy (Sequoioideae)
rod:	(Sequoiadendron)
družyna:	Wjelicki mamutowy bom
wědomnostne mě za rod
Sequoiadendron
J.Buchholz
wědomnostne mě za družynu
Sequoiadendron giganteum
(Lindl.) J.Buchholz

Sequoiadendron giganteum

Wjelicki mamutowy bom (Sequoiadendron giganteum) jo bom ze swójźby cypresowych rostlinow (Cupressaceae).

Pó někotarych žrědłach se do swójźby bagnocypresowych rostlinow (Taxodiaceae) pśirědujo.

Wědomnostne mě

Botaniske mě roda bazěrujo na mjenju Indianarja Se-quo-Yah (roź. 1770, wumr. 1843), kótaryž jo wuwiwał prědny indiański alfabet.

Wopis

Wjelicki mamutowy bom jo bom, kótaryž dośěgnjo wusokosć wót 30 až do 50 m (wěcej ako 80 m). Krona jo kjagelojta, ale w starstwje jo šyroko mělna. Zdonk jo tłusty a rowny. Tłusta škóra jo cerwjenobruna až šerobruna, gubicojta-nitkojta, pśi comž w pódłujkostnych smužkach njaso dłymoke rozpukliny. Z tłustosću wót až do 50 cm jo dobry šćit pśeśiwo wognjoju góli.

Bom ma nejwětšy drjewowy wolumen wšych bomowych družynow. Wón móžo starstwo wót něźi 3000 lět dośěgnuś, lěcrownož w Sequioa-narodnem parku Kaliforniskeje samo stoj bom z starstwom wót 3800 lět.

Jegły

Spjerchlinojte jegły su śamnozelene až módrozelene, prědku špicne a dośěgnu dłujkosć wót něźi 5 mm a na głownych pšuśikach až do 12 mm. Wóni na gałuzach dołoj běžece rostu a su w tśich rědach šrubikojśe rědowane. Wóni pśi rozšurowanju pó anisu wónjaju.

Kwiśonki a šyški

Kwiśo wót měrca až do apryla (w maju). Rostlina jo jadnodomna. Kwiśonkowe stołki su njenadpadne. Muske kwiśonki stoje pó jadnom na kóńcykach pšuśikow. Žeńske kwiśonki stoje pó jadnom abo pó dwěma.

Šyški dośěgnu šyrokosć wót až do 4 cm a dłujkosć wót 6 cm. Zdrjałe šyški su cerwjenobrune, jajojte a dośěgnu dłujkosć wót 5 až do 8 cm. Jich spjerchliny njasu wurazny śernjowaty wurostk. Wóni wót julija až do awgusta dozdrjaju.

Stojnišćo

Rosćo na włožnych, wutkatych zmjernjeńskich zemjach we wusokosćach wót 1500 až do 2500 m. Ma lubjej do dłymi duce, pśepušćate zemje na lichotnem, słyńcnem městnje. Młode bomy pótrjebuju wjele wódy.

Rozšyrjenje

Bom jo pacifiskich źělach pódpołnocneje Ameriki domacna, a to pódwjacorne wótkłony Sierra Newada w Kaliforniskej. Tam móžo samo wusokosći wót až do 100 m dośěgnuś. Jogo zdonk móžo pśeměr wót až do 8 m dośěgnuś, na bazy samo wót až do 12 m. Pśi tom móžo starstwo wót něźi 3000 lět dośěgnuś.

Wužywanje

Bom se w srjejźnej Europje pśi pśigóźbje ako gólny bom sajźa, howacej w parkach a arboretach.

Sorty

• Sorta 'Pendulum' njaso wisece pódlańske gałuzy.

Taksonomija

Toś ta družyna bu w lěśe 1853 pód mjenim (Basionym) Wellingtonia gigantea wót John Lindley w The Gardeners' Chronicle & Agricultural Gazette, zwězk 10, S. 823 nejpjerwjej wopisana. John Theodore Buchholz jo nastajał w lěśe 1939 w American Journal of Botany, Volume 26, Issue7, S. 536 za toś tu družynu rod Sequoiadendron. Dalšne synonymy za Sequoiadendron giganteum (Lindl.) J.Buchholz su: Americus gigantea Anon. 1854, Sequoia gigantea Decne. 1854, Taxodium washingtonianum Winsl. 1855, Washingtonia californica Winsl. 1854 abo 1855, Sequoia wellingtonia Seem. 1855, Taxodium giganteum Kellog et Behr 1855, Americus giganteus Anon. 1858, Washingtonia americana Hort. A. ex Gord. 1862, Gigantabies wellingtonia J.Nels. 1866, Sequoia washingtoniana Sudw. 1897, Steinhauera gigantea Kuntze 1909.

Žrědła

• Botanica, Bäume und Sträucher, Über 2000 Pflanzenporträts, ISBN 978-3-8331-4467-7, bok 857 (nim.)
• Bruno P. Kremer: Steinbachs Naturführer Bäume & Sträucher, ISBN 978-3-8001-5934-5, bok 80 (nim.)
• Mayer, Schwegler: Welcher Baum ist das?, Bäume, Sträucher, Ziergehölze, ISBN 978-3-440-11273-1, bok 248 (nim.)