Neptuniom

Neptuniom
Uraniom – Neptuniom – Plutoniom
Pm Np Taolenn beriodek
Perzhioù hollek
Niver atomek	93
Rummad kimiek	Aktinidoù
Strollad	Aktinidoù
Trovezh	7
Bloc'h	f
Tolz atomek	[237]
Aozadur elektronek
Aozadur elektronek an atomoù [Rn] 5f4 6d1 7s2
Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 32, 22, 9, 2
Perzhioù atomek
Niver oksidadur	+5
Tredanleiegezh	1,30 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur	1 : 604,53 kJ/mol 2 : 1 110 kJ/mol 3 : 1 900 kJ/mol
Skin atomek	175 pm
Skin kenamsav	171 pm
Skin Van der Vaals	270 pm
Perzhioù fizikel
Arvez	Kaled
Douester (≈20 °C)	20,450 g/cm3
Teuzverk	637 °C
Bervverk	4 000 °C
Tredanharzusted	12 nΩ•m (e 20 °C)
Neuz an elfenn
Neptuniom Ur bellenn neptuniom

Un elfenn gimiek treuzuraniat skinoberiek eo an neptuniom ; Np eo e arouez kimiek, 93 e niver atomek ha 237,048 e dolz atomek. Ar pempvet aktinid eo e taolenn drovezhiek an elfennoù kimiek.

Istor

E 1934 e kredas an ijinour tchek Odolen Koblic en doa kavet an elfenn 93 e dour-riñsañ un tamm pitchblende UO₂ (uraninit) a oa bet rostet ; bohemium a reas eus an elfenn diwar Bohemia, met ur meskaj wolfram ha vanadiom e oa e gwirionez.
En hevelep bloavezh ez embannas ar fizikour Italian Enrico Fermi (1901-1954) e oa deuet a-benn da genderc'hañ an elfennoù 93 ha 94 dre skinata uraniom gant neutronoù, ar pezh a voe lakaet en arvar gant ar fizikourez ha kimiourez alaman Ida Tacke-Noddack (1896-1978). Hervezi e c'halle ar c'henderc'hadoù-se bezañ an disoc'h eus dazgweredoù nevez etre an neutronoù hag atomoù an uraniom — ganti e oa ar gwir : rakwelet he devoa ar skiriad derc'hanel, a oa bet dizoloet gant E. Fermi hep gouzout dezhañ.

Diwezhatoc'h, e 1938, e voe kavet an elfenn 93 en un tamm kailh tantalit [(Fe,Mn)Ta₂O₆] gant ar gimiourez c'hall Yvette Cauchois (1908-1999) hag ar fizikour roumanat Horia Hulubei (1896-1972) dre skalfadsellerezh ; sequanium a rejont eus an elfenn hervez Sequana, anv latin ar stêr Seine a dreuz Paris. Nac'het e voe ar gavadenn avat, war zigarez ma ne c'halljed ket kavout an elfenn 93 en natur — louc'hoù eus Np-237 hag Np-239 a gaver en natur e gwirionez, ha marteze e oa bet dizoloet ₉₃Np e Paris rak neptuniom a voe kavet en un tamm uraninit e 1952.

D'an 8 a viz Even 1940 e voe kenderc'het izotop 239 an elfenn 93 e Skol-veur Kalifornia, Berkeley gant Edwin Mattison McMillan (1907-1991) ha Philip Hauge Abelson (1913-2004) dre skinata uraniom-238 gant neutronoù. Neptunium a rejont eus an elfenn nevez, peogwir e teu goude an uraniom evel m'emañ Neizhan goude Ouran e koskoriad an Heol.
Setu amañ dazgwered E. M. McMillan ha P. H. Abelson e 1940 :

238	U +	1	n —→	239	U	β- ————→ 23 mn	239	Np	β- ————→ 2,355 devezh	239	Pu
92		0		92			93			94

Evel a weler, un neutron a voe ouzhpennet d'an uraniom-238 da reiñ U-239, a zigevanas dre skinoù β ; goude 23 munutenn e roas neptuniom-239, ha hemañ a zigevanas ivez, da reiñ plutoniom-239 tremen daou devezh goude.

E 1951 e voe roet Priz Nobel ar gimiezh da E. M. McMillan evit bezañ kevanaozet ar c'hentañ elfenn pounneroc'h eget an uraniom.

Perzhioù

Ur metal liv an arc'hant eo an neptuniom glan. An neptuniom eo an elfenn a chom ar pellañ en he stad dourek etre he stad kalet hag he stad aezhennek : 3 265°C eo ar skalfad etre e deuzverk hag e vervverk.

Kimiek

Dazgweredus-kenañ eo gant an holl drenkennoù ha gant an oksigen.
Par da re an uraniom eo perzhioù kimiek an neptuniom.

Izotopoù

Naontek izotop eus an neptuniom zo anavezet, eus ²²⁵Np betek ²⁴⁴Np, an hini stabilañ o vezañ Np-237 gant un hanter-vuhez a 2,14 milion a vloavezhioù.
Evel an uraniom-235 ez eo an neptuniom-237 gouest da c'houzañv ar skiriad derc'hanel, ar pezh a c'hall bezañ arveret da fardañ bombezennoù nukleel.
Pa zigevan an darn vuiañ eus an elfennoù pounner da reiñ izotopoù eus ar plom ₈₂Pb e tigevan Np-237 war-du Tl-205 ha Bi-209, ar pezh a anver "digevanidigezh ristennek an neptuniom".

Izotopoù stabilañ an neptuniom

Izotop	% en natur	Hanter-vuhez	Digevanidigezh
235Np	kevanaozet	396,1 devezh	α → 231Pa
			ε → 235U
236Np	kevanaozet	1,54x105 bloavezh	ε → 236U
			β- → 236Pu
			α → 232Pa
237Np	louc'h	2,144x106 bloavezh	SD & α → 233Pa
239Np	louc'h	2,356 devezh	β- → 239Pu

Kenderc'hadur

Hiziv en deiz e kenderc'her neptuniom-237 en e stumm metalek peuzc'hlan diwar ar barrennadoù trelosk a zo bet arveret er c'hreizennoù derc'hanel : lakaet e vez NpF₃ da goazhañ dre vurezh litiom pe variom e 1200 °C, hervez argerzh Van Arkel-De Boer.

Arver

• Ar plutoniom-238 implijet e ganerioù tredan an egorlistri a genderc'her dre skinata Np-237 gant neutronoù, hervez an dazgwered

237	Np +	1	n —→	238	Np	β- ————→ 2,117 devezh	238	Pu
93		0		93			94

• Peogwir e c'hall gouzañv ar skiriad derc'hanel e soñjer en neptumiom evit erlec'hiañ ouzh an uraniom er c'hreizennoù derc'hanel, a-benn kenderc'hañ tredan. Evel-just ez eus bet soñjet en armoù nukleel ivez, met ~60 kg eo tolz eizik an neptuniom, da lavaret eo an tolz bihanañ ma krog an dazgwered ristennek da vont en-dro ; tremen 1 000 gwezh kement-se a gaver er c'hreizennoù derc'hanel bep bloaz, hogen n'eur ket gouest d'o gounez ez-greantel c'hoazh.

Notennoù

Daveennoù

• American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
• Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de FranPr (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
• Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-InterscienPr, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
• DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
• EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
• Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
• ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
• HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
• Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
• Los Alamos National Laboratory (en) Liamm oberiant 14 C'HWE 2013
• Les propriétés chimiques (fr) Liamm oberiant 07 GEN 13
• LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press, 2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
• Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
• STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
• Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012

Kimiezh | Elfennoù kimiek
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv • Taolenn beriodek Taolennoù an izotopoù rannet ~ klok
Dmitriy Mendeleyev • Ernest Rutherford