Afrika an Norzh
| Rann eus | Afrika, Middle East and North Africa  |
|---|---|
| Kevandir | Afrika |
| Lec'hiadur | Afrika |
| Daveennoù douaroniel | 30°26′27″N 9°40′54″E |
| Rummad evit ar c'hartennoù | Category:Maps of North Africa |
Ur ranngevandir dibar a vez graet eus Afrika an Norzh (a-wechoù: Norzhafrika) abalamour d'an douaroniezh ha d'an istor. Dezerzhioù ar Sahara ha Nubia a ya eus ar Meurvor Atlantel betek ar Mor ruz hag eo diaes eo treuziñ anezho ken ez eus ur seurt harz diwelus war-zu ar Su.
Broioù enni
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Hervez ABU emañ e-barzh:
Hervez an douaroniezh e vefe e-barzh ivez:
A-wechoù e vez lakaet e-barzh:
An inizi Azorez ha Madeira (e dalc'h Portugal), an inizi Kanariez ha kêrioù Melilla ha Ceuta (e dalc'h Spagn) a zo lodennoù eus Afrika an Norzh ivez, daoust m'emaint en Europa ent-politikel.
Istor
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Disheñvel-tre istor ar pobloù dispartiet gant ec'honderioù digenvez ha digevannezus, ec'honadoù traezh ha kerreg divent enno. Dont a ra war-wel pobloù Norzhafrika e mare ar Fenikianed kozh pa staljont trevadennoù, Kartada (Kart hadasht = Kêr nevez) an hini bennañ (war-dro - 814). Goude kresk ha digresk galloud Kartada e teuas amzer ar Romaned pa gemeras he bro Scipio Africanus (212 kt JK|- 212). Eus tiriad Kartada (hini Tunizia hiziv) ec'h aloubas ar Romaned tiriadoù rouantelezh berber an Numided (darn eus Aljeria hiziv) e - 48. E Kornôg Norzhafrka e oa ur rouantelezh verber all, anvet Mauretania gant ar Romaned. Pa voe aloubet ganto e -40 ez eas Mauretania d'ober div broviñs, ar Mauretania tingitania (kêr-benn: Tanja) hag ar Mauretania kezarian (kêr-benn: Kezarea, Cherchell hiziv) ha goude e voe krouet ur Mauretania sitifian (kêr-benn: Setif.
E Reter Norzhafrika emañ Libia hag Egipt, met lodenn an dezerzh a ya betek aod ar Mor Kreizdouarel a zo un harz diwelus all evit dispartiañ al lodenn gornôk eus Norzhafrika hag al lodenn reter etre Tunizia ha Libia. Setu perak e vez implijet ar gerioù arabek evit Kornôg en tu (ar Maghreb) hag evit Reter en tu all (ar Machrek).
Goude aloubidigezh ar Vandaled (Vvet kantved) e kouezhas Norzhafrika dindan beli ar Vizantidi (VIvet kantved) hag hini an Arabed (VII-VIIIvet kantved).
Pa oa bet gounezet ar rannved d'ar feiz kristen war-dro an IIIe kantved, ha ganet e Thagast (Souk-Ahras) [[|Aogustin Hippo|sant Aogustin]] (sanctus Augustinus), eskob Hippona ha doueoniour, e troas ar relijion da hini an Arabed, an Islam, hemañ chomet relijion Norzhafrika a-bezh hiziv.
Koulskoude e oa pell Norzhafrika eus kreizenn an Islam e Damask hag e Baghdad hag khalifed distag (roueed gant galloud relijiel) a zo bet en Egipt (kalifed fatimat betek an 12vet kantved). Roueed Maroko a aloubas Spagn ha Su Bro-C'hall (VIIvet-VIIIvet kantved), met tamm-ha-tamm e oe skarzhet kuit gant ar Spagnoled (diskar rouantelezh Granada e 1492). Padal ne chomas ket distag ar broioù all diouzh ar bed muzulman pa zeuas an Durked a-benn ren Aljeria, Tunizia, Libia hag Egipt (XVvet-XVIIvet kantved). Koulskoude ne c'helle ket an Durked mirout na ve morbreizherien berber mistri war meur a borzh en Aljeria ha Tunizia. (Sellet ouzh Kheir-ed-Din)
Dinerzhet gant brezelioù e Bro-C'hres (1823) hag e Roumania ne c'hellas ket sultaned Turkia mirout ouzh Bro-C'hall, Bro-Saoz hag Italia a glask lodennañ Norzhafrika etrezo. Aloubet e voe Aljeria gant Bro-C'hall e 1830 hag Egipt gant Bro-Saoz (1840) tra ma kemere Italia Bro-Libia e 1912.
