Гётэбарг

Гётэбарг шведск.: Göteborg Герб Сцяг Краіна  Швецыя Каардынаты 57°42′27″ пн. ш. 11°58′03″ у. д. Заснаваны 1621 Плошча 23 092 ± 0,5 га (31 снежня 2020) Вышыня цэнтра 12 м Водныя аб’екты Рака Гёта Эльв і Катэгат Насельніцтва ▲604 829 чал. (31 снежня 2020) Часавы пояс Цэнтральнаеўрапейскі летні час, UTC+1 і UTC+2 Тэлефонны код 31 Паштовыя індэксы 400 10–418 79 Афіцыйны сайт goteborg.se (шведск.) Гётэбарг на карце Швецыі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гётэбарг, часам Ётэбарг (шведск.: Göteborg)— горад на поўдні Швецыі, другі па велічыні горад краіны і яе найбуйнейшы порт.

У Гётэбаргу знаходзіцца штаб-кватэра аўтамабілебудаўнічай кампаніі Вольва.

Назва

Горад названы ад імя племя гётаў (шведск.: Götar, змененае: Geatas, Gautar, Goths — готы, Gotar, Gøtar, Götar), жыхароў Гёталанда (Götaland — «зямля гётаў»), у цяперашняй паўднёвай Швецыі, дзе горад і размешчаны. Літаральна — «крэпасць гётаў». Размешчаны пры ўпадзенні ракі Гёта-Эльв (Götaälv — «гёцкая рака») у праліў Катэгат. Göta borg — форт на Götaälv (пабудаваны, каб абараніць порт, шведскае «гандлёвае акно» на захад).

Гісторыя

Швецыя атрымала тэрыторыю паміж нарвежскім Бохусленам і дацкім Халандам толькі ў сярэдзіне XIII ст. Палоска зямлі, якая выходзіла да Катэгата, была даволі вузкай і патрабавала пастаяннай абароны ад замахаў дацкай кароны. У пачатку XVII ст. кароль Карл IX заклаў на востраве Хісінген, што ў вусце ракі Гёта Эльв, горад, які атрымаў назву Гётэбарг.

Горад хутка рос, галоўным чынам за кошт прыезду замежнікаў, вялікая частка з якіх была галандцамі. 14 сакавіка 1613 года горад атрымаў значныя прывілеі. У 1607 годзе ў Гётэбаргу пачалі ўзводзіць умацаванні, аднак працы прасоўваліся павольна і да пачатку Кальмарскай вайны яны дабудаваныя так і не былі. У чэрвені 1611 года высадзіўшы тут дацкія войскі дашчэнту разбурылі горад.

У 1619 годзе Густаў II Адольф перанёс Гётэбарг на тое месца, дзе ён і знаходзіцца ў цяперашні час. 4 чэрвеня 1621 года горад атрымаў каралеўскі прывілей, згодна з якім на 16 гадоў вызваляліся ад падаткаў і атрымліваў права бяспошліннага гандлю. У 1643 годзе было завершана ўзвядзенне гарадскіх умацаванняў, дзякуючы якім Гётэбаргу ўдалося адбіць усе атакі датчанаў у ходзе дацка-шведскай вайны 1643—1645 гг. У наступныя гады фартыфікацыйныя работы працягнуліся.

У 1658 і ў 1660 гадах у Гётэбаргу праводзіліся рыксдагі. Падчас Паўночнай вайны дацкая адмірал Педэр Тордэншэльд двойчы (у 1717 і 1719) спрабаваў захапіць горад, аднак яго спробы поспехаў не прынеслі . У 1743—1756 гадах у Гётэбаргу зноў вяліся фартыфікацыйныя работы.

Перыяд «эры свабоды» прынёс гораду росквіт. Тут знаходзілася рэзідэнцыя Шведскай Ост-Індскай кампаніі, якая гандлявала з краінамі Усходу. Сюды з Кітая дастаўляліся гарбата, фарфор, шоўк і прадаваліся еўрапейскім гандлярам на адкрытых аўкцыёнах. Станоўчы ўплыў на развіццё гандлю таксама аказала вайна амерыканскіх штатаў за незалежнасць. У сярэдзіне XVIII ст. насельніцтва горада дасягнула 10 тыс. чалавек, і ён стаў аспрэчваць у Карлскруны права называцца другім па велічыні горадам Швецыі.

У пачатку XIX ст. гарадскія ўмацаванні Гётебарга былі зрыты, і ў надалей горад страціў ваеннае значэнне. З увядзеннем Напалеонам кантынентальнай блакады Гётэбарг стаў важным перавалачным пунктам для Англіі і яе гандлю з Еўропай, таму тут значная колькасць англійскіх гандляроў.

У 40-я гады XIX ст. горад з’яўляўся найбуйнейшым портам, праз які ў Швецыю ішоў імпарт, а ў канцы стагоддзя стаў таксама і вядучым портам, праз які Швецыя экспартавала свае тавары за мяжу. Адначасова ў горадзе развівалася фабрычная вытворчасць, і да сярэдзіны XIX ст. ён стаў найбуйнейшым прамысловым цэнтрам краіны. У аснове прамысловасці Гётэбарга ляжалі тэкстыльная вытворчасць і вытворчасць прадуктаў харчавання.

У другой палове стагоддзя працягнулася прамысловае развіццё горада, і вядучымі галінамі сталі металургія і машынабудаванне. У XX ст. у эканоміцы горада стала пераважаць цяжкае машынабудаванне.

Насельніцтва

Год Колькасць 2010 549 839 2015 457 927 2015 572 799 2016 581 822 2017 590 580 2018 31 588 Год Колькасць 2018 14 890 2018 483 250 2018 62 314 2018 592 042 2019 32 243 2019 489 686 Год Колькасць 2019 63 355 2019 15 189 2019 600 473 2020 15 545 2020 32 406 2020 607 882 Год Колькасць 2020 66 310 2020 604 829 2020 493 621

Клімат

У Гётэбаргу марскі клімат. У перыяд з 1973 па 2010 год максімальная тэмпература склала 33,8 °C (26 ліпеня 1994 года), а мінімальная — 23,5 °C (10 студзеня 1987 года)..

Клімат Гётэбарга
Паказчык	Сту	Лют	Сак	Кра	Май	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сне	Год
Абсалютны максімум, °C	10,8	11,2	18,9	28,5	29,8	31,9	33,8	33,5	28,5	20,7	14,2	11,5	33,8
Сярэдні максімум, °C	2,3	2,5	5,7	11,2	16,6	19,4	21,9	21,2	16,9	11,8	6,6	3,4	11,6
Сярэдняя тэмпература, °C	−0,2	−0,2	2,1	6,5	11,5	14,7	17,1	16,6	12,8	8,5	4,1	0,9	7,9
Сярэдні мінімум, °C	−2,3	−2,5	−0,5	3,0	7,6	11,3	13,8	13,4	9,8	6,0	2,0	−1,2	5,0
Абсалютны мінімум, °C	−25,9	−26,4	−17,8	−8,8	−4,3	1,3	5,3	3,5	−2,5	−8,5	−13,4	−21,9	−26,4
Норма ападкаў, мм	61	40	49	41	49	59	68	75	80	83	82	72	759
Крыніца: Надвор'е і клімат, World Climate Guide

Прамысловасць

Гётэбарг з’яўляецца адным з асноўных прамысловых гарадоў Швецыі. У ім размешчаны штаб-кватэры і вытворчыя магутнасці такіх кампаній, як Volvo, SKF, Victor Hasselblad AB.

Спорт

У 1992 годзе ў Гётэбаргу адбыўся фінальны матч чэмпіянату Еўропы па футболу.

У 1995 годзе ў горадзе праходзіў Чэмпіянат свету па лёгкай атлетыцы.

У 2002 годзе праходзіў чэмпіянат свету па хакеі, на якім Славакія ўпершыню ў гісторыі заваявала золата ў фінальным матчы са зборнай Расіі.

У 2006 годзе тут праходзіў Чэмпіянат Еўропы па лёгкай атлетыцы.

У 2008 годзе ў Гётэбаргу прайшоў чэмпіянат свету па фігурным катанні на каньках.

Футбольны клуб «Гётэбарг» — двухразовы ўладальнік Кубка УЕФА.

У горадзе размешчана траса Göteborg City Race, на якой з 2008 года праходзіць этап Чэмпіянату Швецыі па турынгу (STCC).

Культура

Горад вядомы як цэнтр рок-музыкі. Тут нарадзіўся стыль Melodic Death Metal шведскай хвалі, часам яго называюць «Гётэбаршчына». Тут утварыліся групы Evergrey, At The Gates, Dark Tranquillity, Engel, In Flames, HammerFall, Dream Evil, Sister Sin. Поп-гурт Ace of Base таксама паходзіць з Гётэбарга.

Гётэбаргскі кінафестываль, які праводзіцца з 1979 года, з’яўляецца на сённяшні дзень найбуйнейшым у Скандынавіі.

Парк «Лісеберг» — адзін з самых буйных паркаў атракцыонаў у Еўропе.

У горадзе знаходзіцца Гётэбаргскі ўніверсітэт, Тэхнічны ўніверсітэт Чалмерса, Школа вытанчаных мастацтваў Valand.

Вядомыя асобы

• Уільям Чамберс
• Інгемар Юхансан (1932—2009), баксёр-прафесіянал, сярэбраны прызёр Алімпійскіх гульняў 1952 года.
• Крыстафер Чараповіч (нар. 1991) — шведскі баскетбаліст.

Гарады-пабрацімы

Берген, Нарвегія Турку, Фінляндыя Орхус, Данія Осла, Нарвегія

Шанхай, КНР Ліён, Францыя Чыкага, ЗША Кракаў, Польшча

Санкт-Пецярбург, Расія Талін, Эстонія Рыга, Латвія Ростак, Германія

Гл. таксама

• Гётэбаргскі трамвай

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 5: Гальцы — Дагон / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 5. — С. 212. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 5).
• Гётеборг, Йётеборг // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 129. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
• Гётеборг, Гётебо́рг, Йётеборг // Географические названия мира: Топонимический словарь: Ок. 5000 единиц (руск.) / Е. М. Поспелов; Отв. ред. P. A. Агеева. — 2-е изд., стереотип.. — М.: Русские сло­вари: ООО «Издательство Астрель»: ООО «Издательство ACT», 2002. — С. 117. — 512 с. — ISBN 5-17-001389-2 (ООО «Издательство ACT»), ISBN 5-271-00446-5 (ООО «Издательство Астрель»), ISBN 5-93259-014-9 (Издательство «Русские словари»).

Спасылкі

• Афіцыйны сайт (шведск.)