Перайсці да зместу

Багнет

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Брытанскі драб у 1941 годзе з багнетам узору 1907 года, прымацаваным да яго вінтоўкі

Багне́т (ад польск.: bagnet, што паходзіць ад фр.: baïonnette), штык, штых (ад польск.: sztyk, sztych ці руск.: штык, што паходзяць ад сяр.-в.-ням.: stich — «калючы ўдар; укол») — гэта нож, кінжал, меч або шыпападобная зброя, прызначаная для мацавання на канцы дула вінтоўкі, мушкета ці падобнай агнястрэльнай зброі, што дазваляе выкарыстоўваць яе як зброю, падобную да дзіды[1]. З XVII стагоддзя да Першай сусветнай вайны лічыўся асноўнай зброяй для нападаў пяхоты. Сёння багнеты лічацца дапаможнай зброяй або зброяй крайняга выпадку.

Гісторыя

[правіць | правіць зыходнік]
Малюнак кітайскага дульназараднага мушкета з прымацаваным багнетам 1606 г. Інструкцыя па эксплуатацыі і характарыстыкі зброі паказаны вышэй

Сам тэрмін багнет узыходзіць да сярэдзіны-канца XVI-га стагоддзя, але незразумела, ці былі багнеты ў той час нажамі, якія можна было прыстасаваць да агнястрэльнай зброі, ці проста разнавіднасцю нажа. Напрыклад, «Dictionarie» Катграва 1611 г. апісвае багнет як «невялікі плоскі кішэнны кінжал, упрыгожаны нажамі; або вялікі нож, які можна павесіць на поясе». Сапраўды, гэтак жа П’ер Барэль пісаў у 1655 г., што ў Баёне вырабляўся нейкі доўгі нож, званы штык, але не дае далейшага апісання[2].

Прымацавальны багнет

[правіць | правіць зыходнік]
Прымацавальны багнет XVII ст.

Першы зафіксаваны асобнік уласна багнету знойдзены ў кітайскім ваенным трактаце «Бінглу» (кіт.), выдадзены ў 1606 годзе. Гэта была зброя тыпу «сын з маці» (кіт.), казённа-зарадны мушкет, які выпускаўся з прымацавальным багнетам прыкладна 57,6 см даўжынёй, што дае яму агульную даўжыню 1,92 метра разам з навешаным штыком. Там ён быў пазначаны як «лязо пісталета» (трад. кіт.: 銃刀; спрошч. кіт.: 铳刀) і апісваўся як «кароткі меч, які можна ўставіць у ствол і замацаваць, злёгку пакруціўшы яго». Таксама там было напісана, што ён павінен выкарыстоўвацца, «калі ў бітве скончыліся порах і кулі, а таксама ў барацьбе з бандытамі, калі сілы набліжаюцца да блізкага бою або сутыкаюцца з засадай», і калі «немагчыма зарадзіць стрэльбу за час, неабходны для пакрыцця двух бу (3,2 метра) зямлі, трэба прымацаваць штык і трымаць яго як дзіду»[3][4].

Раннія багнеты былі тыпу «корка», калі багнет устаўляўся непасрэдна ў ствол мушкета[5][6][7]. Гэта дазволіла ператварыць лёгкую пяхоту ў цяжкую і стрымліваць кавалерыйскія атакі. Штык меў круглы трымальнік, які ўстаўляўся непасрэдна ў ствол мушкета. Гэта, натуральна, перашкаджала стрэлу са стрэльбы. Першая вядомая згадка пра выкарыстанне багнетаў у еўрапейскай вайне была ў мемуарах Жака дэ Шасне, Віконта дэ Пюісегюра[8]. Ён апісаў французаў, што выкарыстоўвалі нязграбныя штыкі-коркі даўжынёй у 0,3 м падчас Трыццацігадовай вайны (1618—1648)[8]. Аднак, толькі ў 1671 г. генерал Жан Марцінэ стандартызаваў і выдаў багнеты-коркі французскаму стралковаму палку, які тады быў створаны. Яны былі выдадзены частцы ангельскага драгунскага палка, створанага ў 1672 годзе, і Каралеўскім стралкам, калі яны былі ўсталяваны ў 1685 годзе[9].

Гнездавыя багнеты

[правіць | правіць зыходнік]
Гняздо багнету з трохвугольным сячэннем і рыфлёнымі бакамі
Гнездавы багнет з шыпом, што выступае пачатку XIX стагоддзя

Асноўная праблема прымацавальных багнетаў заключалася ў тым, што калі яны былі прымацаваныя, яны рабілі немагчымай стральбу з мушкета, што патрабавала ад салдат чакаць апошняга магчымага моманту перад блізкім боем, каб направіць штык. Паражэнне войскаў, верных Вільгельму Аранскаму, ад якабітскіх горцаў у бітве пры Кілікрэнкі ў 1689 г. было звязана, між іншым, з выкарыстаннем багнетаў[6]. Горцы падышлі да 50 метраў, далі адзіночны залп, кінулі мушкеты і, выкарыстоўваючы сякеры і мячы, хутка перамаглі лаялістаў, перш чым тыя паспелі направіць штыкі. Лічыцца, што неўзабаве пасля гэтага правадыр, які пацярпеў паражэнне, Х’ю Макей, прадставіў гнездавы багнет уласнага вынаходніцтва. Неўзабаве «гнездавыя» багнеты будуць ўключаць у сябе як мацаванне з гняздом, так і лязо, якое змешчана вакол ствала мушкета, што дазваляла страляць і перазараджаць мушкет, пакуль штык быў прымацаваны.

Пасля бітвы пры Флёрусе ў 1690 г. у прысутнасці караля Людовіка XIV, які адмовіўся прыняць іх на ўзбраенне, бо яны мелі тэндэнцыю выпадаць з мушкета, была праведзена няўдалае выпрабаванне з гнездавымі або зігзагападобнымі багнетамі. Неўзабаве пасля Рысвіцкага міру (1697 г.) англічане і немцы адмянілі пікі і ўвялі гнездавыя багнеты. Брытанскі штык-нож меў хутчэй шып з трохкутным папярочным сячэннем, чым з плоскім лязом, меў плоскі бок да дульнага зрэзу і два рыфлёных бакі, якія знаходзіліся на даўжыні 38 см. У яго не было замка, які б мацаваў яго да дульнага зрэзу, і было добра задакументавана, як ён зваліўся ў самым запале бою[6].

Да XVIII-га стагоддзя гнездавыя багнеты былі прынятыя на ўзбраенне большасці еўрапейскіх армій. У 1703 г. французская пяхота прыняла на ўзбраенне спружынную сістэму замыкання, якая прадухіляла выпадковае аддзяленне багнету ад мушкета. Трохвугольны клінок быў уведзены прыкладна ў 1715 годзе і быў мацнейшы за папярэднія адна- або двухбаковыя мадэлі.

Багнеты-шаблі

[правіць | правіць зыходнік]

У XIX стагоддзі з’явілася паняцце багнетаў-шабель, доўгаклінковая зброя з адна- або двухбаковым лязом, якую таксама можна было выкарыстоўваць як кароткі меч. Яго першапачатковая была ў тым, каб пераканацца, што стралкі маглі належным чынам сфармаваць пяхотнае карэ для адбівання кавалерыйскіх нападаў, калі яны стаялі ў шэрагах з мушкетнікамі, чыя зброя была даўжэй. Яркім раннім прыкладам стрэльбы з багнетам-шабляй з’яўляецца брытанская пяхотная вінтоўка 1800—1840 гг., пазней вядомая як «вінтоўка Бэйкера». Рукаяць звычайна мела крыжавіны, мадыфікаваныя для размяшчэння ствала гарматы, і механізм эфесу, які дазваляў мацаваць штык да мацавання багнету. Багнет-шабля мог выкарыстоўвацца ў баі ў якасці асабістай зброі. Калі ён быў прымацаваны да мушкета або вінтоўкі, ён эфектыўна ператвараў амаль любую доўгую стрэльбу ў дзіду або глевію, прыдатную не толькі для ўтыканя, але і для сячэння.

Вінтоўка Шасспо з коўзкім затворам і багнет-шабля

У той час як брытанская армія ў канчатковым выніку адмовілася ад багнету-шаблі, гнездавы багнет перажыў увядзенне наразнога мушкета на ўзбраенне Вялікабрытаніі ў 1854 годзе. Новы наразны мушкет капіяваў французскую сістэму кольцаў замыкання[6]. Новы багнет даказаў сваю каштоўнасць у бітве пры Альме і бітве пры Інкермане падчас Крымскай вайны, дзе ён стаў жахам расійскай імперскай арміі[6].

Сістэма прымацаваня багнету да Шасспо

З 1869 г. некаторыя еўрапейскія краіны пачалі распрацоўваць новыя казённазарадныя вінтоўкі з коўзкім затворам (напрыклад, Шасспо) і багнеты-шаблі, прыдатныя для масавай вытворчасці і выкарыстання паліцэйскімі, піянерскімі і інжынернымі войскамі[10]. Рашэнне перарабіць багнет у кароткую шаблю было расцэнена некаторымі як прызнанне зніжэння важнасці фіксаванага багнету як зброі перад абліччам новых дасягненняў у тэхналогіі агнястрэльнай зброі[11]. Як пісала брытанская газета, «камітэт, што рэкамендаваў гэты новы багнет-шаблю, відаць, меў на ўвазе той факт, што з гэтага часу багнеты будуць выкарыстоўвацца радзей, чым у ранейшыя часы, у якасці зброі нападу і абароны; такім чынам, яны хацелі замяніць яго інструментам больш агульнага выкарыстання»[11].

Шматмэтавыя багнеты

[правіць | правіць зыходнік]
Брытанскі ўзор 1875 г. багнет Снайдэра для артылерыйскага карабіна (з ножнамі) з пілой на адвароце

Адной з такіх шматфункцыянальных канструкцый быў багнет «соўбэк», які ўтрымліваў зубцы пілы на хрыбеціне ляза[10]. Такія багнеты прызначаліся для выкарыстання ў якасці адначасова іўніверсальнага інструмента, і зброі. Зубцы павінны былі палягчаць сячэння драўніны для розных абарончых збудаванняў, такіх як слупы з калючым дротам, а таксама для разразання жывёлы[1][11][12][13]. Першапачаткова ён быў прыняты нямецкімі дзяржавамі ў 1865 годзе. Да сярэдзіны Першай сусветнай вайны прыкладна 5 % кожнага стылю багнету дапаўнялася версіяй з пілой, напрыклад, у Бельгіі ў 1868 г., Вялікабрытаніі ў 1869 г. і Швейцарыі ў 1878 г. (Швейцарыя прадставіла сваю апошнюю мадэль у 1914 г.)[1][11][12][13][14]. Першапачатковыя багнеты з пілой на адвароце звычайна рабіліся як цяжкія мячы, яны выдаваліся інжынерамі, прычым у некаторай ступені аспект штыка быў для іх другасным у параўнанні з аспектам інструмента. Пазнейшыя нямецкія багнеты з пілой былі хутчэй паказчыкам рангу, чым функцыянальнай пілой. Піла аказалася адносна неэфектыўнай у якасці рэжучага інструмента і неўзабаве састарэла з-за ўдасканалення ваеннай лагістыкі і транспарту; большасць краін адмовіліся ад функцыі пілавання да 1900 г.[1] Нямецкая армія спыніла выкарыстанне пілавальнага багнету ў 1917-м г. пасля пратэстаў, што зубчастае лязо наносіць залішне цяжкія раны пры выкарыстанні ў якасці фіксаванага штыка[1][13].

Багнет-шпатэль ЗША 1873 года

Багнет-кельма або багнет-шпатэль былі яшчэ адной шматфункцыянальнай канструкцыяй, прызначанай для выкарыстання як у якасці наступальнай зброі, так і ў якасці інструмента для капання акопаў[15][16]. З 1870 г. армія ЗША выпусціла багнеты-кельмы для пяхотных палкоў на аснове распрацоўкі падпалкоўніка Эдмунда Райса, афіцэра арміі ЗША і ветэрана Грамадзянскай вайны, якія вырабляліся Спрынгфілдскай зброевай кампаніяй[17]. Акрамя карысці як фіксаванага штыка і прылады для капання, багнет-кельму Райса можна было выкарыстоўваць для тынкоўкі зрубаў і каменных комінаў для зімовых кватэр; завостраны з аднаго краю, ён мог рэзаць жэрдкі і шпількі[17]. У выніку было выпушчана дзесяць тысяч экзэмпляраў, і такая канструкцыя выкарыстоўвалася падчас кампаніі на Персе 1877 года[18]. У 1877 годзе Райсу дазволілі прадэманстраваць свой багнет-кельму некалькім краінам Еўропы[18]. Адзін пяхотны афіцэр рэкамендаваў яго выключыць з усіх іншых канструкцый, адзначыўшы, што «інструменты ўкопвання [sic] рэдка трапляюць на фронт да арміяў, пакуль неабходнасць іх выкарыстання не міне»[17]. У снежні 1881 г. армія ЗША абвясціла багнеты-кельмы Райса састарэлым[18].

Сучасныя багнеты

[правіць | правіць зыходнік]

Сёння багнет рэдка выкарыстоўваецца ў баі адзін на адзін[19][20]. Нягледзячы на абмежаванні, многія сучасныя аўтаматы (у т.л. канструкцыі буллпап) захоўваюць выступ для багнету, і багнет па-ранейшаму выпускаецца ў многіх арміях. Штык па-ранейшаму выкарыстоўваецца для кантролю над зняволенымі або як зброя надзвычайных мераў. Акрамя таго, некаторыя аўтарытэты прыйшлі да высновы, што багнет служыць карысным дапаможнікам у падрыхтоўцы баявога духу і павышэння жаданай агрэсіўнасці ў войсках[21][22].

Сучасныя багнеты часта служаць шматфункцыянальнымі нажамі, адкрывалкамі для бутэлек ці іншымі інструментамі. Выдача аднаго сучаснага шматмэтавага штык-нажа таксама эканамічна выгаднейшая, чым выдача асобных спецыяльных багнетаў і палявых/баявых нажоў.

Фотагалерэя

[правіць | правіць зыходнік]

Гл. таксама

[правіць | правіць зыходнік]

Крыніцы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ а б в г д Brayley, Martin, Bayonets: An Illustrated History, Iola, WI: Krause Publications, ISBN 0-87349-870-4, ISBN 978-0-87349-870-8 (2004), ст. 9-10, 83-85.
  2. ↑ H. Blackmore, Hunting Weapons, ст. 50
  3. ↑ Needham, Volume 5, Part 7, 456.
  4. ↑ Binglu 《兵錄》, Scroll 12.
  5. ↑ Norris, John (3 студзеня 2016). «Fix Bayonets!». Pen and Sword. ISBN 978-1-4738-8378-9.
  6. ↑ а б в г д «Cold Steel — The History of the Bayonet». BBC News. Праверана 29 ліпеня 2011.
  7. ↑ Jones, Gareth, выд. (1 кастрычніка 2012). «Military History: The Definitive Visual Guide to the Objects of Warfare». DK Publishing. ISBN 978-1-4654-1158-7.
  8. ↑ а б «Bayonet History Timeline — 1647 First Military Use of the Bayonet». Worldbayonets.com. Праверана 20 верасня 2018.
  9. ↑ Chisholm, Hugh, выд. (1911). «Bayonet». Энцыклапедыя Брытаніка (11 выд.). Cambridge University Press.
  10. ↑ а б Owen, John Ivor Headon, Brassey’s Infantry Weapons of the World: Infantry Weapons and Combat Aids in Current Use by the Regular and Reserve Forces of All Nations, Bonanza Press, ISBN 0-517-24234-6, ISBN 978-0-517-24234-6 (1975), p. 265
  11. ↑ а б в г «The Soldier’s Side Companion». Punch’s Almanack for 1869. London: Punch Publications Ltd. 57 (1465): 54. 7 жніўня 1869. hdl:2027/uc1.c2583869.
  12. ↑ а б Knight, Edward H., Knight’s American Mechanical Dictionary (Vol. 1), New York: J. B. Ford & Co. (1874), ст. 252
  13. ↑ а б в Rhodes, Bill, An Introduction to Military Ethics: A Reference Handbook, ABC CLIO LLC, ISBN 0-313-35046-9, ISBN 978-0-313-35046-7 (2009), ст. 13-14
  14. ↑ Foulkes, Charles J., and Hopkinson, Edward C., Sword, Lance & Bayonet: A Record of the Arms of the British Army & Navy (2-е выд.), Edgware, Middlesex: Arms & Armour Press (1967) ст. 113
  15. ↑ Ripley, George, and Dana, Charles A., The American Cyclopaedia: A Popular Dictionary of General Knowledge (Том II), New York: D. Appleton & Co. (1873), ст. 409
  16. ↑ Board of Officers Assembled at St. Louis, Missouri, Schofield, J.M. (Maj. Gen.) President, Bayonets: Resume of the Proceedings of the Board, 10 чэрвеня, 1870, Ordnance Memoranda, Публікацыя 11, United States Army Ordnance Dept., Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office (1870), ст. 16
  17. ↑ а б в Belknap, William W., Trowel-Bayonet, Letter from the Secretary of War In Answer to a Resolution of the House of April 4, 1872, The Executive Documents of the House of Representatives, 42nd Congress, 2nd Session (1871—1872), Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office (1872), ст. 1-20
  18. ↑ а б в McChristian, Douglas C., Uniforms, Arms, and Equipment: Weapons and Accouterments, University of Oklahoma Press, ISBN 0-8061-3790-8, ISBN 978-0-8061-3790-2 (2007), ст. 128—142
  19. ↑ Hughes. Knives of War: An International Guide to Military Knives from World War I to the Present.
  20. ↑ Shillingford. The Elite Forces Handbook of Unarmed Combat.
  21. ↑ U.S. Army Field Manual 3-25.150, 2002-12-18.
  22. ↑ Major William Beaudoin, CD. The Psychology of the Bayonet(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 23 мая 2013. Праверана 9 верасня 2022.
  23. ↑ Olive, Ronaldo. Morre o projetista Nelmo Suzano(нявызн.). Plano Brazil (12 верасня 2013). Архівавана з першакрыніцы 5 May 2019. Праверана 11 July 2021.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  •  Alexander, Bevin R. (1986), Korea: The First War We Lost, New York, NY: Hippocrene Books, Inc, ISBN 978-0-87052-135-5
  •  Appleman, Roy (1989), Disaster in Korea: The Chinese Confront MacArthur, College Station, TX: Texas A and M University Military History Series, 11, ISBN 978-1-60344-128-5
  •  Appleman, Roy (1990), Escaping the Trap: The US Army X Corps in Northeast Korea, 1950, College Station, TX: Texas A and M University Military History Series, 14, ISBN 0-89096-395-9
  •  Edmonds, J. E. (1993) [1932]. Military Operations France and Belgium, 1916: Sir Douglas Haig's Command to the 1st July: Battle of the Somme. History of the Great War Based on Official Documents by Direction of the Historical Section of the Committee of Imperial Defence. Vol. I (Imperial War Museum & Battery Press ed.). London: Macmillan. ISBN 0-89839-185-7.
  •  Marshall, S.L.A. (1988), Infantry Operations and Weapon Usage in Korea, London, UK: Greenhill Books, ISBN 0-947898-88-3
  •  Prior, R.; Wilson, T. (2005). The Somme. Yale University Press. ISBN 0-300-10694-7.
  •  Roe, Patrick C. (2000), The Dragon Strikes, Novato, CA: Presidio, ISBN 0-89141-703-6

Дадатковае чытанне

[правіць | правіць зыходнік]
  • Hunting weapons, Howard L Blackmore, 2000, Dover Publications

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
commons: Багнет на Вікісховішчы
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Багнет&oldid=4826713"