Альгалогія

Альгало́гія (лац.: alga — марская трава, водарасць і грэч. λογος — слова, вучэнне) — навука пра водарасці, раздзел батанікі.

Зараджэнне альгалогіі

Хоць назва alga была прапанавана яшчэ Плініем Старэйшым (23—70 гг), пачаткам альгалогіі можна лічыць 18 стагоддзе. Менавіта 1753 Карл Ліней у «Species plantarum» вылучыў парадак Algae у класе Cryptogamia. У яго разуменні туды трэба было адносіць губкі, лішайнікі, пячоначныя імхі і ўласна водарасці.

Фарміраванне альгалогіі, як апісальнай навукі, пачынаецца з работ бацькі і сына Агардаў і работ Кютцынга ў перыяд 1800—1875 гадоў. Былі ўсталяваныя новыя віды і роды водарасцяў, і першыя спробы іх класіфікацыі на аснове марфалагічных прыкмет. Таксама 1836 англійскі вучоны У. Харві выкарыстаў афарбоўку талама, як важную дыягнастычную прыкмету вялікіх таксонаў. Пачынаючы з сярэдзіны 19 стагоддзя побач з апісальнай альгалогіі пачынае актыўна развівацца новы напрамак, звязаны з вывучэннем клеткавай будовы з выкарыстаннем мікраскапічнай тэхнікі. У працах 1854—1870 гадоў Н. Прынгсхайма і Г. Цюрэ вывучаецца размнажэння і антагенез водарасцяў на прыкладзе родаў фукус (Fucus), вашэрыя (Vaucheria) і эдагоніум (Oedogonium). распачаты даследаванні па фізіялогіі водарасцяў, а таксама ўведзены ў шырокае ўжыванне метад чыстых культур.

Афармленне альгалогіі як навукі

Матэрыял, што было назапашаны даследчыкамі, фактычна даў штуршок да пачатку новага перыяду, які пачаўся ў 20 стагоддзі. У вобласці сістэматыкі было распрацавана вучэнне аб паходжанні водарасцей А. Пашэрам, які аддзяліў жгуцікавыя водарасці ад іншых жгуціканосцаў, развіўшы ідэю Ф. Ольтманса. Менавіта апошні быў аўтарам першага падручніка па альгалогіі, выдадзенага ў 1904 — «Morphologie und Biologie der Algen». Разам з развіццём метадаў даследаванняў і дасягненняў у галіне тэхнікі (электронная мікраскапія, малекулярныя даследаванні) у развіцці сістэматыкі водарасцей і іх месца ў сістэме арганічнага свету адбываюцца значныя перабудовы, якія працягваюцца і па гэты дзень. Сучасныя даследаванні працягваюцца менавіта ў галіне фізіялогіі і сістэматыкі водарасцей.

Вядомыя альголагі

Значны ўнёсак у развіццё альгалогіі зрабілі расійскія, украінскія і савецкія вучоныя — І. Г. Гмелін, І. М. Гаражанкін, Л. І. Курсанаў, К. С. Меражкоўскі, Л. С. Цанкоўскі, А. А. Яленкін, М. М. Галербах, М. М. Гайдукоў, М. М. Вараніхін, К. І. Меер, Д. К. Зераў, А. В. Тапачэўскі, Н. П. Масюк і іншыя. Менавіта яны былі родапачынальнікамі так званых навуковых школ трох універсітэтаў, дзе ў Расійскай імперыі развівалася альгалогія, — Маскоўскага, Пецярбургскага і Харкаўскага, — істотнае значэнне мае харкаўская школа прафесара У. М. Арнольдзі. Ён упершыню ў Расіі выдаў падручнік з водарасцямі (1908), а яго вучні ў савецкі час стварылі свае школы: А. А. Коршыкаў — у Харкаве, Д. А. Свірэнка — у Екацярынаславе і А. В. Тапачэўскі — стварыў альгалагічную школу ў Кіеве.

Роля А. В. Тапачэўскага несумнеўная, аднак не варта забываць Я. У. Рола, Д. К. Зерава і А. М. Окснера, якія прыклалі нямала намаганняў у выхаванні цэлай плеяды вучоных-альголагаў. Дарэчы, пачатак альгалагічных даследаванняў у Кіеўскім універсітэце былі закладзеныя І. Р. Баршчовым, прафесарам гэтага універсітэта. Немагчыма не згадаць працы А. А. Коршыкава ў галіне вывучэння Volvocaceae і Chlorococcaceae, якія атрымалі сусветнае прызнанне.

Літаратура

• Українська радянська енциклопедія. В 12-ти томах / За ред. М. Бажана. — 2-ге вид. — К.: Гол. редакція УРЕ, 1974-1985.
• Горбунова Н. П. Альгология: Учеб. пособие для вузов по спец. «Ботаника». — М.: Высш. шк., 1991. — 256 с.