Калифорний

Калифорний
Кем хөрмәтенә аталған	Калифорния
Асыусы йәки уйлап табыусы	Томпсон, Стэнли Джеральд[d], Kenneth Street Jr.[d], Альберт Гиорсо[d] һәм Гленн Теодор Сиборг[d]
Асыу датаһы	1950
Табылыу урыны	Калифорнийский университет в Беркли[d]
Элемент символы	Cf
Химик формула	Cf
Каноническая формула SMILES	[Cf]
Атом һаны	98
Электронная конфигурация	[Rn] 5f¹⁰ 7s²
Электр кирелеге	1,3
Ионный радиус	0,95 ангстрем, 0,82 ангстрем һәм 0,92 ангстрем
Тығыҙлыҡ	15,1 грамм на кубический сантиметр
Иреү температураһы	1173 K
Калифорний Викимилектә

Калифорний (лат. Californium, Cf) — Менделеевтың периодик таблицаһының 7-се осор химик элементы. Тәртип номеры — 98.

Яһалма радиоактив химик элемент, актиноидтарға ҡарай. Массаһы 237—256 һан менән радиоизотоптары билдәле. Тотороҡло изотоптарға эйә түгел.

Символы

Калифорний элементының символы — Cf (Калифорний тип уҡыла).

Тарихы

Был элемент беренсе тапҡыр 1950 йылда Берклиҙағы Лоуренс Милли лабораторияһында (элек Калифорния университеты Радиация лабораторияһында) кюрийҙы альфа-киҫәксәләр (гелий-4 иондары) менән аттырып синтезланған. Актиноид, алтынсы трансуран элемент, шуғаса синтезланған теләһә ниндәй элементтың иң юғары атом массаһына эйә, ул күҙ менән күрер күләмдә (эйнштейнийҙән һуң). Элемент Калифорния штаты һәм шул штаттағы университет исеме менән аталған. Был яһалма элемент 1950 йылда америка физиктары С. Томпсон, К. Стрит , А. Гиорсо һәм Г. Сиборг тарафынан Берклиҙың Калифорния университеты ҡарамағында ²⁴²Cm тиҙләтелгән α-киҫәксәләр менән нурландырып алынған.

Калифорнийҙың беренсе ҡаты берләшмәләре — ²⁴⁹Cf₂O₃ һәм ²⁴⁹CfOCl 1958 йылда етештерелгән.

Исеменең килеп сығышы

Беркли ҡалаһындағы Калифорния университеты хөрмәтенә бирелгән, элемент шул ҡалала алынған булған. Авторҙар яҙыуынса, улар был исемдә быуат элек Америка асыусыларға Калифорнияға етеү нисек ауыр булһа, яңы элемент асылыуы ла шундай уҡ ауырлыҡ менән бирелеүен күрһәтергә теләгәндәр.

Сығарып алыу

Бер грамм калифорний етештереү өсөн ядро реакторында плутонийҙы йәки кюрийҙы оҙаҡ ваҡыт — 8 айҙан алып 1,5 йылдан тиклем нурланышҡа дусар итәләр. Һуңынан килеп сыҡҡан нурланыш продукттарынан калифорнийҙы химик юл менән айырып алалар.

Металлик калифорнийҙы литий менән CfF₃ калифорний фторидынан тергеҙеп алалар:

${\ce {CfF3 + 3 Li -> Cf + 3 LiF}}$

йәки Cf₂O₃ калифорний оксидын кальций менән:

${\ce {Cf2O3 + 3 Ca -> 2 Cf + 3 CaO}}$.

Башҡа актиноидтарҙан калифорнийҙы экстракцион һәм хроматографик ысул менән айыралар.

Физиологик тәьҫире

²⁵²Cf радионуклиды бик ныҡ радиотактив ағыулы. Асыҡ һыу ятҡылыҡтары һыуында ПДК 1,33·10⁻⁴ Бк/л.

Әҙәбиәт

• Калифорний / Киселёв Ю. М. // Исландия — Канцеляризмы. — М. : Большая российская энциклопедия, 2008. — С. 521. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.]; vol. 2004—2017, вып. 12). — ISBN 978-5-85270-343-9.
• Haire, Richard G. Californium // The Chemistry of the Actinide and Transactinide Elements / Morss, Lester R.; Edelstein, Norman M.; Fuger, Jean. — 3rd. — Springer Science+Business Media, 2006. — ISBN 978-1-4020-3555-5.
• Concise Encyclopedia Chemistry / Jakubke, Hans-Dieter; Jeschkeit, Hans. — Walter de Gruyter, 1994. — ISBN 978-3-11-011451-5.

Һылтанмалар

• Калифорний на Webelements
• [www.xumuk.ru/encyklopedia/1790.html Калифорний на сайте XuMuK.ru]