Иҡта

Иҡта (ғәр. إقطاع‎; рус. Икта́ — надел) — дәүләттең (хакимдың) дәүләт территорияһын һәм унан алған килемен (хәражды) ниндәйҙер тәғәйен кешегә мираҫҡа хоҡуҡ менән тапшырыуы.

Ҡулланылышы

Иҡта булдырғанда биләмәне тулыһынса ниндәйҙер шәхестең тулы контроленә бирергә, йәки уларҙан килем алырға мөмкин.

Иҡта сифатында бирелгән дәүләт ерҙәре ғәразә әл-мүҡәтәғә тип атала. Элгәре эшкәртелмәгән ғәразә әл-мүҡәтәғә ерҙәре ғәразә әл-мәүәт тип атала.

Төрлө формалары

IX—X быуаттарҙа үҙәк властың көсһөҙләнеүенә бәйле биләмәләрҙең ғүмерлеккә бирелеүенең төрлө формалары барлыҡҡа килә.

• түмә, мөҡәтәғә — яңы үҙләштерелгән хәраж ерҙәренән йыл һайын йыйып алынған уңышты баһаламайынса үҙгәрешһеҙ сумма түләү хоҡуғы;
• игәр — йыл һайын билдәле бер сумма түләү шарты менән ерҙәрҙе фиск ҡарамағынан тартып алыу;
• татстиг — символик сумманы түләп, фиск ҡарамағынан тартып алыу;
• иҡта-тәмлиҡ — милек хоҡуғындағы иҡта;
• иҡта-истиғләл — үҙ файҙаһына хәрәж йыйыу хоҡуғына эйә иҡта (иҡта-истиғләл аҫтында тикшеренеүселәр ғәҙәттә шартлы феодаль ер биләү формаһын аңлай).

Әҙәбиәт

• Петрушевский И. П. Xiii—XIV быуаттарҙа Иранда игенселек һәм аграр мөнәсәбәттәр. М. — Л., 1960. — C.256—269.
• Певзнер С. Б. Xiii—XIV бб. аҙағында мысырҙа Икта, йыйынтыҡта: памяти академии. И. Ю. Крачковский, Л., 1958
• Cahen Сl. L’evolution de l’iqta du IX au XIII siecle.— Annales. ESC, 1953, pp.231—269, PMHM.
• Lambton A. Landlord and Peasant in Persia. L., 1953.
• Bosworth С. Е. Military Organisation under the Buyids.— Oriens. 1967, pp.18—19.
• Lokkegaard F. Islamic Taxation in the Classic Period: With Special Reference to Circumstances in Iraq. Copenhagen, 1950.

Һылтанмалар

• Большаков О. Г. Икта // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 94. — 315 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-016941-2.
• Али-заде, А. А. Икта // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с. — (Золотой фонд исламской мысли). — 3000 экз. — ISBN 5-98443-025-8  (рус.).
• Икта — статья из Большой советской энциклопедии. Петрушевский И. П..
• Cahen, Cl. Iḳṭāʿ // Encyclopaedia of Islam, Second Edition.
• Икта в период правления Саманидов в IX—X вв. — TestHistory.Ru