Minaatan

İraq müharibəsi dövründə İraqda İsrail istehsalı 120 mm-lik minaatandan atəş açan ABŞ əsgərləri

60 mm-lik minaatan

Minaatan — piyada bölmələri tərəfindən istifadə edilən, yuxarı bucaq qrupu ilə atəş aça bilən, lülə ağzından əl ilə bir-bir doldurulan, bəzi modellərində mərmi lülənin altındakı iynəyə dəydiyi anda avtomatik atəş açan (81 mm. UT-1, 81 mm. M-1, 106 mm. orta minaatan və 60 mm Komd. minaatanı kimi) və bəzi modellərində top və haubitsalardakı sistemə bənzər bir atış kəndirinin çəkilməsi ilə atış edilən piyada bölmələrinin (120 mm. tosam hy-12 minaatanı kimi) atəş dəstəyi silahıdır.

Minaatanın təsirli və ya effektiv bir mənzili yoxdur; bu parametrlər atdıqları mərmiyə görə dəyişir. Minaatanların əsas döyüş sursatları; məhv etmə, işıqlandırma, duman və təlim mərmiləridir. Bunlardan başqa, hazırda inkişaf etdirilən müasir döyüş sursatları (yayılan mina daşıyan yük sursatları və ya tank əleyhinə qanadlı döyüş sursatları və s.) haqqında burada məlumat verilməyəcəkdir.

Üst bucaq qrupunun mənasını sadə dillə izah etsək; lülədən çıxan sursatın birbaşa hədəfə deyil; əvvəlcə yuxarıya doğru qalxıb sonradan hədəfə doğru düz bir şəkildə düşməsi kimi deyə bilərik. Bu şəkildə, bir təpənin və ya yüksək bir binanın arxasına aşırtma atışlar həyata keçirilə bilər. Bu üst bucaq qrupunun yaranmasının səbəbi və ən vacib üstünlüyüdür. Çatışmazlığı odur ki, mərmi uzun müddətə hədəfinə doğru gəlir, vuruş dərəcəsi və bununla əlaqədar olaraq effektivlik dərəcəsi azdır və ən vacibi atmosfer hava şəraitindən daha çox təsirlənir.

Minaatanlar dəstəklədikləri qoşunların çox arxasında öz mövqelərini tuturlar. Minaatan bölmələri atəşi idarəetmə elementindən (lazımi hesablamalar aparmaq üçün), inkişaf etmiş bir müşahidəçi elementindən (atəş müşahidəsi və ya rəhbərliyi atəş açılması lazım olan hədəf barədə məlumat vermək üçün nəzərdə tutulmuşdur) və bir də minaatanlardan istifadə edən atəş elementlərindən ibarətdir.

Minaatanlar normal şəraitdə atəş açdıqları hədəfi görmürlər, bəzən 5000 m məsafəyə, bəzən daha çox məsafəyə atəş açırlar. Bununla birlikdə, lazım olduqda, sadə metodlardan istifadə edərək hədəflərini vura bilərlər (hədəfi görməklə). 60 mm-6 Komando minaatanları həmişə görmə ilə vurmurlar, bəzən hədəfini görmədən də vura bilərlər.

Minaatanlar; lülə, lülənin altındakı döşəmədən, lülənin ortasında sabitlənmiş və dayanmasına imkan verən çəngəl ayaqdan və lazımi nişan əsaslarının girməsi üçün nəzərdə tutulan bir nişan cihazından ibarətdir.

Minaatanların ən vacib xüsusiyyətləri portativ olmaları (daşına bilmələri) və sürətlə atəş açmağa başlaya bilmələridir. Bu səbəbdən, artilleriya yerinə piyadalar tərəfindən istifadə olunurlar, baxmayaraq ki, əsasən toplardan fərqlənmirlər. Döyüşlərdə ön cəbhələrdə olan piyada bölmələrinin təcili atəş dəstəyi istəyinə artilleriya qüvvələrinin gec reaksiya vermələrinə görə, onlar yanlarında daşıdıqları minaatanlar vasitəsilə bu işi həyata keçirirlər. Minaatanların quruluşlarına görə daşınabilən olması (toplar kimi tonlarla ağırlıqda olmamaları) atış xüsusiyyətlərinə mənfi təsir göstərir; lakin bu vəziyyətdə minaatanların çox sayda sürətli vuruşu ilə aradan qaldırılmağa çalışılır.

Minaatanlar hədəflərini görmədikləri üçün həndəsi bucaqlardan istifadə edərək hədəflərini vururlar. (Bir-birini görənlər bucaq əlaqələri və mövqelərinin qiymətləndirilməsi yolu ilə, hansı bucaqla və hansı barıt miqdarı ilə atəş açacaqlarını müəyyən edirlər.)

Çox yüksək xərclərlə başa gələn, çox işçi qüvvəsi tələb edən və çox mürəkkəb sistemlərə sahib olan top və haubitsalar ilə müqayisədə dünya piyada döyüşlərində minaatanların uğur hekayələri sayılmaqla qurtaran deyildir.

Minaatan silah sistemlərinin ən vacib hissəsi onu istifadə edən heyətdir; çünki effektiv minaatan atışları üçün yaxşı təlim görmüş heyət hər şeydən daha vacibdir.

Zirehli maşınlarda quraşdırılmış minaatan sistemləri də vardır. Bəziləri yalnız minaatanı daşımaq xüsusiyyəti daşıyarkən, bəziləri avtomatik sistemlərlə təchiz edilmişdir; həm mərmini avtomatik yükləyir və həm də avtomatik olaraq hesablamalar aparır. Ancaq piyada əməliyyatının əsas məntiqi hər yerdə zirehli bir döyüş nəqliyyat vasitəsini qəbul edilmədiyindən, bu cür sistemlər əsasən zirehli birləşmələr tərəfindən istifadə olunur.

Tarixi

İlk minaatan, Fateh Sultan II Mehmed tərəfindən Konstantinopolun fəthində istifadə edilmişdir. Eyni zamanda birinci dərəcəli minaatan sinfi də Qapıqulu ocaqlarına aid olan qumbaraçı ocağıdır. İlk daşınan minaatan Baron Menno van Coehoorn tərəfindən icad edilmişdir (Grave mühasirəsi, 1673). ABŞ-də vətəndaş müharibəsi dövründə hər iki tərəf də təxminən 82 kq ağırlığında Coehorn tipli minaatanlardan istifadə etmişdir.

İlk mühasirə müharibələri göründüyündən bəri min illər boyunca minaatanlar mövcud olmuşdurlar. Ancaq Pumhart von Steyr kimi ibtidai modelləri olduqca böyük və ağır olduğundan onları daşımaq asan deyildi. Bu silahlar sadəcə mətbəxlərdə olan dəmir qabları və ya adlarını daşıdıqları əczaçı qablarını xatırladırdı.

Qalereya

• 
  Osmanlı ordusu tərəfindən XIX əsrdə istifadə edilmiş olan Böyük Britaniya istehsalı olan ağızdan doldurulmalı boruşəkilli minaatan topu, çap:34 cm, boy:130 cm (MKEK Müzeyi, Ankara, 2020)
• 
  ABŞ Silahlı Qüvvələri tərəfindən ABŞ vətəndaş müharibəsi dövründə istifadə edilmiş 13 inçlik relsli minaatan

Həmçinin bax

• 2B9 "Vasilyok"