Tydperk van die Strydende State
Die tydperk van die Strydende State (Chineesː 戰國時代 ; Pinyinː Zhànguó Shídài) in China was 'n era van voortdurende oorlogvoering vanaf die vyfde tot die derde eeu vC. Die periode is voorafgegaan deur die tydperk van die Lente en die Herfs en gevolg deur die Qin-dinastie.
Strydende State
[wysig | wysig bron]Die chaos is veroorsaak deur die swakheid van die sentrale gesag van die Zhou-dinastie. Die feodale leenhere was magtiger as die koning self. Die staat Jin, wat gedurende die Lente- en Herfstydperk nog 'n soort hoogste gesag bestuur het, het in die state Hán, Zhao en Wei verdeel. In die deelstaat Qi het die Tian-gesin in 386 vC mag openlik oorgeneem. Hierdie vier state en die state Qin, Chu en Yan word ook die sewe magte genoem. Daar was ook verskillende kleiner state (sien hieronder). Die Sewe Magte het nie meer vir die koning omgegee nie en het nie voorgegee om in sy naam op te tree nie. Die mag en gebied van die Zhou-dinastie is verder beïnvloed. Die state het hoofsaaklik teen mekaar geveg. Anders as wat die geval was in die Lente- en Herfstydperk, was die konfrontasie tussen Chu en die noorde van die land nie meer sentraal nie.
Die sewe state wat mekaar om hegemonie beveg het, was:
- Chu (楚)
- Hán (韓)
- Qi (齊)
- Qin (秦) (sien ook Qin-dinastie)
- Wei (魏)
- Yan (燕)
- Zhao (趙)
Die kleiner state sluit in:
- Ba (巴)
- Lu (鲁)
- Shu (蜀)
- Song (宋)
- Wey (卫)
- Xue (薛)
- Yue (越)
- Zhongshan (中山)
- Zhou (die Koningklike Gebied) (東周)
Die vroeë periode van die Strydende State
[wysig | wysig bron]In verskeie state het belangrike politieke hervormings en sosiale veranderinge plaasgevind onder die invloed van vooruitskouende staatsmanne, wat gelei het tot meer welvaart en die versterking van die staatsgesag. In die deelstaat Wei is Li Kui as hervormer deur markies Wen aangestel. In die staat Chu, in 382 v.C. word Wu Qi as premier aangestel. Dit het gelei tot die ineenstorting van die konserwatiewe adel in Chu nadat hy Wu Qi teengestaan het. Die belangrikste hervormings op die gebied van handel, staatstruktuur en die staatstelsel is in 359 vC ingestel deur Shang Yang wat in diens was van die hertog Xiao van Qin. Hiermee begin ook die Midde-periode van die Strydende state.
Die middel-periode van die Strydende State
[wysig | wysig bron]In 357 v.C. bestyg die Prins Wei die troon van die staat Qi. Hy implementeer ook verreikende ekonomiese hervormings. Die strategiese Sun Bin staan aan die hoof van die militêre hervormings. Die posisie van die staat Wei het broos geraak omdat dit tussen die toenemend magtige state Qin en Qi vasgekeer was. Nietemin het die staat Zhao vir die staat Wei in 354 vC ingeval. Qi het die volgende jaar tot die redding van Zhao gekom en kon die mag wat deur Sun Bin versterk is, ontplooi. Toe hulle die hoofstad Daliang (nou Kaifeng) van die deelstaat Wei aanval, moes die Wei-staatsmagte uit Zhao onttrek om hul hoofstad te beskerm. Onderweg het die troepe van Qi hulle egter aangeval. In 352 v.C. het die staat Qin die staat Anyi (in die hedendaagse Xiaxian) van die staat Wei afgeneem.
In 342 v.C. het die Wei-staat 'n nuwe aanvalpoging geloods, hierdie keer op die staat Hán. Die staat Qi het weer ingegryp. Dit het die troepe van die deelstaat Wei na Maling (in die hedendaagse Hebei provinsie) gelok en hulle 'n swaar slag toegedien. Die kroonprins van Wei Shen word gevange geneem en generaal Pang Juan het selfmoord gepleeg. In 340 v.C. het die staat Qin het 'n grootskaalse aanval op die staat Wei begin onder die persoonlike leiding van Shang Yang. Die opperbevelvoerder van die Wei, prins Qiong word gevange geneem. Die troepe van Qin het ooswaarts gemarsjeer, en neem Yinjin (die huidige Huayin) in. In 330 vC word die grens van Qin tot aan die Huanghe-rivier geskuif.
Die Qin het die sterkste staat geword. In 325 v.C. verklaar Qin ditself as 'n koninkryk, net soos nege ander state. Die stand van Wei word aansienlik verswak. Die Qin-koning het in 318 vC met Ba 'n verdrag gesluit om Shu te verower. Toe hy slaag, verraai hy onmiddellik sy bondgenoot en beset Ba ook. Verder is die Yiqurong ('n etniese stam in die hedendaagse Gansu provinsie) ook onderwerp. Die ses ander van die "Sewe Magte" het begryp dat hulle Qin slegs in 'n alliansie sou kon weerstaan. Hulle het egter ook onderlinge teenstrydighede gehad wat deur Qin gebruik is om hulle teen mekaar af te speel. Qin slaag daarin om Chu te isoleer en aan te val. In 299 v.C. het prins Huai van Chu na Qin gegaan in 'n poging om te onderhandel. In plaas daarvan is hy in Xianyang, die hoofstad van Qin, gevange geneem, waar hy later sou sterf. Dit het Chu nog verder verswak.
Belangrike ontwikkelinge het intussen in die ooste plaasgevind. In die deelstaat Zhao in 307 v.C. het prins Wuling aan bewind gekom wat die kavallerie aansienlik versterk het, onder meer deur na die vegtegnieke en buigsame klere van nomadiese stamme te kyk. Die staat Qi het probeer om interne probleme van die staat Yan uit te buit en in 314 vC verower hulle die hoofstad van Yan en vermoor prins Kuai. Dit kom Qi duur te staan. Prins Zhao van Yan stuur generaal Yue Yi op 'n oorlogspad, en binne vyf jaar verower hy byna die hele staat Qi, behalwe vir twee stede. Prins Zhao se opvolger het Yue Yi vervang met die onervare Qi Jie. Generaal Tian Dan van Qi het hiervan gebruik gemaak en Yan se leër verdryf en Qi Jie doodgemaak. In die 35 jaar wat Qi en Yan oorlog gevoer het, het die state aansienlik verswak.
Ongeveer 300 v.C. het slegs die sewe groot state het oorgebly om vir oppergesag te veg. Hierdie state kon groot leërs skep, wat soms uit honderde duisende infanteriste en ruitersoldate bestaan het. Met die bekendstelling van 'n nuwe kragtige kruisboog kon eenvoudige boere ook as effektiewe soldate ontplooi word. In dieselfde tydperk is lang verdedigingsmure teen die noordelike grens van die state Qin, Zhao en Yan teen die "barbaarse ryk" van die Xiongnu gebou.
Intussen het Qin die stryd teen Chu voortgesit wat in 278 vC. gelei het tot die verowering van die hoofstad Chu. Dit bring die middeɬperiode tot 'n einde.
Die laat periode van die die Strydende State
[wysig | wysig bron]
In die laat periode het Qin hoofsaaklik op die state Wei, Hán en Zhao gekonsentreer, wat, nog onderling verbind was en steeds aansienlike weerstand teen die Qin-leërs gebied het. Qin het 'n strategie aangeneem om vriendelike betrekkinge met verafgeleë state aan te knoop en nabygelleë state aan te val.
In 260 v.C. het Qin en Zhao naby Changping (die huidige Gaoping in die Shanxi provinsie) geveg. Qin slaag daarin om 'n onenigheid in die Zhao-kamp te saai, waar die ervare generaal Lian Po vervang is deur die leunstoelstrateeg Zhao Kuo Die Qin-generaal Bao Qi kon die Zhao-leër omsingel en heeltemal verslaan, met Zhao wat 400 000 man verloor het en Zhao Kuo wat gesneuwel het. Later het die Koninklike Gebied in die hande van Qin geval (256 vC), wat die Zhou-dinastie beëindig het. Kort daarna is die Qin koning dood. Aangesien sy seun Ying Zheng (wat later Qin Shi Huangdi sou heet) nog te jonk was, het 'n wyse minister die regering voorlopig oorgeneem.
Intussen het die ander state saamgesweer om Qin te stop, maar die minister van Qin kon vals gerugte met spioene versprei en die state mekaar laat wantrou. In 247 v.C. was Ying Zheng oud genoeg om te regeer en begin sy veldtog vir die verowering van die hele China. Toe Shi Huangdi in 230 vC begin hy sy veldtog teen Hán. Nog voor die verowering 'n feit was, het boodskappers van Han met die aanbod vir vrywillige oorgawe aan Qin gekom. Twee jaar later is Zhao deur Qin-generaal Wang Jian verower, hoewel guerilla-vegters (in samewerking met Yan) aanhou sou veg teen die besetting. In 225 v.C. het Shi Huangdi hom op Wei gefokus. Dit blyk egter dat hierdie staat goed voorbereid was, met inbegrip van mure rondom die hoofstad wat te dik was vir die Qin-leërs om deur te breek, ondanks die beleggingstegnieke wat sedert die lente- en herfsperiode aansienlik verbeter is. Wang Jian het egter die nabygeleë rivier na die beleërde hoofstad laat afvoer en die koning van Wei gedwing om oor te gee.
Koning Shi Huang het besluit om die sterkste van die drie oorblywende state eerste te verslaan: Chu. 'n Generaal wat saam met 200 000 soldate hiervoor gemarsjeer het, was verras deur die wilde en onbekende terrein en word verslaan deur 500 000 soldate van Chu. Die Qin koning het sy veteraan Wang Jian op 'n offensief met 600 000 soldate gestuur. Hy het eers verkenners uitgestuur wat berig het dat die vyand baie verskans was en bereid was om tot die dood toe te veg. Daarom het Wang Jian 'n sterk kamp gebou en maande lank sy manne opgelei en gesorg dat hulle in 'n goeie gemoed is en gereed is vir die geveg. Die Chu-soldate het ongeduldig geraak en hul posisies verlaat. Toe val Wang Jian in 'n massa aan en oorval die vyand heeltemal. Chu is in 223 vC verower.
Toe het Qin met Yan geveg. Die koning van Yan het 'n sluipmoordenaar gestuur om Shi Huangdi dood te maak, maar het misluk ('n film is ook hieroor gemaak, naamlik Hero). Die Qin-leërs het Yan in 222 vC aangeval en Yan verower. Hiermee word die guerrilla-stryd van die Zhao-vegters ook beëindig.
In 221 vC is die tydperk van die strydende state beëindig met die oorwinning oor die staat Qi (wat soos Hán oorgegee het sonder om te veg) en met die stigting van die Chinese Ryk onder die Qin-dinastie.
Ekonomie en samelewing
[wysig | wysig bron]
Sedert die lente en herfs periode het die gebruik van yster baie gewild geword. Ertsmelterye met soms soveel as 200 werkers het 'n byna industriële karakter bekom. Ystervoorwerpe uit die die strydende state tydperk wissel van wapenrusting, swaarde, boë, hellebaarde, dolke, ploeë, pikke, grawe, asse, sae en hamers. 'n Studie van voorwerpe uit die staat Yan wys dat moderne smee-tegnieke gebruik is om die staal hard en kragtig te maak. Smeevorme is al gebruik vir massaproduksie. 'n Vroeë vorm van 'n kompas is ook uitgevind wat bekend gestaan het as die 'Sinan'. Die Guo Zong- en Zhuo-families van Zhao, Cheng Zheng van Qi, Kong van Liang en Bing van Cao is bekend dat hulle 'n fortuin in ysterproduksie gemaak het.
Benewens die vooruitgang in die produksie en gebruik van ystergereedskap, is landbouproduksie ook met besproeiing bevorder. Ximen Bao van die staat Wei het land vrugbaar gemaak deur lopende water uit die Zhanghe-rivier daaroor te laat loop. Li Bing van die staat Qin het die konstruksie van die Dujiang Weir in die huidige Guanxian (provinsie Sichuan) opdrag gegee, wat die Minjiang-rivier in twee verdeel het en sodoende die oorstromings beperk het en watervervoer en besproeiing bevorder het. Die staat Qin het ingenieur Zheng Guo van die deelstaat Hán gehuur om 'n 150 kilometer kanaal te bou wat die riviere Jingshui en Beiluoshui verbind. Die slyk van hierdie riviere het 40 000 hektaar ekstra vrugbare grond geskep.
Die boere kon reeds nege soorte grond onderskei en het tegnieke gehad om van een soort na 'n ander om te skakel. Afhangend van die gewasse, is verskillende soorte mis gebruik. Gewasse is in reguit lyne en op voldoende afstand van mekaar geplaas. Dit was bekend dat onkruid verwyder moes word en dat sekere soorte insekte, soos sprinkane, beheer moes word. Daar was handleidings oor landbou op die mark. Die bekende "Almanak van Lu" bevat enkele hoofstukke oor landbou.
Soutekstraksie is wyd gedoen. Seesout is byvoorbeeld in Qi en Yan, sout uit die varswatermere van Wei en mynsout in Ba en Shu, onttrek. Die Yi Dun-families van Lu en Diao Jian van Qi het veral ryk geword uit soutproduksie. Houtinstrumente en -kaste is verfynd met lakwerk versier. By die giet van brons, is tegnieke soos ets, invoeging van goud en silwer en vergulding is al gebruik.
Die proses van feodalisering wat in die Lente- en Herfstydperk begin is, waarin vorste en hertogte van slawehouers verhuurders geword het, is voortgesit. Aangesien baie state 'n stelsel van meritokrasie ingestel het, kon boere en handelaars ook verhuurder status kry. Daar was 'n duidelike hiërargie tussen die verhuurders, wat bepaal is deur die verskillende politieke en sosiale posisies. Die administrasie van die state het mag en effektiwiteit verkry deur die pogings van mans soos Shang Yang en Wu Qi. Mans van eenvoudige afkoms met administratiewe talent kon makliker hoë posisies in die administratiewe hiërargie verwerf ten koste van die adel. 'n Klassestryd het op verskillende vlakke plaasgevind, wat onder meer duidelik geword het deur die moorde op Shang Yang en Wu Qi deur die adel en deur groepe weggeloopte slawe en dorpenaars wat deur die state as rowers rondgedwaal het. Die gebruik van slawe in die sout- en ysterbedryf het nog lank voortgeduur.
Nywerheid en handel het nog nie 'n belangrike rol in die ekonomie in die tydperk van oorlogvoering gespeel nie. Handelaars het egter dikwels 'n belangrike politieke rol vervul, soos dit duidelik geword het met die handelaar Lü Buwei. Die handel het hoofsaaklik in landbouprodukte en tekstiele plaasgevind. Dit is bekend dat Bai Gui, 'n handelaar van Wei, produkte gekoop het in tye van oorproduksie om dit te verkoop in tye van skaarsheid.
Geestelike lewe
[wysig | wysig bron]
Die voortdurende politieke onrus en oorlogvoering het besinning aangemoedig oor die beginsels waarop 'n samelewing gebaseer is. Idees hieroor is skriftelik opgeneem en kon dus na 'n wye gehoor versprei word. Die aantal privaatskole, waar veral literatuur onderrig is, het steeds toegeneem. 'n Nuwe konsep van Ci het na vore gekom met verwysing na 'n vorm van literatuur wat besin oor die ontwikkelinge wat destyds plaasgevind het. Daar was ook 'n beraad oor sosiale en politieke aangeleenthede gevoer in die groot, gespesialiseerde staatsdiensapparate. Omdat idees op rolle van sy of bamboes opgeteken is, kon hulle lank bestudeer word, ongeag die historiese konteks waarin hulle ontstaan het. As gevolg daarvan het hulle abstrak en tydbestand geraak en het 'n algemene Chinese wêreldbeskouing gevorm war tot die moderne tyd voortduur.
Benewens die Taoïsme, Konfusianisme en Mohisme wat al 'n geruime tyd bestaan het, het die filosofiese skole van logika, legalisme en jin en jang gedurende die tydperk van die die Strydende State ontwikkel. Vanweë die veelvuldige strome word daar soms na die 'Honderd Skole van denke' verwys. Die belangrikste geleerdes was Zhuang Zi (Taoïsme), Mencius (Konfusianisme), Xun Zi (Konfusianisme) en Han Fei (legalisme). Die laaste twee geleerdes het sterker teen hul voorgangers verset en idees ontwikkel wat meer ooreenstem met die sosiale ontwikkeling van feodalisering en die vereniging van China. Konfusianisme word deur baie geleerdes genoem, waarvan sommige kundiges geword het in rituele en ander in die bestudering van antieke tekste. Morele selfverheffing was altyd op die voorpunt. Die anonieme werke Daxue en Zhongyong moet in hierdie tradisie geplaas word. Die Daodejing is ook saamgestel, 'n belangrike Taoistiese boek. Ondanks die veelheid van geestelike strome, is daar die volgende gemeenskaplike spesifieke kenmerke om dit van die Westerse antieke filosofie te onderskei:
- die afwesigheid van skeppingsdenke of die eerste oorsaak van die ontstaan van die kosmos;
- die interpretasie van die verskynsels in die wêreld as aanvullend eerder as teenoorgesteldes;
- 'n verdeling van die wêreld in prosesse en fases in plaas van dinge;
- die interpretasie van die familie as die hoogste morele sosiale eenheid in plaas van die beleid of politieke gemeenskap;
- wetgewing te beskou as 'n middel / instrument eerder as die hoogste beginsel van die morele orde.
Kuns en letterkunde het in die laat periode gewilder geword. Die digter Qu Yuan het 'n groot invloed op die verdere ontwikkeling van Chinese letterkunde met sy 'Treurgedigte van Chu'.
In die mediese wetenskap is vordering gemaak. Die dokter Bian Que het verskillende nuwe metodes gebruik om diagnoses te maak, insluitend polsopname. Hy het ook akupunktuur toegepas.
Bronne
[wysig | wysig bron]- Patricia Buckley, The Cambridge Illustrated History of China, Cambridge University Press, 1996.
- Bai Shouyi, An outline of the history of China, Foreign Languages Press, 2008.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ (en) Virtual Collection of Masterpieces: Silk Painting with a Man Riding a Dragon Design of Warring States Period (Asia-Europe Museum Network)
Notas
[wysig | wysig bron]| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal. |
