Swartwoud
Die Swartwoud (Duits: Schwarzwald, [ˈʃvaʁt͡svalt], ) is 'n groot beboste bergreeks in die deelstaat Baden-Württemberg in Suidwes-Duitsland, begrens deur die Rynvallei in die weste en suide en naby die grense van Frankryk en Switserland. Dit is die bron van beide die Donau- en Neckar-riviere.[1][2]
Dit is die grootste van die Duitse middelgebergtes met 'n oppervlakte van sowat 6 000 km². In die bergreeks word die hoogste bergpieke van alle middelgebergtes in die land aangetref. Die bergreeks hou ook die rekord van bebossing – sestig persent van sy berge en heuwels is dig bebos.[3]
Die Romeine het die dig beboste bergreeks met sy kenmerkende donker naaldbome Silva Nigra genoem – die "Swart (of Donker) Woud", wat vir hulle onheilspellend en byna ondeurdringbaar was. Die Duitse naam Schwarzwald is vir die eerste keer in 868 in 'n dokument van die Switserse klooster St. Gallen gebruik.[4]
Die Swartwoud is die grootste bosgebied in Duitsland en bestaan hoofsaaklik uit denne- en sparbome. Vandag is die Swartwoud een van die gewildste toeristebestemmings in Duitsland.
Geografie
[wysig | wysig bron]
.jpg)
Die Swartwoud is 'n dig beboste gebied, wat vanaf die sogenaamde "Drielandepunt" (Switserland – Frankryk – Duitsland) langs die vlaktes van die Ryn se boloop sowat 160 km in noordelike rigting strek. Die bergreeks bereik in die suidelike gedeelte 'n wydte van tot by 60 km, in die noorde net 30 km.
In die suidooste begin die bergreeks geleidelik oorgaan na die Baar-plato. Die noordooste word begrens deur die Swabies-Frankiese platorand, terwyl die noorde aan die berglandskap van Kraichgau grens.
Natuurlandskappe
[wysig | wysig bron]Die Kinzig-rivier vorm die grenslyn tussen die Noordelike en die Middel-Swartwoud, terwyl die Dreisam-rivier met die Helvallei (Duits: Höllental) die Middel- van die Suidelike Swartwoud skei. Die hoërgeleë suidelike gedeelte van die Middel-Swartwoud word saam met die bergpieke van die Suidelike Swartwoud ook die Hoog-Swartwoud (Hochschwarzwald) genoem. Hier lê bekende toeristebestemmings soos die dorp Hinterzarten en die hoogste bergpiek van die bergreeks, die Feldberg.
Berge
[wysig | wysig bron]Op 'n hoogte van 1 493 m bo seevlak is die Feldberg in die Suidelike Swartwoud die hoogste bergpiek van die bergreeks. Die Suidelike Swartwoud is hoër geleë as die Noordelike en beskik oor 'n aantal bekende bergspitse soos Herzogenhorn (1 415 meter) en Belchen (1 414 m). Die hoogste bergpiek van die Noordelike Swartwoud is die Hornisgrinde op 1 166 m bo seevlak.
Riviere
[wysig | wysig bron]Die Swartwoud maak deel uit van die kontinentale waterskeiding tussen die rivierstelsels van die Ryn en die Donau. Dit is ook die brongebied van 'n aantal riviere soos die Brigach (43 km) en die Breg (49 km), die twee bronriviere van die Donau. Die Triberg-watervalle van die bergstroom Gutach is een van die bekendste toeristebestemmings in die Swartwoud.
Mere
[wysig | wysig bron]Die belangrikste mere in die Swartwoud is die Glaswaldmeer, Mummelmeer, Kirnbergmeer, Feldmeer, Titimeer en Schluchmeer. 'n Aantal damme soos Schwarzenbach, Wehra, Witznau, Kleine Kinzig en Nagoldtal lewer teen spitstye ekologiese krag op.
Geologie
[wysig | wysig bron]
In die Later Tersiêr (die Paleoseen) – sowat 70 miljoen jaar gelede – het die Bo-Rynvallei inmekaarsak, terwyl die gesteentes aan die kante geplooi is. Die Swartwoud-bergreeks is in 'n soort golfbeweging teen verskillende hoogtes gevorm. Tussen die hoë bergpieke lê uitgestrekte, tektoniese vlaktes soos die Kinzig- en Murg-riviervalleie. Die Swartwoud bestaan uit twee geologiese eenhede: 'n Ou kristalliene basisgebergte en 'n sogenaamde deklaaggebergte van bont sandsteen.
Die basisgebergte word deur gneiss-gesteentes oorheers, wat deur enkele groot granietmassa's deurspek is. As gevolg van magmatiese verskynsels het voorkomste van ertse gevorm, wat al vroeg die ontwikkeling van 'n plaaslike mynboubedryf bevorder het. Kwartsporfier en tufsteen is volop in byvoorbeeld die vlakte van Baden-Baden.
Ystydperk en vormgewing
[wysig | wysig bron]Tydens die ystydperk van sowat 120 000 tot 10 000 jaar gelede het die Swartwoud sterk vergletser, en baie van die Swartwoud se mere is glasiale oorblyfsels. Die ysmassas het meesal teen die noordoostelike berghellings gelê en dikwels baie lank geneem om af te smelt.
Klimaat
[wysig | wysig bron]
Net soos ander gebergtes word die Swartwoud deur laer temperature en hoër reënval as sy omgewing gekenmerk. Reën val in die Swartwoud enige tyd van die jaar, en ook die laer geleë gebiede en die westelike rand kry bo-gemiddelde reënval.
Die Noordelike Swartwoud kry danksy die oorheersende westelike lugstromings, wat vogtige Atlantiese lugmassas na die gebied voer, sowat 2 200 mm reën per jaar, maar minder in die oostelike gebiede van die Middel-Swartwoud, wat 'n gemiddelde jaarlikse reënval van 750 mm kry. Sneeuvalle kom gereeld in die winter voor.
Die hoër gebiede ondervind minder temperatuurskommelings. In die somermaande kom winderige weerstoestande, wolkvorming en skielike donderbuie voor, terwyl daar danksy die hoogdrukgebiede (antisiklone) en inversies in die winter meer sonskynure is as in die laer gebiede, wat dan toe onder 'n missluier lê.
Die gemiddelde jaarlikse temperatuur in die aangrensende warm Rynvallei is sowat 9 °C, maar slegs 2 °C op die hoogste bergpieke soos die Feldberg wat in baie jare meer as 100 dae lank met 'n sneeulaag bedek is. Klimaatsverandering met stygende temperature skep nogtans probleme in laer geleë wintersportgebiede.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Vroeë geskiedenis
[wysig | wysig bron]
_24.jpg)
In prehistoriese tye was die Swartwoud – net soos Elsas anderkant die Ryn – 'n gebied wat deur 'n uitgebreide en digte, ondeurdringbare oerwoud bedek was. Die bergreeks het ook ná die einde van die laaste kouetydperk sowat 10 000 jaar gelede onbewoon gebly. Net riviere het hul valleie deur die ongerepte landskap gesny. Vroeë jagters het kort roetes langs die riviere – veral die Ryn en sy sytakke – aangedurf waar hulle argeologiese spore soos pylpunte en lemme gelaat het, maar nie diep in die woudgebiede binnegedring nie.
Die vroegste nedersettings van boeregemeenskappe het vanaf 4 000 v.C. ontstaan. Keltiese setlaars het in die ystertydperk (vanaf omstreeks 800 v.C.) vanuit die noordweste uitgebrei en gebiede rondom die Swartwoud begin koloniseer. Hulle het stedelike nedersettings soos Tarodunum in die Dreisam-vallei, naby Breisach en in Burkheim naby die Kaiserstuhl, in Ehrenkirchen in die Hexental ("Heksevallei") en op die Baar-plato aan die Swartwoud se oostelike rand aangelê. Die Magdalenenberg naby Villingen, 'n Keltiese grafheuwel uit die ystertydperk, getuig van hierdie vroeë beskawing.
Danksy die ertsvoorrade in die Swartwoud, wat in die 5de of 4de eeu v.C. ontdek is, het Keltiese beskawing 'n gesofistikeerde ysterbedryf ontwikkel wat produkte van hoë gehalte opgelewer het. Ondanks hul eenvoudige tegniese hulpmiddels was hulle in staat om 'n mynboubedryf in die Swartwoud te vestig waarvan spore naby Sulzburg en Bollschweil ontdek is. Met die Romeinse verowering van Gallië het die agteruitgang van die Keltiese beskawing in Suid-Duitsland begin. Romeinse troepe het verder noord- en ooswaarts beweeg om ook Keltiese stamme noord van die Alpe in die huidige Switserland en uiteindelik ook in die Bo-Ryngebied en in streke rondom die Swartwoud verslaan.
Die eerste kartografiese verwysing na die Swartwoud in die Tabula Peutingeriana dateer uit die 4de eeu. Die Romeine het die Swartwoud toe Marciana Silva of "Grenswoud" genoem. Daarnaas is ook die Keltiese naam – Abnoba of "Rivierwoud" ('n verwysing na die bergstreek se waterrykdom) – oorgelewer.[5]
Die ondeurdringbare woud en die kouer klimaat was allermins aantreklik vir setlaars uit Mediterreense lande sodat Romeinse nedersettings hoofsaaklik in die vrugbare warmer gebiede van die Rynvallei en op die oostelike vlaktes teen die voet van die Swartwoud-bergreeks ontstaan het. Die eerste Romeinse pad tussen Straatsburg en Offenburg is in 74 n.C. gebou en het deur die Kinzig-vallei na Tuttlingen geloop. Die welvarende Romeinse nedersetting Arae Flaviae (die huidige Rottweil) het in 186 Romeinse stadstatus (municipium) gekry.
Die Middeleeue
[wysig | wysig bron]Die eerste bewoners van die gebied ná die ondergang van die Romeinse Ryk was Alemanne wat eers in die laer geleë valleie en later ook in die berggebiede geboer het. Ná die kerstening van die Germaanse gebiede het ook monnike hulle as kluisenaars in die byna ondeurdringbare woud gevestig, en soms het hul kluise tot kloosters ontwikkel wat na hul stigters (van wie sommige later heilig verklaar is) of ouer beskermheiliges vernoem is. Die kerk was die drywende krag agter die kolonisasie van die Swartwoud en het met sy kerk- en kloostergeboue sy voorneme bevestig om die Christelike geloof ook na die mees afgeleê streke te dra om selfs daar kunsvolle plekke van aanbidding vir gelowiges te skep.[6] Gaandeweg is klein nedersettings naby hierdie kloosters gestig wat dieselfde naam gedra het. So is daar steeds 'n groot getal "heilige" nedersettings soos St. Georgen, St. Peter, St. Märgen en St. Blasien.
Omstreeks 900 was groot dele van die Swartwoud gekoloniseer. In die vroeë Middeleeue het die ontginning van natuurlike hulpbronne begin, wat danksy die mynbou, vlotbou en glasvervaardiging sedert die 13de eeu versterk is. By die warm mineraalbaddens in Bad Liebenzell, Bad Teinach-Zavelstein en Bad Wildbad het in hierdie tydperk nedersettings ontstaan.
Saam met die mynwerkers het ook koolbranders hulle in die Swartwoud begin vestig. Hout was die vernaamste energiebron in die Middeleeue, maar die temperature, wat met die verbranding van hout bereik kon word, was nie hoog genoeg vir die verwerking van metaalertse wat plaaslik ontgin is nie – yster, silwer en koper. Die hout moes eers tot houtskool verkool word.
Aanvanklik het koolbranders hul verbrandingsoonde digby die myne opgerig. Maar gaandeweg het hulle die woud dieper binnegedring. Hul beroep het maar lae aansien geniet, veral vanweë die eensame lewe wat hulle saam met hul gesinne gelei het, en gewoonlik is koolbranders in die Middeleeue orals as uitgestotenes behandel. Al het hulle in die dringende vraag na 'n basiese energiebron vir die metaalbedryf voorsien, is koolbranders sleg betaal. Vroue en kinders moes meewerk, en die gesinne was in die woud op sigself aangewese. Koolbrandergesinne het in eenvoudige houthutte gewoon, en sodra houtvoorrade rondom hulle woonplek uitgeput was, het hulle verder getrek.[7]
Tussen die 11de en 13de eeu het adellike heersers begin om hulle besittings in die gebied deur kastele te beskerm. 'n Leidende rol hierby het die Zähringers gespeel – 'n Swabiese adellike gesin wat sy stamkasteel noordoos van Freiburg gehad het. Hulle was nie net die stigters van Freiburg nie, maar het ook nedersettings soos Offenburg en Villingen gevestig en as voogde oor die kloosters St. Blasien, St. Trudpert en St. Georgen geheers.
Moderne tydperk
[wysig | wysig bron]Vanaf die middel van die 14de eeu is die verspreiding van die bevolking deur negatiewe faktore soos oorloë en die Swart Dood beïnvloed. Dorpe het ontvolk en plase het in onbruik verval. Terselfdertyd het nuwe stedelike nedersettings soos Freudenstadt (gestig deur hertog Friedrich I van Württemberg in 1599) ontstaan. Eers vanaf die 18de eeu het die bevolking so vinnig toegeneem dat nedersettings ook in minder gunstige liggings ontstaan het. Die vervoerinfrastruktuur in die Swartwoud was egter nog tot omstreeks 1900 swak ontwikkel of afwesig.
So is die bergstreek ook selde deur militêre gebeure geraak. Markgraaf Lodewyk Willem van Baden-Baden (1655–1707), wat weens sy prestasies en eretoekennings in die veldtog teen die Turkse strydmag naby Wene dikwels ook "Turke-Louis" genoem word, het teen die einde van die 17de eeu talle sogenaamde barok-skanse laat oprig, wat as verdedigingslyn teen invallende Franse troepe gedien het. 'n Aantal van die historiese versterkings het veral by die bergpasse in die omgewing van die dorp Gersbach (Suidelike Swartwoud) bewaar gebly.
Vanaf die vyftigerjare van die 20ste eeu het die Swartwoud die gewilde toneel van 'n groot aantal rolprente geword, en in die tagtigerjare het televisie-reekse soos Schwarzwaldklinik in Duitsland gewild geraak. Die laasgenoemde reeks is ook in Suid-Afrika gebeeldsaai.
Op 26 Desember 1999 het Lothar, 'n orkaan met windsnelhede van meer as 200 kilometer per uur, groot skade in die bosgebiede van Elsas en Swartwoud berokken.[8]
Ekonomie
[wysig | wysig bron]Historiese ontwikkeling
[wysig | wysig bron]
.jpg)
In dele van die Swartwoud is vanaf die Steentydperk ertse ontgin, die Hoog-Swartwoud het egter tot in die Middeleeue 'n ongerepte en onbewoonde gebied gebly. Ou plekname soos Todtmoos (afgelei van Duits Tod "dood" en Moos "mos") verwys na die onherbergsaamheid van die barre landskap.
Die kloosters was die dryfkragte agter die geleidelike kolonisasie van die hoër geleë platos. Vanaf die vroeë 12de eeu het ook die mynbou 'n nuwe bloeitydperk beleef. Tot by die einde van die Middeleeue het tussen 800 en 1 000 mynwerkers in die Münster-vallei gebly. Die pes, die Duitse Boereoorlog (1524–1526) en die Dertigjarige Oorlog (1618–1648) het tot die agteruitgang van die mynbou gelei.
Eeue lank is hout uit die Swartwoud uitgevoer wat onder meer vir die skeepsbou en in die boubedryf gebruik is. Veral Nederlanders het tussen die 17de en 19de eeu magtige boomstamme gekoop. Naas skeepsbou vir die Nederlandse Vloot het die plaaslike houtbedryf ook 'n belangrike rol in die Nederlandse boubedryf gespeel. So is Amsterdam moontlik op pale opgerig wat onder meer uit die Swartwoud ingevoer is.
In die 18de eeu het veral Switserse ondernemers 'n belangrike bydrae tot die vestiging van 'n tekstielbedryf gelewer. Dit was die aansienlike waterkragpotensiaal in die Swartwoud wat beleggers na die bergreeks gelok het. Aanvanklik het hoofsaaklik katoenspinnerye ontstaan waarvan een in Hotzenwald sowat 9 000 tuiswerkers in diens gehad het – 'n derde van die bevolking in die gebied. Twee broers uit Zürich, Johann Georg en Johann Casper Bodmer, het in 1809 in die voormalige konvent van St. Blasien met die vervaardiging van katoenspin- en weefmasjiene begin, terwyl Peter en Otto Bally, ondernemers uit Schönenwerd, in 1836 'n sylintfabriek in Säckingen gevestig het.
Die Groothertogdom Baden se toetreding tot die Duitse Doeaneunie in 1836 het nadelige uitwerkings op die handelsbetrekkinge met Switserland gehad. Switserse ondernemings het vervolgens meer filiale in die Swartwoud gestig wat ook pendelaars uit naburige Switserse kantonne in diens geneem het.[10]
Ander tipiese nywerhede, wat in die Swartwoud ontwikkel het, was glasvervaardiging en presisie-instrumente en -toerusting. Die glasnywerhede het ook voordeel uit die plaaslike bosbedryf getrek – vir een kilogram glas is immers tussen een en twee kubieke meter hout benodig.[11] Die industrialisering het in die afgeleë valleie van die bergreeks taamlik laat begin, en gedurende die lang koue winters het baie boere die beroemde koekoek- en ander Swartwoudklokke op hulle plase vervaardig. Hierdie tuisnywerhede het die basis vir die latere ontwikkeling van die fynmeganiese en horlosies-nywerhede gevorm, met bekende ondernemings soos Kienzle, Staiger en Junghans.
Ontwikkeling vanaf die 20ste eeu
[wysig | wysig bron]In die 20ste eeu het bekende vervaardigers van elektroniese verbruikersware hulle in die Swartwoud gevestig, soos byvoorbeeld Dual in St. Georgen (platespelers), SABA (radio- en televisietoestelle) en Becker (motorradios). Weens die strawwe mededinging van nywerhede in die Verre Ooste het die bedryf in die sewentigerjare 'n swaar krisis beleef. Die Swartwoud het egter steeds 'n sentrum van die metaalverwerkende nywerhede gebly en huisves tans ook 'n groeiende hoëtegnologie-sektor.
In die vroeë 21ste eeu is baie bewoners van die suidelike Swartwoud oorkant die grens as pendelaars in Switserland werksaam, terwyl die Swartwoud 'n gewilde reisbestemming vir toeriste uit Noordwes-Switserland is.
Mynbou
[wysig | wysig bron]Mynbou, wat veral op lood en silwer gefokus het, het 'n lang tradisie in die Swartwoud. So is reeds in die Steentydperk hematiet in die laer Sulzburg-vallei ontgin, terwyl die Romeine in dié vallei later silwer gemyn het. Mynaktiwiteite het hul hoogtepunt in die middeleeue bereik en welvaart aan mynbougebiede gebring. Die bedryf het daarna agteruitgegaan en in die volgende eeue heeltemal verdwyn. In die tyd van die Dertigjarige Oorlog was geen enkele myn meer in bedryf nie.
Mynbouaktiwiteite is eers in die 18de eeu hervat toe groot silwer- en kobaltertsreserwes naby Wittichen en Wolfach ontdek is. Hul ontginning het tot in die vroeë 19de eeu voortgeduur. Daar is pogings vanaf staatskant en privaat entrepreneurs onderneem om ou myne in die Kinzig-vallei weer in bedryf te stel en nuut ontdekte ertsreserwes in die Münster-vallei te ontgin, maar met dié projekte is min sukses behaal. In die tweede helfte van die 19de eeu was daar geen noemenswaardige mynboubedrywighede meer in die gebied.[12]
Toerisme
[wysig | wysig bron]
Die genesende kwaliteite van sy mineraalbronne, sy skoon lug en romantiese landskappe was aanvanklik die belangrikste redes waarom toeriste 'n besoek aan die Swartwoud gebring het, alhoewel die getal besoekers nog relatief klein was. Die hotel Badischer Hof, wat in 1801 in Baden-Baden geopen is, was die eerste groot hotel in Duitsland. Vanaf 1860 het die Badiese Swartwoudvereniging (Badischer Schwarzwaldverein) wandelpaaie in die bergstreek aangelê en die eerste stapkaarte vir Europese toeriste uitgegee. Maar eers toe die spoor- en padnetwerk in die gebied uitgebrei is, kon die Swartwoud vir toerisme ontsluit word.
Een van die eerste bekende toeriste was die Amerikaanse skrywer Mark Twain wat in 1878 vanuit Baden-Baden vertrek het vir 'n staptoer deur die bergreeks. Die feit dat die meeste bewoners van afgeleë gebiede nog nooit met toeriste in aanraking gekom het nie, het dinge soms vir Twain bemoeilik. Maar die skrywer was nogtans gaande oor die boslandskap se stemming waaraan vir hom iets geheimsinnigs en bonatuurliks verbonde was.
Toerisme, tans die belangrikste ekonomiese sektor met sowat 139 000 werkgeleenthede, was in sy vroeë fase nog 'n ongewone fenomeen in 'n berggebied wat eeue lank deur boerderye en harde handewerk gekenmerk is. Die streek is nouliks geraak deur die nywerheidsomwenteling, en so het die ongerepte natuurskoon en skoon lug van die Swartwoud vanaf 1864 'n gewilde bestemming vir somertoeriste gemaak. Die belangstelling vir wintersport in die gebied, wat in 1891 skielik begin het, het van die Feldbergstreek ná 1900 die sentrum van wintersport in Duitsland gemaak.[13]
Vandag is die Suidelike Swartwoud is met 'n oppervlak van 3 300 vierkante kilometer op een na die grootste natuurpark in Duitsland. Daar is voetslaanpaaie met 'n totale lengte van sowat 20 000 kilometer dwarsoor die gebied. Die Swartwoud is ook 'n gewilde bestemming vir wintersport.
In 2002 is 'n toerismeagentskap, die Schwarzwald Tourismus GmbH (STG), gestig om die Swartwoud as toeristebestemming op nasionale en internasionale vlak te bemark. Die klem in sy bemarkingskonsep val op ekologiese en volhoubare toerisme wat 'n omvattende natuurervaring aan besoekers bied, maar hulle ook bewus maak van die rol wat elke dier- en plantspesies in die ekosisteem speel, terwyl 'n bron van inkomste vir die plaaslike bevolking geskep word wat hoë lewensgehalte verseker en ook die nodige middele verskaf om die kulturele besonderhede van die streek te bewaar.
Mobiliteit vir toeriste sonder lugbesoedeling is een van die inisiatiewe waardeur die STG sy missie beoefen. So word goedkoper treinkaartjies vir reise na die Swartwoud aangebied, terwyl besoekers in meer as 140 munisipaliteite gratis toegang tot openbare vervoer het. Fiets- en staptoere word as 'n ekologiese alternatief vir motortoerisme bemark.[14]
Kultuur
[wysig | wysig bron]Tradisies, kuns en literatuur
[wysig | wysig bron]
Die Swartwoud is van oudsher 'n yl bevolkte gebied met 'n oorwegend landelike karakter. Daar is min stede, en die grootste deel van die bevolking word in kleiner nedersettings gehuisves. Ou tradisies word in baie dorpe bewaar en voortgesit, waaronder tradisionele kleredragte wat hoofsaaklik op feesdae gedra word. Kleredragte verskil van streek tot streek, maar dit is veral die drag van drie dorpe – Kirnbach, Reichenbach en Gutach in die Kinzig-vallei – met sy kenmerkende Bollenhut ('n hoed met opvallende wolbolle) wat vandag in Duitsland en elders met die Swartwoud verbind word. Ongetroude jong vroue dra hoede met veertien rooi bolle, terwyl dié van getroude vroue swart bolle het. In enkele nedersettings dra vroue net voor en op hul huweliksdag 'n bruidskroon, die sogenaamde Schäppel, waarvan die grootstes – soos dié in St. Georgen – tot vyf kilogram swaar is.
Naas die kleredragte het ook Swartwoud-plaashuise met hul groot skilddakke, Swartwoudkoek en -ham, Swartwoudkabouters, Kirschwasser of kirsch ('n bitterige likeur wat van swart kersies gemaak word) en koekoekklokke ikoniese status as alombekende Swartwoudsimbole bereik.
Reeds in die 19de en vroeë 20ste eeu het baie kunstenaars aangetrokke gevoel tot die bergreeks se natuurskoon en sy tradisies en met hul werke internasionale bekendheid aan die Swartwoud verskaf. Veral Hans Thoma, 'n boorling van Bernau im Schwarzwald, en sy studie-kollega Rudolf Epp, wie se kunstenaarsloopbaan deur die Badiese groothertog Friedrich I bevorder is, het hul hele lewe lank Swartwoudtonele vir hul skilderye gebruik. Die skilder J. Metzler, 'n boorling van Düsseldorf, het deur die bergreeks gereis om landskapskilderye te skep.
In Gutach het 'n kunstenaarskolonie rondom Wilhelm Hasemann (1850–1913) ontstaan wat met hul landskapskilderye en ander genremotiewe vir kunsliefhebbers en die belangstellende publiek 'n geïdealiseerde beeld van die Swartwoud gebied. Net soos die skrywer Heinrich Hansjakob, wat sy inspirasie in plaaslike tradisies gevind het, was ook Gutach se kunstenaarskolonie by 'n Badiese volksdragtebeweging betrokke. In die kunshandwerk het houtsnyers 'n prominente rol gespeel en hulle nie net tot volkskuns soos tradisionele Longinuskruise beperk nie. Uit hul geledere het beroemde beeldhouers soos Matthias Faller gekom.
Die bergreeks het sy stempel ook op die literatuur afgedruk. Met Berthold Auerbach se Schwarzwälder Dorfgeschichten, wat in 1843 verskyn het en in 'n verskeidenheid Europese tale vertaal is, het 'n hele literêre genre – dié van dorpstories – ontstaan. Nóg 'n bekende werk, wat in die bergreeks afspeel en ook in Afrikaans vertaal is, is Wilhelm Hauff se sprokie Koue hart wat in 1827 as deel van die verhaal Das Wirtshaus im Spessart in Hauff se Sprokiesalmanak (Märchenalmanach auf das Jahr 1828) gepubliseer is.
In die na-oorlogse Duitsland het Heimatfilme (romantiese rolprente wat in idilliese omgewings afspeel) skare toeskouers na rolprentteaters gelok. Die rolprent Schwarzwaldmädel ("Swartwoudmeisie", 'n operette wat deur die regisseur Hans Deppe in 1950 verfilm is) was die eerste in 'n reeks van films wat vir die silwerdoek en televisie vervaardig is. Televisiereekse soos Der Forellenhof (1965), Die Schwarzwaldklinik (1980's), Die Fallers – Eine Schwarzwaldfamilie (vanaf 1994) en die dokumentêr Schwarzwaldhaus 1902 het ook in die buiteland sukses behaal.[15]
Die Swartwoud staan daarnaas bekend vir sy warm mineraalbaddens in onder meer Baden-Baden, Bad Wildbad, Bad Krozingen en Badenweiler waarvan die eers- en laasgenoemdes reeds in die Romeinse tydperk gewild geraak het.
Swartwoud en filmkuns
[wysig | wysig bron]Op 7 September 1950 is die première van Schwarzwaldmädel ("Swartwoudmeisie") gehou, die vierde verfilming van Léon Jessel (1871–1942) se gelyknamige operette deur die regisseur Hans Deppe (1897–1969). Met hierdie eerste na-oorlogse Duitse kleurrolprent het Sonja Ziemann en Rudolf Prack, wat die hoofrolle vertolk het, skielik die gewildste liefdespaar op die silwerdoek geword. Die rolprent het sestien miljoen kykers na rolprentteaters laat stroom – 'n rekordgetal wat in die volgende vyftig jaar slegs een keer oortref sou word.
Die rolprent het sy sukses aan die besondere tydsomstandighede te danke gehad. Net vyf jaar ná die einde van die Tweede Wêreldoorlog was Duitsers besig met die heropbou van hul land en moes nog vele ontberings verduur. In dié moeilike tyd het 'n idilliese Swartwoud-landskap, wat nouliks deur die oorlog geraak is, tydens 'n vreugdevolle lentetyd met sonneskyn en bloeiende appelbome en die uitbeelding van 'n gelukkige dorpsgemeenskap met sy vaste tradisies en gebruike vir kykers die ideaal van 'n onbesorgde lewe versinnebeeld. Die rolprent het bestaande verlangens bevredig en nuwe geskep. Naas die rolprent- het ook die toerismebedryf onmiddellik kommersiële sukses met dié verlangens behaal.
Schwarzwaldmädel het legendariese status behaal met die vrolikheid van sy operetteliedjies en dansoptredes, en sy gesofistikeerde visuele styl met stadige kamerabewegings deur die berglandskap – en 'n nuwe filmgenre geskep. 'n Hele reeks van sogenaamde Heimatfilme, romantiese liefdesfilms wat teen die agtergrond van berglandskappe afspeel, het in die vyftigerjare in Duitse rolprentteaters begin draai. Baie regisseurs het vir hul films weer die Swartwoud gekies – en selfs die plekke waar Schwarzwaldmädel oorspronklik geskiet is, St. Peter en St. Märgen.
Die Swartwoud self is deur die nuwe medium van kleurrolprent, wat in dikwels elegante rolprentteaters vertoon is, in die loop van die 20ste eeu omgeskep en gestileer tot 'n droomwêreld en geïdealiseerde kunsmatige ruimte.[16]
Swartwoud en televisie
[wysig | wysig bron].jpg)
Tussen 22 Oktober 1985 en 1989 is Die Schwarzwaldklinik as die suksesvolste Duitse televisiereeks ooit in 72 aflewerings deur die openbare kanaal ZDF uitgesaai. Vir die reeks is twee meer ligsinnige formate met mekaar versmelt – die literêre genre van Arztroman (romantiese romans rondom geneeskundiges wat hoofsaaklik deur vroue gelees word) en dié van Amerikaanse vervolgreeks of seepopera. Daarnaas het die reeks sy inspirasie ook in die sentimentele karakter van Swartwoud- en Heimatfilms uit die 1950's gevind. In 'n tyd, toe die Swartwoud met boomsiektes die voorblaaie gehaal het, het die romantiese klinieklewe te midde van 'n idilliese berglandskap, wat met altesaam 684 akteurs teen 'n koste van DM 235 miljoen geskiet is, weer 'n gunsteling by nasionale en internasionale gehore in meer as vyftig lande geword. Die bemarking van lisensies was deel van die konsep. So is 'n verskeidenheid aandenkings, musiekalbums, boeke, speelgoed en spelletjies verkoop. Die vroulike hoofkarakter, Schwester Christa (die verpleegster), het selfs as Barbiepop op winkelrakke beland. Uiteindelik het die kliniek, waar die reeks ontstaan het, 'n soort moderne bedevaartsoord vir aanhangers geword en bemarking van die Swartwoud as reisbestemming vergemaklik.
Daar was egter ook pogings om 'n meer akkurate en outentieke beeld van die lewe in die Swartwoud te skets. Die openbare streekskanaal SWR het met Die Fallers – Eine Schwarzwaldfamilie vanaf 25 September 1994 'n familiereeks gebeeldsaai wat die veranderende lewe van 'n groot boeregesin in die Hoog-Swartwoud behandel. Die dramaturgiese struktuur het ruimte gelaat vir die persoonlike ontwikkeling van die hoofkarakters, hul wisselende interaksie met mekaar en 'n storielyn wat historiese en kulturele realiteite soos die werklike leefwêreld van Swartwoudboere nie verontagsaam nie. Die reeks is grotendeels in die SWR se rolprentateljees in Baden-Baden digitaal opgeneem, terwyl 'n egte Swartwoudplaas, wat steeds bewerk word, as coulisse gedien het. Die Fallers was die grootste sukses ooit vir die SWR wat sy programme vir kykers in die deelstate Baden-Württemberg en Rynland-Palts vervaardig.
Schwarzwaldhaus 1902 het 'n heel ander benadering gevolg. 'n Berlynse gesin, wat spesifiek vir die reeks gekies is en hoegenaamd nie vertroud was met die Swartwoud, sy lewenstyl en die alledaagse lewe aan die begin van die 20ste eeu nie, het tien weke lank 'n Swartwoudplaas in die Münster-vallei met outentieke historiese gereedskappe en landboumetodes bewerk. Vir dié eksperiment het hulle vooraf in die opelugmuseum Vogtsbauernhof kennis met destydse boerderypraktyke en leefstyle asook veeteelt gemaak. Die reeks is in 2002 deur die kanaal SWR uitgesaai.[17]
Swartwoud – ontwerpkuns en popkultuur
[wysig | wysig bron]
_1.jpg)
Die Duitse modeontwerper Karl Lagerfeld met een van Stefan Strumbel se koekoekklokke
In die laat 20ste en vroeë 21ste eeu het die Swartwoud en sy simboliek ingang tot die internasionale popkultuur gevind. Stefan Strumbel (* 1979), 'n boorling van Offenburg aan die voet van die Swartwoud, het binne 'n dekade een van die bekendste jong avantgarde-kunstenaars geword wat selfs die aandag van die befaamde Amerikaanse dagblad New York Times getrek het – met sy nuwe interpretasie van ou Swartwoud-stereotipes. Heimat staan sentraal in sy ontwerpkuns, 'n Duitse term wat moeilik is om te vertaal en as "geboortestreek", "tuis voel" en "kulturele erfenis" omskryf kan word. Strumbel beskou Heimat as iets waaraan mense verslaaf kan raak, 'n dwelmmiddel dus – en vervreem dit op 'n ongewone manier. Die styl van sy ontwerpkuns word opgesom in sy leuse What the fuck is Heimat?.
So ontwerp hy grafiese kuns waarin hy Swartwoudmeisies met masjiengewere uitbeeld en Swartwoud-koekoekklokke in Technicolor- en neonkleure wat hy met masjiengewere, gebeentes, handgranate en kruise versier – naas tradisionele oorgelewerde motiewe. Kunsliefhebbers betaal pryse van tussen $1 200 en $35 000 vir Strumbel se klokke.[18]
Die modeontwerper Kim Schimpfle, 'n boorling van Freiburg im Breisgau, vind haar inspirasies eweneens in historiese voorbeelde. Vir haar mode-etiket Schwarzwald Couture herinterpreteer sy tradisionele kleredragte uit die Swartwoud en Beierse dirndl-rokke. Om elke kostuum uniek te maak, werk sy met die fotograaf Florian Richter saam. Sy gunstelingmotiewe – die donker wolke van donderbuie of missluiers oor die Swartwoud – word op Kim Schimpfle se ontwerpe gedruk.[19] Die stowwe, snitte en kleure van haar ontwerpe is by moderne modestrominge aangepas.
Artwood Black Forest in Gütenbach naby Furtwangen is een van die jonger modeetikette uit die Swartwoud. Sy stigter, Jochen Scherzinger, het 'n akademiese graad in modeontwerp verwerf en ontwerp sedert 2012 mode wat deur die kleredrag van horlosiesmakers en klokdraers, houtkappers, timmermans, glasmakers en jagters uit die Swartwoud geïnspireer is en in tipiese Swartwoudkleure soos swart, rooi en groen aangebied word. Natuurlike vesels, katoen, wol en leer dien as materiaal vir Artwood se klere wat met Swartwoudmotiewe versier word – historiese foto's, houtsneekuns of tekeninge.[20]
Museums
[wysig | wysig bron].JPG)
Die Swartwoud-opelugmuseum Vogtsbauernhof in Gutach wat vyf hektaar beslaan en jaarliks sowat 300 000 besoekers lok, gee met sy ses historiese Swartwoud-plaashuise en 'n daglonerhuis, wat uit verskillende dele van die bergreeks afkomstig en hier heropgebou is, gee met hul outentieke boustyle en meubilering 'n indruk van die 16de en 17de eeuse boerelewe in die streek. Die naamgewende Vogtsbauernhof van 1570 is die enigste plaashuis wat op sy oorspronklike plek staan.
Die Duitse Klokmuseum in Furtwangen behandel die geskiedenis van klok- en horlosiemakers en die plaaslike klok- en horlosiesvervaardiging. Die tradisie van presisie-meganiese ambagte en nywerhede het in die 20ste eeu die aanleiding tot die vestiging van 'n platespeler- en hoëtroubedryf met vervaardigers van wêreldfaam soos Dual in St. Georgen en SABA in Villingen gegee.
'n Museum in St. Georgen, die Deutsches Phonomusem wat tans in die gebou van 'n voormalige afdelingswinkel gehuisves word, is aan die geskiedenis van hierdie bedryf gewy wat tans byna heeltemal verdwyn het. Sy uitstalling weerspieël die tegnologiese ontwikkeling van meganiese klankopname en -weergawe, van Thomas Edison se fonograaf van 1877 en die grammofoon tot moderne platespelers. Die meeste museumstukke is in 'n goeie werkende toestand sodat besoekers na hul klankweergawe kan luister.[21]
Die volkskleredrag van die Swartwoud en omliggende gebiede staan sentraal in die uitstalling van die Schwarzwälder Trachtenmuseum in Haslach im Kinzigtal.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ (de) "Die Wirtschaft im Schwarzwald: Tourismus, Holzwirtschaft und anderes". Schwarzwald Reiseinfo. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 April 2021. Besoek op 11 April 2021.
- ↑ (de) "Gersbacher Barockschanze". Schwarzwald Tourismus. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Januarie 2021. Besoek op 22 Januarie 2021.
- ↑ (de) Rolf Goetz: ADAC Reiseführer Schwarzwald. München: ADAC Verlag 2007, bl. 6
- ↑ (de) Planet Wissen: Schwarzwald
- ↑ (de) Albrecht Greule: Keltische Ortsnamen in Baden-Württemberg. In: Imperium Romanum. Roms Provinzen an Neckar, Rhein und Donau. Esslingen am Neckar: Archäologisches Landesmuseum Baden-Württemberg 2005, bl. 80
- ↑ (de) Dina Stahn en Rainer Fieselmann: DuMont Bildatlas Schwarzwald – Süden. Ostfildern: DuMont Reiseverlag 2010, bl. 8
- ↑ (de) SWR Schwarzwaldgeschichten: Köhler – Die schwarze Zunft. Besoek op 17 Maart 2013 [dooie skakel]
- ↑ (de) www.badische-zeitung.de: Fotos – Vor 10 Jahren fegte Orkan Lothar über den Schwarzwald. Besoek op 19 Februarie 2014
- ↑ (de) Rolf Goetz (2007), bl. 81
- ↑ (de) Historisches Lexikon der Schweiz: Schwarzwald
- ↑ (de) Planet Wissen: Schwarzwald
- ↑ (de) Helge Steen: Geschichte des modernen Bergbaus im Schwarzwald. Norderstedt: Books on Demand 2004, bl. 7
- ↑ (de) Arbeitskreis Regionalgeschichte Freiburg e.V. / Rüdiger Hinz (reds.): Entstehung und Entwicklung des Tourismus im Schwarzwald. Das Beispiel Hochschwarzwald 1864–1914. Freiburg: Schillinger 2011
- ↑ (de) Schwarzwald-Tourismusinfo: Nachhaltige Tourismusentwicklung Geargiveer 16 Oktober 2014 op Wayback Machine
- ↑ (de) "Der Schwarzwald im Film". Vogtsbauernhof. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2015. Besoek op 12 Mei 2015.
- ↑ (de) Badisches Landesmuseum Karlsruhe, Brigitte Heck (red.): Baden und Europa 1918 bis 2000: Führer durch die landes- und kulturgeschichtliche Abteilung. Karlsruhe: INFO-Verlag 2004, , bl. 70-72
- ↑ (de) Badisches Landesmuseum Karlsruhe, Brigitte Heck (2004), bl. 73–76
- ↑ (de) "Pop Art Meets Tradition". Young Germany. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Februarie 2014. Besoek op 20 Februarie 2014.
- ↑ (de) Deutsche Welle: Designertrachten von Schwarzwald Couture – Euromaxx. Besoek op 19 Februarie 2014
- ↑ (de) "Artwood: So sieht Mode aus dem Schwarzwald aus". Woodz/Schwarzwälder Bote. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Februarie 2013. Besoek op 5 Februarie 2013.
- ↑ (de) "Portalseite des Deutschen Phonomuseums". St Georgen. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Februarie 2014. Besoek op 1 Februarie 2014.
Vakliteratuur
[wysig | wysig bron]- Swartwoud en Romantiek
- (de) Städtische Museen Freiburg Augustinermuseum (red.): Unser Schwarzwald. Romantik und Wirklichkeit. Petersberg: Imhof 2011
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron] |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Swartwoud. |
- Toerisme
- (en) Toerisme-inligting oor Swartwoud op Wikivoyage
- (af) Kyker se plekkie: Die Swartwoud
- Museums
