Gaan na inhoud

Rendier

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie

Rendier
Tydperk: Pleistoseen – hede
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:
Animalia
Filum:
Chordata
Klas:
Mammalia
Orde:
Artiodactyla
Familie:
Cervidae
Subfamilie:
Capreolinae
Genus:
Rangifer

(C.H. Smith, 1827)
Spesie:
R. tarandus
Binomiale naam
Rangifer tarandus
(Linnaeus, 1758)
Subspesies

Sien teks.

Rendier-habitats in Noord-Amerika en Eurasië.

Die rendier (Rangifer tarandus), in Noord-Amerika ook bekend as die kariboe,[2] is ’n spesie Hertagtiges wat inheems is aan die arktiese, subarktiese, toendra- en bergstreke van Noord-Europa, Siberië en Noord-Amerika.[1] Dit sluit bevolkings in wat op dieselfde plek bly en dié wat rondtrek. Die diere word soms ook takbokke genoem, hoewel laasgenoemde term eintlik na alle herte verwys.

Hoewel hulle oor die algemeen wydverspreid en talryk is,[1] is sommige subspesies skaars en minstens een het al uitgesterf.[3][4]

Rendiere wissel aansienlik in kleur en grootte. In die meeste bevolkings groei albei geslagte jaarliks nuwe gewei (takbokhorings), maar in ’n paar spesies het die ooie nie gewei nie. Die ramme se gewei is gewoonlik baie groot.

Die jag en aanhou van rendiere (vir die vleis, vel, melk en vervoer) is belangrik vir sommige arktiese en subarktiese volke.[5] In Lapland trek rendiere sleë,[6] nes die vlieënde rendiere in stories oor Kersvader.[7]

Die hele tarandus-spesie word vanweë sy verspreiding en groot bevolkings deur die Internasionale Unie vir die Bewaring van die Natuur (IUBN) gelys as "laer risiko",[8] hoewel sekere subspesies, bevolkings en troppe in Noord-Amerika aan die afneem is[9][10][11] en een subspesies, die ikoniese noordelike boslandkariboe, sedert 2002 deur die Kanadese bewaringsvereniging COSEWIC as "bedreig" beskou word.[12]

Subspesies

[wysig | wysig bron]

Veertien subspesies word erken in Mammal Species of the World (3de uitg.). Van hulle het twee uitgesterf.[13] Nog drie spesies word deur sommige erken.

Subspesies van Rangifer tarandus
Subspesie Naam Afdeling Habitat Ram se gewig
R. t. buskensis (Millais, 1915) Bosland[13] Rusland en omstreke Geen data
R. t. caboti** (G.M. Allen, 1914)[13][Notas 1][14]
R. t. caribou (Gmelin, 1788) [15] Boslandkariboe Noordelike woude Suid-Kanada en Noordwes-VSA[16] Grootste
R. t. granti[15] Grant-kariboe Toendra Alaska, VSA en Yukon, Kanada
R. t. fennicus (Lönnberg, 1909) Finse bosrendier Bosland[13] Noordwes-Rusland en Finland[6][16] 150-250 kg
R. t. groenlandicus (Borowski, 1780)[15] Toendra Nunavut en Noordwestelike gebiede, Kanada, en Wes-Groenland 150 kg
R. tarandus osborni** (J. A. Allen, 1902)[Notas 1][14] Osborn-kariboe Brits-Columbië, Kanada Geen data
R. t. pearsoni (Lydekker, 1903) Nowaja Zemlja-rendier Eilandspesie Nowaja Zemlja, Rusland[16] Geen data
R. t. pearyi (J. A. Allen, 1902)[15] Eilandspesie Arktiese eilande van Nunavut en Noordwestelike gebiede, Kanada[16] Kleinste in Noord-Amerika
R. t. phylarchus (Hollister, 1912) Kamtsjatka-rendier Bosland[13] Kamtsjatka en streke om die See van Ochotsk, Rusland[16] Geen data
R. t. platyrhynchus (Vrolik, 1829) Svalbard-rendier Eilandspesie Svalbardeilande van Noorweë[16] Kleinste subspesie
R. t. sibiricus (Murray, 1866) Siberiese toendrarendier Siberië, Rusland[16] Geen data
R. t. tarandus (Linnaeus, 1758) – caribou Bergrendier – kariboe Toendra of berge Arktiese toendra van Fennoscandia-skiereiland in Noorweë[6][16] Geen data
R. t. terraenovae** (Bangs, 1896)[13][Notas 1][14]
R. t. valentinae**[13] Oeralgebergte, Rusland, en Altaigebergte, Mongolië[16] Geen data
Uitgestorwe subspesies
Subspesie Naam Habitat Uitgesterf sedert
† R. t. dawsoni (Thompson-Seton, 1900)[15] Haida Gwaii-kariboe Haida Gwaii 1910
†R. t. eogroenlandicus Arktiese rendier Oos-Groenland 1900

Die tabel sluit die R. t. caboti, R. t. osborni en R. t. terraenovae in wat volgens ’n studie van 1961[15] nie geldige subspesies is nie, hoewel sommige kenners hulle wel as geldig beskou.[14]

Sommige van hierdie subspesies kan weer verdeel word in ekotipes na gelang van verskeie gedragsfaktore – hoofsaaklik habitatgebruik (noordelik, toendra, berg, bergwoude, noordelike woude, bosse ensovoorts en of hulle rondtrek of nie.[17][18]

Die glasiale en interglasiale siklusse van die Opper-Pleistoseen het ’n groot invloed op die evolusie van Rangifer tarandus en ander Arktiese en sub-Arktiese spesies gehad. Die isolasie van die rendier tydens die laaste glasiale tyd het "intraspesie-verskeidenheid" teweeggebring, veral in die Amerikaanse en Eurasiese deel van die Arktika.[2]

Biologie en gedrag

[wysig | wysig bron]

Fisieke kenmerke

[wysig | wysig bron]
Rendiere verloor jaarliks die fluweellaag van hul gewei, waaronder nuwe gewei uitgroei.
Svalbard-rendiere met hul kort bene is die kleinste.

In die meeste bevolkings groei diere van albei geslagte gewei – dit is die enigste Cervidae-spesie waar ramme én ooie horings kry.[19] In die Skandinawiese bevolkings val ou ramme se gewei in Desember af, jong ramme s’n in die vroeë lente en ooie s’n in die somer. Die gewei het gewoonlik twee verskillende stange of groepe punte, ’n onderste en boonste stang. Daar is aansienlike verskille in die grootte van die gewei van verskillende subspesies (byvoorbeeld klein en dun in die mees noordelike subspesies),[20] maar gewoonlik is die ramme se gewei die grootste horings van alle lewende hertsoorte, naas die Amerikaanse eland (moose), en die grootste in vergelyking met die lyf.[19] Sommige subspesies se gewei kan tot 100 cm wyd en 135 cm lank word.

Die pelskleur verskil ook aansienlik, individueel sowel as tussen seisoene en subspesies. Noordelike bevolkings, wat gewoonlik relatief klein is, is witter en suidelike bevolkings, wat relatief groot is, is donkerder. Dit kan in Noord-Amerika gesien word, waar die mees noordelike subspesie, R. t. pearyi, die witste en kleinste is en die mees suidelike subspesie, R. t. caribou, die donkerste en grootste.[20] Die pels het twee lae: ’n digte, wollerige onderlaag en ’n langer bolaag met hol, luggevulde hare.

Die rendier se skedel.

Nes die Amerikaanse eland het die rendier gespesialiseerde neusskelpe wat die oppervlakte in die neusgate drasties vergroot. Inkomende koue lug word deur die dier se liggaamshitte verhit voordat dit die longe bereik, en water word gekondenseer en opgevang uit die uitgeasemde lug, en so word die ingeasemde lug weer bevog.

Rendiere se hoewe pas by die seisoene aan: in die somer, wanneer die toendra sag en nat is, word die voetkussings sponsagtig en verskaf dit ekstra trekbeweging. In die winter word die kussings kleiner en stewiger en so word die rand van die hoef blootgestel; dit kap dan in die ys en harde sneeu om te keer dat die dier gly en om hul gunstelingkos, korsmos, te ontbloot.[21][22]

Die ooie word gewoonlik 162 tot 205 cm lank en weeg 80 tot 120 kg.[23] Die ramme is gewoonlik 180 tot 214 cm lank (hoewel dit wissel van spesie tot spesie) en weeg sowat 159 tot 182 kg.[23] Buitengewoon groot ramme kan tot 318 kg weeg.[23] Die skouerhoogte is sowat 85 tot 150 cm en die stert 14 tot 20 cm lank. Die rendiere van Svalbard is die kleinste. Hulle het relatief kort bene en hul skouerhoogte kan so laag as 80 cm wees.[24]

Die knieë van baie subspesies is aangepas om ’n klikgeluid te maak wanneer hulle loop.[25] Die klank kom uit die senings van die knieë en kan 10 m ver gehoor word. Die frekwensie van die geluide is een van verskeie tekens wat dui op die dominansie van die mannetjie.[26]

’n Studie deur navorsers van die Universiteitskollege Londen in 2011 het getoon rendiere kan lig met ’n golflengte van net 320 nm sien, aansienlik korter as by mense (400 nm). Daar word geglo dit help hulle in die Arktika oorleef omdat voorwerpe wat in normale sigbare lig met die landskap saamsmelt, soos urine en pels, ’n skerp kontras vorm in ultraviolet.[27]In ’n studie by die Universiteit van Tromsø is bevestig Arktiese rendiere se oogkleur verander deur die seisoene van goud tot blou om hulle te help om roofdiere te sien.[28]

Dieet

[wysig | wysig bron]

Rendiere is herkouers; hul maag bestaan uit vier kamers. Hulle eet in die winter hoofsaaklik korsmos, veral Cladonia rangiferina (rendiermos), ’n unieke aanpassing onder soogdiere. Hulle is ook die enigste diere buiten sommige slakke by wie die ensiem ligenase, wat korsmos in glukose afbreek, al gevind is.[29]

Hulle eet ook die blare van wilgers en berke, sowel as gras en riet. Daar is bewyse dat hulle in die lente, wanneer hulle nie baie kos het nie,[30] ook klein knaagdiere, soos lemmings,[31] asook vis en voëleiers sal eet.[32] Sommige rendiere eet laatsomer selfs sampioene.[33]

Voortplanting en lewensiklus

[wysig | wysig bron]

Paring geskied van laat September tot vroeë November. Ramme baklei om die ooie te dek. Twee ramme sal hul gewei ineenstrengel en mekaar wegdruk. Die mees dominante ram kan met tot 15, 20 ooie paar. Hy sal in dié tyd ophou eet en ’n groot deel van sy liggaamsreserwes verloor.[34]

Lammers kan in die daaropvolgende Mei of Junie gebore word. Ná 45 dae kan hulle wei en kos soek, maar suig nog speen tot die volgende herfs, wanneer hulle onafhanklik van die ma word.[34]

Sosial struktuur, migrasie en habitat

[wysig | wysig bron]
Die grootte van die gewei speel ’n groot rol om die hiërargie in die groep te vestig.[35]

Sommige Noord-Amerikaanse bevolkings trek tot 5 000 km per jaar en dek tot 1 000 000 km2.[1][36] Ander subspesies bly op een plek. In Europa het hulle ’n korter migrasie. Eilandspesies se migrasie is beperk.

Migrerende rendiere kan nadelig geraak word deur parasiete. Kwaai aantastings kan individuele diere verswak en moontlik hul lewensduur verkort. Die vlak van aantasting wissel egter van bevolking tot bevolking. Infeksies veroorsaak uitdunning, wat kan veroorsaak dat diere nie hul migrasie voltooi nie.[37]

Kariboes lê sowat 19 tot 55 km per dag af wanneer hulle migreer en kan tot 60 of 80 km/h beweeg.[1] Jong kariboes van ’n dag oud kan reeds vinniger as ’n Olimpiese snelloper hardloop.[38] Tydens die lentemigrasies sal migrerende groepe verenig en groter troppe van 50 000 tot 500 000 diere vorm, maar tydens die herfsmigrasies word die groepe kleiner en begin die rendiere paar. In die winter reis die diere na woudstreke om onder die sneeu na kos te soek. Teen die lente beweeg hulle van daar na die gebiede waar hulle lam.

’n Rendier kan maklik en vinnig swem, gewoonlik teen 6,5 km/h maar indien nodig tot 10 km/h, en migrerende troppe sal nie aarsel om oor ’n groot meer of breë rivier te swem nie.[1]

Ekologie

[wysig | wysig bron]

Verspreiding

[wysig | wysig bron]

Rendiere het aanvanklik in Skandinawië, Oos-Europa, Groenland, Rusland, Mongolië en Noord-China noord van die 50ste breedtegraad voorgekom. In Noord-Amerika is dit aangetref in Kanada, Alaska en tussen Washington en Maine. Tydens die Laat Pleistoseen is hulle in Noord-Amerika so ver suid as Nevada en Tennessee aangetref en in Europa tot by Spanje.[39][40] Vandag het die rendier uit baie van die historiese streke verdwyn, veral in die suide, waar dit feitlik glad nie meer voorkom nie. Groot bevolkings word steeds in Noorweë, Finland, Siberië, Groenland, Alaska en Kanada aangetref.

Tropgroottes wissel van streek tot streek, maar baie bevolkings is deesdae klein en hul wintergebied is kleiner as wat dit was.[41] Die grootste bevolking is in Taimir, Rusland; dit wissel tussen 400 000 en 1 000 000. Die tweede grootste, in George River, Kanada, wissel tussen 28 000 en 385 000.

Vyande

[wysig | wysig bron]
Rendiere staan op die sneeu om weg te kom van bloedsuiende insekte.

Verskeie roofdiere maak jag op rendiere. Steenarende vang lammers en is die diere se grootste vyand in lamgebiede.[42] Veelvrate sal lammers of lammende ooie vang, sowel as swak volwasse diere. Bruin- en ysbere vang rendiere van alle ouderdomme, maar veral swakker diere omdat gesonde rendiere vinniger as bere kan hardloop. Wolwe vang soms groot getalle, veral in die winter.

Jakkalse, valke en kraaie sal karkasse eet. Bloedsuiende insekte, soos jeukvlieë en muskiete, is ’n pes in die somer en kan groot stres onder die diere veroorsaak wat kos- en lamgewoontes kan beïnvloed.[43] ’n Volwasse rendier kan sowat ’n liter bloed per week in die toendra verloor weens bloedsuiende insekte.[38]

Notas

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Banfield het hierdie klassifikasie in 1961 verwerp. Geist en ander beskou dit egter as ’n geldige subspesie.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Henttonen, H. & Tikhonov, A. (2008). Rangifer tarandus. 2008 IUBN Rooi Lys van bedreigde spesies. Internasionale Unie vir die Bewaring van die Natuur 2008. Verkry op 29 April 2010.
  2. ↑ 2,0 2,1 Flagstad, Oystein; Roed, Knut H (2003). "Refugial origins of reindeer (Rangifer tarandus L) inferred from mitochondrial DNA sequences" (PDF). Evolution. 57 (3): 658–670. doi:10.1554/0014-3820(2003)057[0658:roorrt]2.0.co;2. PMID 12703955. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 4 September 2006. Besoek op 4 Januarie 2013.
  3. ↑ Peter Gravlund, Morten Meldgaard, Svante Pääbo, en Peter Arctander (1998). "Polyphyletic Origin of the Small-Bodied, High-Arctic Subspecies of Tundra Reindeer (Rangifer tarandus)". Molecular Phylogenetics and Evolution. 10 (2): 151–9. doi:10.1006/mpev.1998.0525. PMID 9878226.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  4. ↑ Byun, S.A.; Koop, B.F. en Reimchen, T.E. (2002). "Evolution of the Dawson caribou (Rangifer tarandus dawsoni)". Can. J. Zool. 80 (5): 956–960. doi:10.1139/z02-062.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  5. ↑ Ernest S. Burch, Jr. (1972). "The Caribou/Wild Reindeer as a Human Resource". American Antiquity. 37 (3): 339–368. doi:10.2307/278435. JSTOR 278435.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 "The Sámi and their reindeer" (in Engels). Austin, Texas: University of Texas. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Desember 2014. Besoek op 15 Januarie 2014.
  7. ↑ Burgess, Philip (15 Desember 2008). "Flying Reindeer and Santa Claus: Fact, Fiction and Myth". International Centre of Husbandry, Norway. Besoek op 15 Januarie 2014.
  8. ↑ Henttonen, H.; Tikhonov, A. (2008), Rangifer tarandus, International Union for Conservation of Nature, URL besoek op 13 September 2014
  9. ↑ "Inuit, Inuu, Cree in Quebec and Labrador join forces to protect Ungava caribou: a united and powerful voice that will endeavour to preserve caribou", Nunatsiaq News, 26 April 2013, URL besoek op 14 Januarie 2014
  10. ↑ Campbell, M.; Nishi, J.; Boulanger, J. (2010), A calving ground photo survey of the Qamanirjuaq migratory barren-ground caribou (Rangifer tarandus groenlandicus)
  11. ↑ McCloskey, Erin (2011), "Caribou", Wolves in Canada, Lone Pines, pp. 72–82, ISBN 978-1-55105-872-6
  12. ↑ "Designatable Units for Caribou (Rangifer tarandus) in Canada" (PDF), COSEWIC (Ottawa, Ontario: Committee on the Status of Endangered Wildlife in Canada), 2011: 88, URL besoek op 18 Desember 2013
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 Grubb, Peter (2005). "Rangifer tarandus". Smithsonian: National Museum of Natural History. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Januarie 2014. Besoek op 15 Januarie 2014.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 Geist, V. (2007). Defining subspecies, invalid taxonomic tools, and the fate of the woodland caribou. Rangifer 27 (4).doi:10.7557/2.27.4.315
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 Banfield, Alexander William Francis (1961). "A Revision of the Reindeer and Caribou, Genus Rangifer". Rammetin of the National Museum of Canada. Biological Services. 177 (66).
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 16,6 16,7 16,8 Mattioli, S. (2011). Caribou (Rangifer tarandus). pp. 431–432 in: Handbook of the Mammals of the World, vol. 2. Lynx Edicions, Barcelona. ISBN 978-84-96553-77-4
  17. ↑ Festa-Bianchet, M.; Ray, J.C.; Boutin, S.; Côté, S.D.; Gunn, A. (2011). "Conservation of Caribou (Rangifer tarandus) in Canada: An Uncertain Future". Canadian Journal of Zoology. 89: 419–434. doi:10.1139/z11-025#.VM24XMn0Rkg.
  18. ↑ Mager, Karen H. (2012). "Population Structure and Hybridization of Alaskan Caribou and Reindeer: Integrating Genetics and Local Knowledge" (PDF). Fairbanks, Alaska: PhD dissertation, University of Alaska Fairbanks. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 28 Desember 2013. Besoek op 27 Desember 2013.
  19. ↑ 19,0 19,1 New World Deer (Capriolinae). Answers.com
  20. ↑ 20,0 20,1 Reid, F. (2006). Mammals of North America. Peterson Field Guides. ISBN 978-0-395-93596-5
  21. ↑ All About Caribou Geargiveer 6 Julie 2013 op Wayback Machine – Project Caribou
  22. ↑ Foto van ’n rendier wat in die sneeu kos soek. Arcticphoto.co.uk. URL besoek op 16 September 2011
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Kariboe by die departement van vissery en wild in Alaska. Adfg.state.ak.us. URL besoek op 16 September 2011.
  24. ↑ Aanes, R. (2007).Svalbard reindeer. Geargiveer 16 Februarie 2018 op Wayback Machine Noorweegse Poolinstituut.
  25. ↑ Banfield AWF (1966) "The caribou", pp. 25–28 in The Unbelievable Land. Smith I.N. (red.) Ottawa: Queen's Press, cited in {{#if:18986518|PMID 18986518 (Sjabloon:Catalog lookup link)
    Citation will be completed automatically in a few minutes. Jump the queue or expand by hand
  26. ↑ {{#if:18986518|PMID 18986518 (Sjabloon:Catalog lookup link)
    Citation will be completed automatically in a few minutes. Jump the queue or expand by hand
  27. ↑ Reindeer use UV light to survive in the wild. Ucl.ac.uk (26 Mei 2011). URL besoek op 16 September 2011.
  28. ↑ Solon, Olivia. The science behind the colour-shifting capabilities of Arctic reindeer eyeballs Geargiveer 2 Desember 2013 op Wayback Machine, Wired, 30 Oktober 13
  29. ↑ Lawrence, Eleanor (2008). Henderson's Dictionary of Biology. Pearson Benjamin Cummings Prentice Hall. pp. 363–. ISBN 978-0-321-50579-8.
  30. ↑ Biology Geargiveer 29 Oktober 2013 op Wayback Machine. Villrein.no. URL besoek op 19 April 2014.
  31. ↑ Lemmings by Hinterland Who's Who
  32. ↑ Anand-Wheeler, Ingrid (2002) Terrestrial Mammals of Nunavut. Nunavut Wildlife Management Board. ISBN 1-55325-035-4.
  33. ↑ ''The Sun, the Moon and Firmament in Chukchi Mythology and on the Relations of Celestial Bodies and Sacrifice'' by Ülo Siimets at 140. (PDF). URL besoek op 16 September 2011.
  34. ↑ 34,0 34,1 "Caribou at Animal Corner" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Maart 2015.
  35. ↑ Walker, Matt. (20 Oktober 2009) Eagles filmed hunting reindeer. BBC News. URL besoek op 6 September 2018.
  36. ↑ Caribou Migration Monitoring by Satellite Telemetry Geargiveer 14 Mei 2012 op Wayback Machine. Mrnf.gouv.qc.ca. URL besoek op 16 September 2011.
  37. ↑ Bartel, Rebecca; Oberhauser, Karen; De Roode, Jacob; Atizer, Sonya (Februarie 2011). "Monarch butterfly migration and parasite transmission in eastern North America". Ecology. 92 (2).
  38. ↑ 38,0 38,1 Hoare, Ben (2009). Animal Migration. Londen: Natural History Museum. p. 45. ISBN 978-0-565-09243-6.
  39. ↑ Walker, Matt. (20 Oktober 2009) Eagles filmed hunting reindeer. BBC News. URL besoek op 6 September 2018.
  40. ↑ Sommer R. S. and Nadachowski A. (2006). "Glacial refugia of mammals in Europe: evidence from fossil records". Mammal Rev. 36 (4): 251–265. doi:10.1111/j.1365-2907.2006.00093.x.
  41. ↑ Russell, D.E.; Gunn, A. (20 November 2013). "Migratory Tundra Rangifer". NOAA Arctic Research Program.
  42. ↑ Walker, Matt. (20 Oktober 2009) Eagles filmed hunting reindeer. BBC News. URL besoek op 16 September 2011.
  43. ↑ "Caribou Foes: Natural Predators in the Wilderness" (in Engels). Learner.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Februarie 2018. Besoek op 6 September 2018.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Rendier&oldid=2635378"