Hedonisme

Hedonisme is 'n denkrigting waarvolgens genot en geluk die primêre of belangrikste intrinsieke waarde en die hoogste doel van die menslike lewe is. 'n Hedonis streef na die verkryging van netto genot (genot minus pyn).

Etimologie en leksikon

Die oorsprong van die naam is die Griekse woord vir "vreugde" (ἡδονισμός hēdonismos van ἡδονή hēdonē "genot", verwant aan die Engelse woord sweet + agtervoegsel -ισμός -ismos "isme"). 'n Uiters sterk afkeer van hedomisme is hedonofobie.

Geskiedenis van ontwikkeling

Sumeriese beskawing

In die oorspronklike Ou Babiloniese weergawe van die Epos van Gilgamesh, wat kort na die uitvinding van skryf geskryf is, het Siduri die volgende raad gegee: "Eet jou versadig. Wees dag en nag vrolik. Laat jou dae vol vreugde wees. Dans dag en nag en maak musiek […] Dit is al waaroor die mens se lewe gaan". Dit is waarskynlik die eerste aangetekende bepleiting van 'n hedonistiese filosofie.

Antieke Egipte

Tonele van 'n harpspeler wat gaste by 'n fees vermaak, was algemeen in antieke Egiptiese grafte, en het soms hedonistiese elemente bevat. Gaste is aangesê om hulle aan genot oor te gee, want hulle het geen versekering dat hulle met 'n salige hiernamaals beloon sal word nie. Die volgende is 'n lied wat uit die agtiende of negentiende Egiptiese dinastie dateer:

Laat u begeertes floreer, en volg hulle solank u lewe... Word gesalf met die wonder van die gode se eiendom. Laat u goeie dinge vermeerder; Moenie treurig wees nie. Volg u begeertes en dit wat vir u goed is. Vervul u behoeftes op aarde, en luister na u hart se eise.

Klassieke skole uit die Antieke tyd

Demokritus blyk die vroegste filosoof te wees wat 'n hedonistiese denkrigting uitdruklik aangehang het; hy het verklaar dat "tevredenheid" of "vrolikheid" die hoogste doel van die lewe is, en beweer dat "vreugde en hartseer die onderskeidende kenmerke van die goeie en die skadelike was" (DK 68 B 188).

Die Sirenese skool

Aristippus van Sirene

Die Sireneërs was 'n ultra-hedonistiese Griekse denkrigting wat in die 4de eeu v.C. glo by Aristippus van Sirene ontstaan het. Hulle het beweer dat genot die enigste wesenlike goeie is. Dit behels nie net die afwesigheid van pyn nie, maar positiewe, aangename sensasies waarvan vlietende genietinge, veral liggaamlik, sterker is as dié waarna uitgesien word of dié wat onthou word. Hulle het egter die waarde van maatskaplike verpligting erken, en toegegee dat genot ook uit altruïsme geput kon word.

Die Sireneërs was bekend vir hulle skeptiese kennisteorie. Hulle het gemeen dat ons ons onmiddellike sintuiglike ervarings kan ken (bv. dat ek op die oomblik 'n soet sensasie ervaar), maar dat ons niks van die aard van die objekte kan weet wat daardie sensasies veroorsaak (bv. dat heuning soet is) nie. Hulle het ook ontken dat ons die aard van ander mense se ervarings kan ken. Alle kennis is onmiddellike sensasie. Dit wat gevoel word, is dus die enigste moontlike kriterium vir kennis en gedrag. Ons kan slegs ken wat ons ervaar en hoe ons daardeur geaffekteer word. Genot behoort die enigste doel van die mens te wees.

Verder is alle gevoelens momentaan en gelyksoortig. Dit beteken dat genot uit die verlede en toekoms nie werklik vir ons bestaan nie, en dat daar geen onderskeid tussen huidige genietinge is nie. Sokrates het van die hoër genietinge van die intellek gepraat; die Sireneërs het die geldigheid van hierdie onderskeid ontken en gesê dat liggaamlike genot, wat eenvoudiger en intenser was, groter waarde gehad het. Daar is egter soorte gedrag wat onmiddellike genot verskaf, maar wat meer as die ekwivalent van pyn daarvan veroorsaak. 'n Wyse persoon sal in beheer van genot wees en nie 'n slaaf daarvan word nie. Wette en sedes moet eerbiedig word, want selfs al het hierdie dinge self geen intrinsieke waarde nie, sal die miskenning daarvan daartoe lei dat oortreders straf opgelê word. Eweneens is vriendskap en regdoen voordelig weens die genot wat dit verskaf. Die Sireneërs het dus in die hedonistiese waarde van maatskaplike plig en altruïstiese gedrag geglo.

Epikurisme

Epikurisme is 'n filosofiese denkrigting wat in ongeveer 307 v.C. ontstaan het en op die lerings van Epikurus gebaseer was. Epikurus was 'n atomiese materialis. Sy materialisme het hom 'n algemene standpunt teen bygeloof en die idee van goddelike ingryping laat inneem. In navolging van Aristippus—van wie ons baie min weet—het Epikurus geglo die hoogste goed lê in die soeke na eerbare, volhoubare "genot" in die vorm van 'n toestand van kalmte, vryheid van vrees (ataraxia) en afwesigheid van liggaamlike pyn (aponia), 'n staat wat deur die kennis van die wêreld en die beperkings van ons begeertes verkry kon word. Die kombinasie van hierdie twee toestande is veronderstel om geluk in sy hoogste vorm te skep. In soverre Epikurisme genot as die hoogste goed verklaar, is dit 'n vorm van hedonisme, maar die klem wat daar op 'n eenvoudiger lewe geplaas word, onderskei hierdie filosofie van "hedonisme" soos dit algemeen verstaan word.

Epikurus

Volgens die Epikuriese beskouing is die hoogste genot (kalmte en die afwesigheid van vrees) deur kennis, vriendskap en 'n sober lewe verkry. Epikurus het die genieting van eenvoudige vreugdes besing. Dit het onthouding van liggaamlike begeertes soos seks en luste behels, in so 'n mate dat dit aan askese gegrens het. Hy het teen oordaad gewaarsku. Om te ooreet kon byvoorbeeld tot latere ontevredenheid lei, soos die onaangename besef dat sekere lekkernye nie in die toekoms geniet kan word nie. Epikurus het nie 'n uitgebreide stelsel van maatskaplike etiek geformuleer wat behoue gebly het nie, maar het 'n unieke weergawe van die Goue Middeweg voorgestaan.

Dit is onmoontlik om 'n aangename lewe te lei sonder om verstandig en goed en regverdig te lewe (menende om nie seer te maak of seer te kry nie), en dit is onmoontlik om verstandig en goed en regverdig te lewe sonder om 'n aangename lewe te lei.

Christelike hedonisme

Christelike hedonisme is 'n kontroversiële Christelike leerstelling wat in sommige evangeliese kringe, veral in die Hervormde tradisie, voorkom. Die term is in 1986 deur die Hervormde Baptisteoloog John Piper geskep. In sy boek Desiring God het hy geskryf: “God word die meeste verheerlik wanneer ons ons hoogste tevredenheid in Hom vind. Of: Die hoofdoel van die mens is om God te verheerlik deur Hom vir altyd te geniet. Maak Christelike Hedonisme 'n afgod van genot? Nee, dit beweer dat ons almal 'n god maak van dit waaruit ons die meeste genot put." Volgens Piper is hierdie term 'n beskrywing van die teologie van Jonathan Edwards wat na 'n "toekomstige genieting van hom [God] in die hemel" verwys het. In die 17de eeu het die atomis Pierre Gassendi Epikurisme by die Christelike leer aangepas.

Hindoeïsme

Die konsep van hedonisme word ook in Hindoegeskrifte aangetref.

Utilitarisme

Utilitarisme hanteer probleme rondom morele motivering deur 'n primêre rol aan geluk te gee. Dit is 'n etiese teorie waarvolgens die regte optrede dié optrede is wat die algehele welsyn van die samelewing maksimaliseer. Dit is een vorm van gevolglikheid, menende dat die morele waarde van 'n handeling deur die voortvloeiende uitkoms bepaal word. Die 18de- en 19de-eeuse Britse filosowe, Jeremy Bentham en John Stuart Mill, word as die invloedrykste bydraers tot hierdie teorie beskou. Die samesmelting van hedonisme—as 'n beskouing van wat goed is vir mense—met utilitarisme het tot gevolg dat alle handelinge daarop gerig moet wees om die grootste hoeveelheid geluk te bereik.

Kontemporêre benaderings

Kontemporêre voorstanders van hedonisme sluit in die Sweedse filosoof Torbjörn Tännsjö, Fred Feldman en die Spaanse etiese filosoof Esperanza Guisán (wat in 1990 'n "Hedonistiese manifes" gepubliseer het).

Michel Onfray

Die Frans-gebore Michel Onfray is 'n toegewyde kontemporêre hedonistiese filosoof en skrywer oor die geskiedenis van hedonisme. Hy definieer hedonisme "as 'n introspektiewe gesindheid teenoor die lewe wat daarop gebaseer is dat 'n persoon self genot ervaar en aan ander genot verskaf, sonder dat die self of 'n ander leed aangedoen word".

Michel Onfray, kontemporêre hedonistiese filosoof

Hy skryf verder: "In teenstelling met die asketiese idee wat deur die dominante denkrigting voorgestaan word, gaan hedonisme daaroor dat die "hoogste goed" met 'n persoon se eie én ander mense se genot geassosieer moet word; die een mag nooit ten koste van die ander bevoordeel word nie. Die verkryging van hierdie balans veronderstel dat ons die onderwerp uit verskillende hoeke benader – polities, eties, esteties, eroties, bio-eties, pedagogies, geskiedkundig....."

Abolisionisme

David Pearce, transhumanistiese filosoof

Die Abolisionistiese Genootskap is 'n transhumanistiese groep wat hulle vir die afskaffing van lyding by alle voelende wesens deur die gebruik van gevorderde biotegnologie beywer. Hulle kernfilosofie is negatiewe utilitarisme. David Pearce, 'n teoretikus van hierdie perspektief, het in sy The Hedonistic Imperative beskryf hoe tegnologieë soos genetiese manipulasie, nanotegnologie, farmakologie en neurochirurgie moontlik kan ineenloop ten einde alle vorms van onaangename ervarings onder mense en niemenslike diere te elimineer deur lyding met grade van welsyn te vervang, 'n projek waarna hy as "paradysmanipulasie" verwys.

Kritiek

Kritiek teen hedonisme is teen dié denkrigting se eksklusiewe konsentrasie op genot as enigste waarde gerig.

Bronnelys

• Hedonism". Encyclopædia Britannica (11th ed.). 1911.
• Fred Feldman (2006). Pleasure and the Good Life: Concerning the Nature, Varieties, and Plausibility of Hedonism. Oxford University Press.
• Fred Feldman (1997). Utilitarianism, Hedonism, and Desert: Essays in Moral Philosophy. Cambridge University Press
• Fred Feldman (2010). What Is This Thing Called Happiness?. Oxford University Press
• Michel Onfray (2002). L'invention du plaisir : fragments cyréaniques. Le Livre de Poche.
• Michel Onfray (2006). La puissance d'exister : Manifeste hédoniste. Grasset & Fasquelle
• David Pearce. The Hedonistic Imperative. hedweb.com.
• Torbjörn Tännsjö (1998). Hedonistic Utilitarianism. Edinburgh University Press
• The Encyclopedia of Religion and Ethics, volume 6, page 567

Eksterne skakels

• Stanford Encyclopedia of Philosophy entry
• Manifesto of the Hedonist International Geargiveer 12 Oktober 2007 op Wayback Machine
• Dolson, Grace Neal (1920). "Hedonism". Encyclopedia Americana.