Arthur Bleksley
| Arthur Bleksley | |
| |
| Gebore | 27 April 1908 Matatiele |
|---|---|
| Oorlede | 9 Julie 1984 (op 76) |
| Nasionaliteit |  Suid-Afrika
|
| Vakgebied | Toegepaste wiskunde Sterrekunde |
Arthur E. Bleksley (*27 April 1908, Matatiele – †9 Julie 1984, Johannesburg[1]) was ’n wetenskaplike en professor in Toegepaste Wiskunde aan die Universiteit van die Witwatersrand, wat onder andere verantwoordelik was vir die oprigting van die Johannesburg Planetarium. Hy het aan verskeie radiovasvraprogramme deelgeneem en ook populêre wetenskapfiksieverhale in Afrikaans geskryf.[2]
Lewe en werk
[wysig | wysig bron]Herkoms en vroeë lewe
[wysig | wysig bron]Arthur Edward Herbert Bleksley is op 27 April 1908 as die seun van ’n posmeester op Matatiele in Oos-Griekwaland gebore. Sy broer was Percival Edwin Alfred.[1] Hy voltooi standerd agt op Steytlerville in die Karoo. Na sy vader se aftrede verhuis die gesin na George, waar hy matrikuleer aan die Outeniqua Hoërskool.[2]
Verdere studie en loopbaan in die akademie
[wysig | wysig bron]In standerd vier kon hy reeds Engels en Xhosa vlot praat en hy studeer na skool aan die Universiteit Stellenbosch om sy Afrikaans op te knap. Hier behaal hy in 1927 die B.Sc.-graad met lof en in 1928 die M.Sc.-graad in Wiskunde en Fisika, ook met lof. Vir laasgenoemde ontvang hy die Van der Horst-prys. Met behulp van die Unie Nagraadse Genootskap vir Verdere Studie doen hy in 1929 en 1930 verdere navorsing in astrofisika aan die Universiteite van Stellenbosch en Kaapstad. In 1929 word hy ’n assistent in die Departement Wiskunde aan die Universiteit Stellenbosch en in 1930 is hy tydelike lektor in die Departement van Toegepaste Wiskunde by die Universiteit van Kaapstad. In 1931 word hy navorsing-assistent by die Sonenergie Navorsingseenheid van die Smithsonian Instituut en die National Geographic Society by die berg Brukkaros, die oorblyfsels van ’n uitgewerkte vulkaan in Suidwes-Afrika. Hier doen hy navorsing oor die son se strale en die uitwerking wat dit op die weer het. Hierdie navorsingstasie word aan die einde van 1931 gesluit en na die Sinai-skiereiland verskuif.[3][2]
Op 1 September 1931 word hy aangestel as juniorlektor in die Departement van Toegepaste Wiskunde aan die Universiteit van die Witwatersrand. In sy dienstydperk hier behaal hy op 6 Augustus 1937 die D.Sc.-graad in Sterrekunde met ’n proefskrif oor The pulsation variables: a statistical and analytical study of the phenomena of cepheid and long period stellar variability. Tydens sabbatsverlof in 1938 studeer hy verder in Cambridge, Göttingen en Leiden.[3]
In 1940 word hy bevorder tot senior lektor en die universiteit ken ook aan hom die H.B. Webb Fellowship vir 1940 toe, wat hy weens die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog nie kan aanvaar nie. Tydens die oorlog doen hy op vrywillige basis diens by die infanterie-eenheid van die Witwatersrand Universiteit Opleidingskorps, waar hy sy kennis van die sterre nuttig gebruik met die ontwerp van ’n universele sonkompas. Hierdie ontwerp word deur die Unie Weermag aanvaar en met goeie gevolg in die woestynoorlog in Noord-Afrika gebruik. Met die aftrede van Herbert le May word hy in Augustus 1951 aangestel as tydelike hoof van die departement en op 1 Februarie 1953 as permanente hoof. In 1960 word hy ook aangestel as direkteur van die Johannesburgse Planetarium, wat tot stand kom nadat hy die Johannesburg Stadsraad en die Raad van die Universiteit van die Witwatersrand oorgehaal het om hierdie planetarium te bekom en te borg. Hy bedank as direkteur in 1968, wanneer hy aan die einde van daardie jaar ook aftree as professor aan die universiteit.[3][2]
Bydrae tot die Suid-Afrikaanse wetenskappe
[wysig | wysig bron]Hy het op verskeie liggame gedien en was onder meer president van die Suid-Afrikaanse Genootskap vir Bevordering van die Wetenskap en president van die Suid-Afrikaanse Sterrekundige Genootskap in die periode 1949–1950. Hy was verder lid van die Suid-Afrikaanse Interplanetêre Genootskap, Suid-Afrikaanse Wetenskapskrywers Genootskap, Suid-Afrikaanse Genootskap vir Psigiese Navorsing, ’n Fellow of the Royal Society of South Africa en ’n Lid van die Fakulteit van Wetenskap en die Suid-Afrikaanse Akademie. Op 7 Julie 1955 was hy een van sowat 100 mense wat die stigting van die Suid-Afrikaanse Instituut vir Fisika bygewoon het. Hy verteenwoordig Suid-Afrika by verskeie internasionale kongresse, onder meer oor Sonenergie in Indië en die Verenigde State van Amerika en oor ruimtevaart in Spanje. Met sy belangstelling in ekstra-sensoriese verskynsels en parapsigologie verower hy in 1964 die agtste McDougall toekenning vir navorsing oor hierdie onderwerp, toegeken deur die Duke University van North Carolina in die Verenigde State van Amerika. Sy vele belangstellings lei daartoe dat hy Russies aanleer asook die lees van hiërogliewe, terwyl hy ook ’n hele aantal musiekinstrumente kon bespeel.[3][2]
Radioprogramme
[wysig | wysig bron]Kort nadat hy sy doktorsgraad in 1937 behaal het, begin hy om radioprogramme oor Sterrekunde vir die Afrikaanse kinderprogram te skryf, die begin van sy lang verbintenis met die radio. Op grond van sy sin vir humor, flink brein en wye belangstellingsveld is hy ’n baie gewilde lid van die sogenaamde Three wise men wat vanaf 1957 tot 1977 aan die Test the team vasvraprogram op Springbok Radio deelneem. Ander programme waaraan hy gereeld deelneem sluit in Log Book en The voice of science. In 1977 ontvang hy die Artes-toekenning as Beste Uitsaaier.
Van hom verskyn onder andere verskeie wetenskaplike artikels in vaktydskrifte asook ’n aantal vakkundige boeke, insluitende Elementary Applied Mathematics, asook die boek oor parapsigologie Diverse aspects of parapsychology: Three essays. Hy skryf ook meer as 50 radiodramas, waarin hy veral die lewens van bekende wetenskaplikes soos Archimedes, Marie Curie, Charles Darwin, Thomas Edison, Galileo Galilei, John Herschel, Guglielmo Marconi, Louis Pasteur, Wilhelm Röntgen en Ernest Rutherford dramatiseer.[3]
Persoonlike lewe en sterfte
[wysig | wysig bron]Hy ontmoet sy vrou, Lilian Fourie, op skool in George en hulle is in 1931 getroud, kort na sy aanvaarding van die lektorspos aan die Universiteit van die Witwatersrand. Een dogter, die narkotiseur Rosalind Nassar, is uit die huwelik gebore.[1]
Hy is op 9 Julie 1984 in Johannesburg oorlede.
Skryfwerk
[wysig | wysig bron]Hy het twee populêre wetenskapfiksieverhale geskryf. In Reisigers deur die ruim is prof. dr. Anton van der Linde in beheer van die ruimteskip die Suiderkruis, wat die eerste tuig is om na die maan te vertrek. Hy maak alles vir die lansering in die grootste haas klaar, omdat sy sending deur vyandiggesinde elemente bedreig word. Die tweeling Hannes en Anna vergesel hom, maar na lansering ontdek hulle ’n vierde persoon in die tuig, April Dhlamini. Op die maan het hulle verskeie avonture, met Hannes wat in die donker dieptes van ’n maankrater verdwyn. Van die maan gaan die reisigers na Venus met nog meer avonture en daarna na Mercurius totdat hulle eindelik op Mars neerstryk. Hier maak hulle kennis met intelligente wesens.
Skatte van die Suidpool vertel van die verblyf van dr. Hendrik Olivier en sy assistent Pieter Bergh en hulle manskappe op die Suidpool om navorsing te doen. Die hoofkarakter is die sewentienjarige Tinus van Heerden, wat die reis meemaak in sy reis na volwassenheid. Op die tog na die Suidpool word hulle reeds aan ontberings onderwerp, wat toeneem nadat hulle die bestemming bereik. Hulle beland eindelik in sulke lewensgevaar dat die kanse op redding maar skraal lyk. In beide hierdie boeke gebruik die skrywer sy wetenskaplike kennis om die agtergrond realisties in te kleur, al is die avonture suiwer denkbeeldig.
P.J. Nienaber neem sy essay Die waarheid oor spoke in die versamelbundel Geeste en gedaantes op, waarin daar meer wetenskaplik gekyk word na die fenomeen van spoke.
Publikasies
[wysig | wysig bron]Werke wat uit sy pen verskyn sluit in:[4]
| Jaar | Publikasies |
|---|---|
| 1961 | Reisigers deur die Ruim |
| 1963 | Skatte van die Suidpool |
Bronnelys
[wysig | wysig bron]Tydskrifte en koerante
[wysig | wysig bron]- Anoniem. Nuusmakers, Die Transvaler, 25 Februarie 1972.
- Overbeek, M.D. A. E. H. Bleksley: Obituary. Monthly Notes of the Astronomical Society of Southern Africa. Vol. 44.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Geni: http://www.geni.com/people/Arthur-Bleksley/6000000010971177621
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Quo Vadis SA: http://www.quovadis-southern-africa.co.za/content/11/4351/en/arthur-bleksley-astronomer-and-mathematician-wits-university-johannesburg-gauteng-south-africa.html
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Mason, D.P.; SA Journal of Science: http://www.scielo.org.za/pdf/sajs/v104n11-12/a0310412.pdf
- ↑ Worldcat: http://www.worldcat.org/search?q=au%3ABleksley%2C+A.+E.+H.&qt=hot_author
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- South African Journal of Science bladsy 104, November/Desember 2008
- Historic paths at Brukkaros Mountain Geargiveer 3 Maart 2016 op Wayback Machine
- Astronomical Society of Southern Africa
- Smithsonian Astrophysical Observatory
- Harqua and Montezuma (TIME artikel) Geargiveer 17 Augustus 2013 op Wayback Machine
- "Test the Team" klanklêer
| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal. |
