Ogur öbeği
| Oğur Türkçesi | |
|---|---|
| Ana dili olanlar | Rusya, Çuvaşistan |
| Dil ailesi | |
| Diyalektler | |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | – |
.png) 650 yılında Oğur dilleri konuşan Bulgarlar ve Hazarların dağılımı | |
Ogur grubu, Oğur grubu, Ogur öbeği, Oğur öbeği, Ön Bulgar grubu, Lir Türkçesi, Hun-Bulgarca ya da R-Türkçesi Türkî diller ailesinin bir koludur. Bu grubun günümüzde tek hayatta kalmış olan dili, yaklaşık iki milyon kişinin konuştuğu Çuvaşçadır. Gruba ait tarihi bir dil olan Ön Bulgarca (Tuna Bulgarcası ile İtil Bulgarcasına ayrılır) bugün ölü dillerdendir.
Türkologlar, dilsel sınıflandırma için z > r (= rhotacisme) ve ş > l (= lambdaisme) değişimlerini daha esaslı saydıklarından, Türkî dilleri bu esasa göre ikiye ayırmışlar ve z-ş esaslı lehçeler grubuna “Doğu Türkçesi” (Oğuz grubu), r-l esaslı lehçelere de “Batı Türkçesi” (Ogur grubu) demişlerdir.[4] Bu L-R paralelliğine Oğuz grubunda kız kelimesi Ogur grubundaki kır kelimesi örnek verilebilir.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]"Oğur," "Onogur" veya "Ogur dilleri"[5] ("Bulgar" olarak da bilinir, "Pre-Proto-Bulgarian"[6] veya "Lir-Turkic" ve "r-Turkic"), Türk dil ailesi. Grubun mevcut tek üyesi Çuvaş dili'dir. Türk ailesinden ilk ayrılan Oğur dilleri, tümü bir daha sonra ortak ata paylaşan diğer Türk dillerinden önemli ölçüde farklılaşmaktadır. Bu aileden diller, Onogur veya Ogurlar, Ön Bulgarlar ve Hazarlar gibi bâzı göçebe kabile konfederasyonlarında konuşuluyordu.[7] Bâzı bilim insanları Huncanın benzer bir dil olduğunu söylüyor[8] ve bu genişletilmiş gruplamaya "Hunno-Proto-Bulgar" adını veriyorlar.[9]
Yayılış
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu kavrama göre adlandırılan Oğur Türkleri, merkezleri Orta Asya olan Oğuz Türklerinden eski bir devirde ayrılarak batıya doğru göç etmişlerdir. Birçok Oğur boyu -ogur ile biten adlar taşımıştır. Bu ad r: z mutabakatına göre, Oğuz Türklerine ismini veren Oğuz adının karşılığıdır.[4]
Diğer Dillere Etkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Oğur Türkleri, göç ettikleri bölgelerdeki yerel halkın dilleri üzerinde büyük bir etki bırakmışlardır. Bugünkü Macarca ve Moğolca bunlar arasında sayılabilir.
Macarca
[değiştir | kaynağı değiştir]Ogur Türkçesinden en çok alıntıya sahip dillerden birisi Macarcadır. Bu durum bazı fonolojik karakterle (Türkçedeki r > z değişimi gibi) açıklanmaktadır.[10]
- "tenger"< tengir (deniz)
- "gyürü" < yürük (yüzük)
- "ökör" < ökür (öküz)
Moğolca
[değiştir | kaynağı değiştir]Moğolcadaki Ogur Türkçesi alıntıları[11], daha Hun ve Bulgar göçleri olmadan önce gerçekleşmiştir. Bu da MS 4. yüzyıldan öncesine tekabul eder.
- "ikere" < iker (ikiz)
- "biragu" < burǝʷu (buzaği)
- "üker" < hekür (öküz)
- "yer" < yer (silah)
Alt grupları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Oğur dillerinin başlıca alt kolları şunlardır:
Bu diller arasında varlığını koruyan tek dil Çuvaşçadır.
| Dil | Konuşanların sayısı | Konuşulan ülkeler (ve sayıları) |
| Çuvaşça | 2 milyon |  Rusya (Çuvaşistan yklş. 1,8 milyon)
|
Sınıflandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkçe
- Ogurca (Ön Bulgarca)
Ölü diller
[değiştir | kaynağı değiştir]- Hazarca (tartışmalı)
- Hunca (tartışmalı)
- Ön Bulgarca
Günümüzde Konuşulan
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 3 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2019.
- ^ Golden, Peter B. An introduction to the history of the Turkic peoples: ethnogenesis and state-formation in medieval and early modern Eurasia and the Middle East. Wiesbaden: O. Harrassowitz, 1992.
- ^ Juha Janhunen, (1996), Manchuria: An Ethnic History, p. 190
- ^ a b "Agop Dilâçar, Batı Türkçesi, TDAY Belleten (1953), Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 75, 78" (PDF). 20 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2013.
- ^ Altın 2011, s. 30.
- ^ Golden 2011, s. 39.
- ^ Altın 2011, s. 239.
- ^ Pritsak, Omeljan (1982). "Hunların Hun Dili Attila Clan" (PDF). Harvard Ukrayna Çalışmaları. Cambridge, Massachusetts: Harvard Ukrayna Araştırma Enstitüsü. IV (4): 470. ISSN 0363-5570. 13 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Mart 2021.
- ^ Omeljan Pritsak (1981). "Proto-Bulgar Askeri Envanter Yazıları". Türk-Bulgar-Macar ilişkileri. Budapeşte.
- ^ Golden, Peter B. (1992). An introduction to the history of the Turkic peoples: ethnogenesis and state-formation in medieval and early modern Eurasia and the Middle East. Turcologica. Wiesbaden: O. Harrassowitz. ISBN 978-3-447-03274-2.
- ^ Quiles, Carlos; root (27 Mayıs 2021). "Proto-Turkic homeland". Indo-European.eu (İngilizce). 27 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2024.
- ^ Golden 1992, s. 110.
- ^ Sinor 1990, s. 201.
- ^ Pronk-Tiethoff 2013, s. 58.