İbranice
İbranice (עִבְרִית,
| İbranice | |
|---|---|
| עִבְרִית, İvrit | |
 Kumran'da keşfedilen Ölü Deniz Parşömenlerinin en uzunlarından biri olan Tapınak Parşömeni'nin bir bölümü | |
| Telaffuz | Modern: [ivˈʁit] Tiberyan: [ʕiv'riθ][1] Kutsal: [ʕibˈrit] |
| Dil ailesi | |
| Önceki formlar | Kutsal İbranice
|
| Yazı sistemi | İbrani alfabesi |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  İsrail |
| Tanınmış azınlık dili |  Polonya  Güney Afrika  Türkiye |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | he |
| ISO 639-2 | heb |
| ISO 639-3 | heb |
2013 istatistik verilerine göre Modern İbranice, Dünya çapında 9.000.000'dan fazla kişi tarafından konuşulmaktadır.[3] Geçmişsel olarak bu dil, Tanah'da "İbranice" adıyla anılmasa da, Yahudilerin ve atalarının ulusal dili olarak kabul edilir.[a] Paleo-İbranicenin ilk yazılı örnekleri M.Ö. 10. yüzyıldan kalmaktadır.[4] Orta ve Doğu Avrupa'da yaşamış Aşkenazi Yahudileri'nin, Roma sürgünüyle Yahudiye'den çıktıkları zamanlardan beri unutmaması nedeniyle günümüzde hâlâ konuşulan tek Kenan dili olma özelliğine sahiptir.[5][6]
İbranicenin bir diğer özelliği ele sessiz harflerı aynı zamanda sayı olarak kullanmasıdır.[7] Örneğin Alef 1; Tet 9; Yod 10; Kuf ise 100 sayısını simgeler.[7] Sağdan sola yazılır.[7] Erkek ve dişi belirlemesi mevcuttur. Birinci Tapınak'ın yıkılışından sonraki devirlerde İbranice canlı nitelikleri bir süre korumuşsa da, giderek niteliğini yitirerek "Laşon Hahamim" (Âlimlerin Dili) hâline gelmiştir.[7] Kuzeybatı Sâmî dillerinin Kenan dalını oluşturur. İbrani dili tarihinde dört dönem görünür.[7] Kutsal Kitap İbranicesi, Mişna İbranicesi, Yeni İbranice ve Modern İbranice. Mişna İbranicesi, MÖ 4. yüzyıldan beri günlük dil olarak kullanıldı.[7] Aslında Yahudiye bölgesinde halk, günlük dil olarak yüzyıllarca Aramice ve İbranice, sinagogda ve okulda ise İbranice konuştu.[7] Zaman içinde İbranicenin etkisi azaldı. İsrail Devleti'nin kuruluşunda bu dil resmî dil oldu.[7]
İbranice, Orta ve Doğu Avrupa'da yaşamış Aşkenazi Yahudilerinin Roma sürgünüyle Yahudiye'den çıktıkları zamanlardan beri unutmaması nedeniyle günümüzde hâlâ konuşulan tek Kenan dili olma özelliğine sahiptir.[5][6]
İsrail'in resmî dili olmakla beraber İsrail dışında yaşayan Yahudi azınlıklar tarafından da konuşulur. İbranice, 22 harflik İbrani Alfabesi ile sağdan sola doğru yazılır. İsrail ve ABD başta olmak üzere Avustralya, Kanada, Almanya, Filistin, Panama ve Birleşik Krallık'ta konuşulur.[8] Bunun dışında Batı Şeria'da Yahudi olmayan bir azınlık ve Dünya'nın birçok yerindeki Yahudi azınlıklarca da yerel dilin yanında Ladino, Yidiş veya Aramice ile beraber dinî dil olarak konuşulur.
Sınıflandırma
değiştirİbranice, Afroasya dillerinin Sami koluna bağlıdır. Bu aile içerisinde Arami ve Kenan dilleri Kuzeybatı Sami dillerini oluşturur. Kenan dilleri, İbranice, Fenikece ve Ugaritçeyi kapsamaktadır. Glottolog, Modern İbranice, Eski İbranice (Edomca, Kutsal İbranice, Ammonca ve Moavca) ile Sâmirî İbranicesini "İbrani" (Hebrewic) grubunda sınıflandırır.[9]
Tarih
değiştirAvraham Ben-Yosef'e göre İbranice, MÖ 1200'den MÖ 586'ya kadar olan süre içerisinde şekillendi ve ilk İsrail ile Yehuda Krallıklarında konuşuldu.[10] Akademisyenler, bölgedeki baskın uluslararası dilin Eski Aramice olduğu ve Babil sürgününden sonraki eski zamanlarda İbranicenin ne kadar konuşulan bir yerel dil olduğunu hâlâ tartışmaktadırlar. İbranice, Geç Antik Çağ'da konuşulan 'konuşma dili' niteliğinde yok olmuş denilecek kadar az konuşuluyordu; ancak 19. yüzyılın sonlarında tekrar konuşulan bir dil olarak yeniden canlanıncaya kadar İbranice, bir edebi dil ve Yahudiliğin litürjik dili olarak kullanılmaya devam etti.[11][12]
19. yüzyıl sonunda İbranice, Siyonizm (Yahudi milliyetçiliği) ile birlikte modern İbranice olarak tekrar ayağa kaldırılmış ve zamanın Yahudilerince Yidiş, Arapça, Rusça gibi dillerin yerine konuşulmaya başlanmıştır. Özellikle Elyezer Ben Yehuda’nın kişisel çabalarıyla tekrar bir konuşma dili haline getirilmiştir. Ben Yehuda’nın oğlu Itamar Ben Avi (doğumu Ben-Tziyon Ben Yehuda) anadili modern İbranice olan ilk kişidir.
Modern İbranice, 1921 yılında Birleşik Krallık yönetimindeki Filistin'de ve 1948 yılında kurulan İsrail Devleti'nde (Arapça ile birlikte) resmî dil olarak ilan edilmiştir. 19 Temmuz 2018'de İsrail Parlamentosunda yapılan oylamayla Arapça, İsrail'in resmî dilleri arasından çıkarılmış ve İbranice, İsrail'in tek resmî dili olmuştur.[kaynak belirtilmeli]
Dilbilgisi
değiştirSami dillerinin hemen hepsinde görüldüğü gibi İbranicede kelimeler üç ünsüz harften oluşan fiillerden türetilir. Fiil kökünün asıl anlamı bu üç ünsüz harf tarafından belirlenir. Bu kökün başına veya sonuna bir takım ünsüz harfler eklenerek isimler türetilir.
İbranicede bileşik fiillere pek rastlanmaz, fiillerde zaman (geçmişte olması, şimdi olması) yerine yapılan işin bitirilmiş ya da bitirilmemiş olması ön plandadır. (Perfectum – Imperfectum)
İbranicede isim çekimleri kaybolmuş olup bunun yerine את edatıyla accusativus (-i hali), -ב ön ekiyle locativus (-de hali), -ל ön ekiyle dativus (-e hali), מן edatı ya da -מ ön ekiyle ablativus (-den hali), שׁל edatıyla ya da –שׁ ön ekiyle de genitivus (-in –un –nin –nun) yapılır.
İsimlerde erkek ve dişi olmak üzere iki tür bulunmaktadır. İsmin tekil, çoğul ve ikil çoğul (dual) olmak üzere üç biçimi bulunur. Eller, ayaklar, gözler, kulaklar, bacaklar gibi çift olan ya da iki nesneden oluşmuş çoğullar ikil çoğul son eki (–aim) ile, ikiden fazla çokluklar ise çoğul son eki (erkek için –im, dişi için –ot) ile yapılır.
İsimlerde olduğu gibi sıfatlarda da erkek ve dişi olmak üzere iki tür bulunur ve bunlar ismin cinsine göre kullanılır. Sayı sıfatlarının da erkek ve dişi biçimleri bulunur.
Ayrıca bakınız
değiştir- Eliezer Ben-Yehuda
- İbrani Alfabesi
- Kenan dilleri
- Samarit İbranicesi
- Yemen İbranicesi
- Zuckermann, Ghil'ad, 2003. Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew12 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Palgrave Macmillan. (ISBN 9781403917232/ISBN 9781403938695)
Notlar
değiştirKaynakça
değiştir
- ^ Sefaradi: [ʕivˈɾit]; Irakî: [ʕibˈriːθ]; Yemenî: [ʕivˈriːθ]; Aşkenazi: [iv'ʀis] ya da [iv'ris] sert telaffuzla [ʔiv'ris] ya da [ʔiv'ʀis]
- ^ "Ibranca". TürkçeBilgi. 7 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2021.
- ^ Gur, Nachman; Haredim, Behadrey. "'Kometz Aleph – Au': How many Hebrew speakers are there in the world?". 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2013.
- ^ a b Sáenz-Badillos, Angel (1993) [1988]. A History of the Hebrew Language. Elwolde, John tarafından çevrildi. Cambridge University Press. ISBN 9780521556347. 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "ASB" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ a b Grenoble, Leonore A.; Whaley, Lindsay J. (2005). Saving Languages: An Introduction to Language Revitalization. Birleşik Krallık: Cambridge University Press. s. 63. ISBN 978-0521016520. 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2017.
Hebrew is cited by Paulston et al. (1993:276) as 'the only true example of language revival.'
- ^ a b Fesperman, Dan (26 Nisan 1998). "Once 'dead' language brings Israel to life Hebrew: After 1,700 years, a revived language becomes a common thread knitting together a nation of immigrants with little in common except religion". The Baltimore Sun. Sun Foreign Staff. 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2017.
- ^ a b c d e f g h Gur 2018.
- ^ "Ethonolgue'da İbranice". 22 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2009.
- ^ "Glottolog 4.3 - Modern Hebrew". glottolog.org. 23 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2020.
- ^ אברהם בן יוסף ,מבוא לתולדות הלשון העברית (Avraham ben-Yosef, Introduction to the History of the Hebrew Language), page 38, אור-עם, Tel-Aviv, 1981.
- ^ Share, David L. (2017). "Learning to Read Hebrew". Verhoeven, Ludo; Perfetti, Charles (Ed.). Learning to Read Across Languages and Writing Systems. Cambridge: Cambridge University Press. s. 156. ISBN 9781107095885. Erişim tarihi: 1 Kasım 2017.
- ^ Fellman, Jack (1973). The Revival of a Classical Tongue: Eliezer Ben Yehuda and the Modern Hebrew Language. Lahey: Mouton. s. 12. ISBN 9789027924957. Erişim tarihi: 1 Kasım 2017.