Svila

Tradicionalna proizvodnja svile
	Nematerijalna svjetska baština
	Afganistan; Azerbejdžan; Iran; Tadžikistan; Turska; Turkmenistan; Uzbekistan
Regija:	Evropa
Godina upisa:	2022.
ID:	01890
Ugroženost:
Poveznica:	UNESCO

Svila je prirodno tekstilno vlakno koje se dobija od čaure svilene bube (Bombyx mori). Potiče iz Kine i nekoliko vekova je bila glavni trgovački adut kineskih dinastija. Svila je uzrok razvitka velikog trgovačkog puta nazvanog Put svile i tako je doprinela i bržem razvijanju međusobno odaljenih civilizacija putem razmene naučno-tehnoloških dostignuća obeju civilizacija (papir, kompas, barut, astronomija, matematika, mehanika, kalendar, itd.).

Tajna svile

Počeci proizvodnje svile datiraju od 6000. do 3000. pne. Zbog velike vrednosti Kinezi su pod pretnjom smrtne kazne čuvali tajnu svile. Grčki filozofi su smatrali da svila raste na drvetu. Proizvodnja svile na zapadu je omogućena tek 552. naše ere, kada su dva nestorijanska monaha prekrijumčarila jajašca svilene bube vizantijskom caru Justinijanu u Carigrad.^[1] Poduhvat, koji ih je mogao stati glave, uspeo je tako što su jajašca sakrili u bambusove štapove.^[2]

Odlike svile

Hemijski sastav sirove svile zavisi od vrste svilene bube, ishrane, klime i drugih uslova gajenja. Svila je otporna na većinu mineralnih kiselina, osim na sumpornu kiselinu. Požuti pod uticajem znoja jer brzo i vrlo dobro upija znoj. Postojana je prema dejstvu mikroorganizama - gljivica i bakterija koje izazivaju intezivnu razgradnju celuloznih vlakana pa se koristi za izradu posteljine.

Svila kao tekstilno vlakno ima vrlo dobre i zdrave kvalitete. Vrlo je prijatna za kožu, odvaja vrućinu ili suvišnu vlagu, ima vrlo veliku nateznu tvrdoću (u istim dimenzijama jača je od čelika, koristi se kod supersoničnih aviona, gume kod profesionalnog biciklizma itd.), imaju veliku rastezljivost (oko 20-25%), čista svila je teško zapaljiva, izolator je i zdrav material jer je anti-alergik.

Nematerijalna svjetska baština

Proizvodnja svile ukorijenjena je u vijekovnoj tradiciji Velikog puta svile. U Azerbejdžanu predstavlja izraz kulturnog identiteta i simbol društvene kohezije, jer je trgovina svilom doprinijela razmjeni kultura i naučnih saznanja unutar države i u okruženju.

Proizvodnja

Vještina uzgoja dudova svilca i odvajanja niti s čahure stara je nekoliko hiljada godina i sačuvala se gotovo nepromijenjena do današnjih dana. Tradicionalna proizvodnja svile za tkanje zasniva se na brizi o svilenim bubama kroz njihov cijeli životni ciklus. Počinje uzgojem stabala duda koja daju lišće za ishranu svilenih buba i njihovoj proizvodnji jaja.^[3]

Oplođena jajašca dudova svilca stavljaju se u inkubatore, a nakon 2 do 3 dana iz njih se izlegu male gusjenice (duge oko 2 mm) koje se odmah hrane svježim dudovim lišćem. Veoma su proždrljive, pojedu goleme količine lišća te tokom 30 do 35 dana narastu do 80-90 mm. Kada gusjenica dostigne potpuni rast, iz dvaju otvora na glavi počinje izlučivati dvostruku nit (fibroinska nit) obavijenu bjelančevinom (sericin). Pravilnim pokretima glave u obliku osmice, gusjenica se obavija tom niti, stvarajući čahuru. Sericin, koji čini oko 25% svilene mase, pritom ima ulogu ljepila te sljepljuje dvije fibroinske niti u jednu čvrstu nit koja na zraku očvrsne. Tako nastaje kompaktna čahura, unutar koje se tokom 14 dana gusjenica preobrazi u leptira. U prirodnom životnom ciklusu razvijeni leptir izlazi iz čahure i reprodukcijski ciklus počinje iznova, dok se kod uzgoja leptiri usmrćuju kako pri izlasku ne bi uništili svilenu nit.^[4]

Vlakna se namotaju iz čahura, predu u svilene niti, čiste i boje. Konci se zatim koriste za izradu različitih vrsta zanatskih proizvoda, uključujući tkanine, tepihe, prostirke i zavjese. Svileni proizvodi su visoko cijenjeni od strane svih društvenih i kulturnih slojeva, a ljudi ih koriste za posebne prilike kao što su vjenčanja, sahrane i porodična okupljanja.

Tradicionalna proizvodnja svile se nalazi na UNESCO-voj Reprezentativoj listi nematerijalnog svjetskog nasleđa čovječanstva kao zajednički element nematerijalnog kulturnog nasleđa u Afganistanu, Azerbejdžanu, Iranu, Tadžikistanu, Turkmenistanu, Turskoj i Uzbekistanu.^[5] Odluku o upisu donio je Međuvladin komitet za očuvanje nematerijalnog kulturnog nasleđa na zasjedanju koje je održano od 28 novembra do 4. decembra 2022. god. u Rabatu, Maroko^[4]

Povezano

Put svile

Izvori

[1] Dr. Patrick Hunt, Stanford University - Krijumčarenje i špijunaža u 6. vijeku nove ere(en)

[2] [1](en)

[3] Povijest i proizvodnja svile

[svila-4] 4,0 ^4,1 UNESCO Tradicionalna proizvodnja svile - ich.unesco.org, Pristupljeno, 17.12.2022(en)

[5] UNESCO: Nematerijalna svjetska baština u Azerbejdžanu(en)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]