Jan van Eyck

Jan van Eyck
Jan van Eyck
Nordijska renesansa
	Čovjek s crvenim turbanom (Autoportret), 1433., tempera i ulje na drvu, 33,3 x 25,8 cm, Nacionalna galerija u Londonu.
Biografske informacije
Rođenje	oko 1390.; Maaseick ili Maastricht, Nizozemska
Smrt	prije 9. rujna 1441.
Praksa	Gent, Den Haag, Brugge
Znamenita djela
	Gentski oltar; Čovjek s crvenim turbanom; Portret Arnolfinijevih
Influencija
	Od Robert Campin, Braća Limbourg;
	Na Hugo van der Goes, Rogier van der Weyden, etc.;

Jan van Eyck (Maaseick ili Maastricht, o. 1390. – Brugge, prije 9. rujna 1441.) je flamanski rano-renesansni (kasnogotički) slikar.

S bratom Hubertom oslikao čuveni gentski oltar. Zapravo Hubert je započeo ovo djelo, ali ga je 1432. završio njegov brat Jan, 10 godina nakon Hubertove smrti. Njemu prepisuju i popularizaciju tehnike uljanog slikarstva, te njeno širenje u Italiji i Europi. Uz brata Huberta, Jan je prvi slikar na europskom sjeveru koji je prevladao srednjovjekovne sheme i stvorio je novi likovni izraz realističnih tendencija.

Biografija i djela

Rođen vjerojatno u flamanskom gradu Maastrichtu, a o njegovom djetinjstvu i školovanju zna se veoma malo.

Od 1420. sa svojim starijim bratom Hubertom slika Gentski oltar. To je spektakularni oltar-poliptih koji se nalazi u crkvi sv. Bavona u Gentu. Na ovom djelu, u okviru tzv. nordijskog slikarstva i njegove srednjovjekovne sakralne sheme, javlja se po prvi put niz novih suvremenih motiva i tema. Čitav apokaliptički prizor kao kompozicija smješten je u prirodni ambijent, u slobodan pejzaž, koji je dat minuciozno, gotovo pendantno veristički (realistično). Likovi svojim rasporedom masa, osobnim karakteriziranjem i snažnim živim bojama (koje do dan danas nisu trebale nikakvog popravka) označavaju početak nove epohe umjetnosti – renesanse.

Od 1422. Jan van Eyck je u službi nizozemskog vojvode Johanna Bavarskog u Den Haagu i kasnije Filipa Dobrog od Burgundije koji ga, posve u stilu talijanskih umjetnika renesanse, šalje u inozemstvo s posebnim misijama. Od 1431. do smrti boravio je u Bruggeu. Tamo radi portrete nedostiživo istančane karakterizacije. To su uglavnom figure u interijerima; likovi su ocrtani izvanredno precizno, oštro, a intimna atmosfera prostorije pokreće umjetnost niz slikara interijera i genre-motiva u 17. st.

Takva slika je i Giovanni Arnolfini sa ženom (1434.), najveće remek-djelo svoga doba. Ovo ulje na platnu je zapravo dokument vjenčanja s potpisom slikara kao svjedoka (Johanes de Eyck fuit hic 1434). Kompozicija je statična, sve je pregledno, stvari postoje kao plastični samostalni oblici, razmješteni u zatvorenom praznom prostoru. Važno je obratiti pažnju na ogledalo u stražnjem dijelu prostorije čime je prostor zaokružen i dobiva novu dimenziju. Oblici su viđeni s druge strane i tako je umjetnik potpuno ovladao prostorom jer se i položaj s kojeg gledalac gleda sliku vidi upravo u tom ogledalu. Eyck tako sjedinjava sve oblike kao što perspektiva sjedinjava sve elemente u djelima Piero della Francesca. Sve je detaljno reproducirano sa bogatim koloritom, harmoničnim i profinjenim prijelazima u tonovima. No to nije puki “isječak iz života”, već svakodnevica uzdignuta do misterija. To je postignuto u raščlanjivanju onoga što već postoji, što je isto tako vrijedno kao i talijanska sinteza stvarnog i idealnog. Van Eyck, kao i Majstor iz Flémallea, prikazuje predmete kao simbole: postelja kao simbol bračne vjernosti, pas - simbol povjerenja, jedna jedina svijeća koja gori u pol bijela dana kao simbol Kristov, izuveni bračni par zato što stoji na svetom tlu braka … Ovo nije “stvarnost” nego uzdizanje onoga što je vidljivo do slike vječnosti, do umjetnosti.

Među ostalim Janovim remekdjelima ističu se: Madona kancelara Rolina; Madona kanonika van der Paele i portreti Muškarac s karanfilom; Zlatar Jan van Leuw. Uporaba uljene boje omogućila mu je profinjene prijelaze u tonovima i bogata i harmonična kolorita, te bolje dočaravanje dubine prostora. Direktno je utjecao na slikarstvo 15. st. na sjeveru Europe i slikare Hugo van der Goesa, Pietera Christusa, Daniel Boutsa i dr. Njegov realizam dao je znatne pobude talijanskom slikarstvu.

Značaj slikarstva Jana van Ajka

Jedan od predvodnika Renesanse
Osnivač nizozemske škole slikarstva
Predstava prostora u perspektivi
Umetnik je posmatrač realnog sveta
Potpuno otsustvo uticaja antičkih uzora (za razliku od umetnosti u Italiji tog vremena)
Njegovo slikarstvo karakterišu blistave boje sa izuzetnim kontrastima svetlo-tamno (tzv. kjaroskuro Chiarosuro)
Zajedno sa Rohir van der Vejdenom, razvio realizam u slikarstvu
- verno slikanje prirode i čoveka
- naglašavanje ljudske individualnosti
- detaljno slikanje pejzaža

Slikarstvo Jan van Ajka, Rober Kampena i Rohir van der Vejdena, puno detalja iz realnog života, označava početak nove epohe slikarstva. Iako se najčešće radi o religioznim temama u kojima treba prikazati koncept natprirodne svetosti, njihove predstave unose duhovnost u prizore bliske svakodnevnom životu.

Tehnika uljanog slikarstva

Sa Van Ajkom u tehnici slikarstva počinje svojevrsna revolucija. Pored tradicionalne tempere i fresko tehnike, prvenstveno je koristio uljane boje. Đorđo Vazari je u Van Ajku video pronalazača uljane tehnike, međutim ona je bila poznata i ranije. Jan van Ajk je bio prvi slikar koji je koristio sikativ i razređivače.

Tehnologija:

Stabilni pigmenti boje se rastvore u biljnom ulju
Podloga za slikanje: platno, drvo ili karton
Prvo se na podlogu nanese osnova (vezivo od gipsa i skroba)
Polagano i detaljno slikanje je moguće samo sa bojama koje se sporo suše
Koriste se četke od svinjske dlake, a za finije detalje od stočne
Odgovarajuće razređivanje boja se postiže mešanjem sa lanenim uljem ili terpentinom

Izbor važnijih dela

Gentski oltar, oko 1425-1435, Katedrala sv. Bavon, Gent
Madona u crkvi, oko 1426, Galerija slika, Berlin
Kardinal Nikolo Albergati, oko 1432, Kunsthistorisches Museum Beč
Portret mladića (Timotej), 1432, Nacionalna galerija, London
Đovani Arnolfini sa suprugom Đovanom Čenami (ili Supružnici Arnolfini), 1434, Nacionalna galerija, London
Madona kancelara Rolena, oko 1435, Luvr, Pariz
Blagovesti, oko 1435, Muzej Tisen-Bornemica, Madrid
„Luka“ Madona, oko 1435, Umetnički institut, Frankfurt
Portret Boduena de Lanoja, oko 1436-1438, Državni muzej, Berlin
Portret Jan de Leva, 1436, Kunsthistorisches Museum, Beč
Madona kanonika Van der Pelea, 1436, Muzej lepih umetnosti, Briž
Margareta van Ajk, 1439, Muzej lepih umetnosti, Briž