Evnomije
Eunomije (Eunomius; † 393) je bio hrišćanski bogoslov i episkop Kizika u Miziji. Zastupao je neoplatonističko učenje o imenima i spoznaji Boga, koje je proglašeno za jeres.
Evnomije je rođen u Dakori, u Kapadokiji, početkom 3. veka. Studirao je bogosloviju u Aleksandriji kod Aetija, gde postaje njegov asistent. Nakon toga, odlaze u Antiohiju, kod Aetijevog prijatelja episkopa Evdoksija, koji ga zaređuje za đakona. Na Evdoksijevu preporuku, oko 360. postaje episkop Kizika u Miziji. [1] Iako su njegovi pogledi u početku prihvaćeni na saboru u Sirmiumu 357. godine, on ubrzo gubi svoj položaj zbog odobravanja stavova Makedonija, episkopa Konstantinopolja, u čijem gradu i sam često boravi. Nakon toga odlazi da živi u Halkidonu odakle je 367. proteran u Mauritaniju, zbog pružanja utočišta pobunjeniku Prokopiju.
Evnomijevo učenje napadaju Vasilije Veliki i njegov brat Grigorije Niski, koji pišu dela pod istim naslovom: „Protiv Evnomija“.[2] NJegovo učenje biva osuđeno na Drugom vaseljenskom saboru u Carigradu 381. godine. Dve godine kasnije, 383. car Teodosije I kažnjava Evnomija zato što nastavlja svoje učenje, proterujući ga u Halmiris (Halmyris) u Maloj Skitiji.[3] Posle toga je ponovo živeo u Halkidonu i Kesariji Kapadokijskoj, iz koje je proteran zbog pisanja protiv Vasilija. Poslednje dane je proveo povučeno u rodnom mestu, na svom porodičnom imanju u Dakori, gde je umro oko 393. godine.
Nakon njegove smrti, većina njegovih spisa je spaljena 398. godine, po naređenju cara Arkadija.[4] Najpoznatije njegovo delo je Apologija. NJegovi komentari „Poslanice Rimljanima“ (koje spominje Sokrat Sholastik) i njegove poslanice nisu sačuvane (koje spominju Filostorgije i Fotije), nisu sačuvane. NJegovo učenje, osuđeno kao evnomijska jeres, je živelo među pristalicama kratko nakon njegove smrti, dok se nije raspalo usled međusobnih podela.
Evnomijevo učenje crkva uglavnom etiketira kao arijanstvo, evnomijstvo ili anomijstvo. Ali neke bitne crte njegovog učenja, koje se mogu rekonstruisati iz sačuvanih fragmenata i argumenata njegovih protivnika, otkrivaju znatno složeniju filozofiju hrišćanskog neoplatonizma.[5]
Evnomije je tvrdio da postoji veza između imena i suštine i da različitost imena odgovara različitosti u suštini predmeta. Prema Evnomiju, imena, odnosno pojmovi, su nam dati i njih je Bog usadio u našu dušu. "Bog je stvorio i odnose, dejstva, i sličnosti" stvari među sobom. On je "usaglasio imena sa svakom od imenovanih stvari, saobrazno sa njihovim zakonima", odnosno suštinama. Na primer, prilikom stvaranja sveta, Bog je izrekao je ime "svetlost", i svetlost se pojavila kao osuštastvenje svoga imena.[6]
Uporedno sa imenima čulnih stvari, mi posedujemo i imena stvari koje dostižemo umom, a koja takođe u sebi nose pojam imenujućeg. To su Božija imena:
- Ime Oca: Postoji jedno ime koje pripada samo Bogu i ne može se primeniti na tvorevinu, a to je "nerođen". Bog, kao "nerođen", "bespočetan, nesložen, neizmenjiv, samo je jedan". I On ne može sebe, nerođenog, da učini rođenim.
- Ime Sina: Postoji jedno ime koje se može primeniti na sina, a ne može na Boga, a to je "rođen". On nije postojao pre svoga rođenja. On je rođen očevom voljom. Tako "um koji spozna u Hrista, ne može se zadržati samo na rođenom Sinu, nego teži ka još uzvišenijem." Hrist je put koji nas vodi spoznaji Boga, on je svetlost koja "ozaruje duhovno oko ljudi da spoznaju svetlost neopisivu".
- Ime Duha: Sveti Duh je sila kojom je Otac nadahnuo Sina.
I Vasilije Veliki i Grigorije Bogoslov videli su u Evnomijevoj teoriji Božijih imena antropomorfizam, nedostojan Božanstva, smatrajući da ne postoji ime koje može da izrazi Božansku realnost.[7] Oni takođe osuđuju razlikovanje Hristove i Božanske suštine, u kojoj vide arijanstvo izvedeno do krajnjih posledica.
U drugoj polovini 4. veka, mnogi kapadokijski bogoslovi su bili uključeni u raspravu o mogućnosti spoznaje Boga.
Evnomije je učio da "čovekov um sagoreva željom za večnim životom", i da je jedini istiniti cilj čovekov spoznaja Boga. Božanska suština je dostupna ljudskom saznanju i Bog od ljudi traži samo jedno, da ga poznaju. "Znam Boga kao što on zna sebe", govorio je Evnomije. Tvrdnju da Boga nije moguće spoznati smatrao je uvodom u bezbožnost.[8]
Grigorije je smatrao da razumom čovek može uvideti postojanje Boga, ali nikako ne može proniknuti u Božiju suštinu, koja mu je nedokučiva. „Boga, šta je on po prirodi i suštini, niko od ljudi nikada nije pronašao i ne nalazi. A to što do nas sada dostiže jeste samo neko tanko izlivanje, slično malom odblesku velike svetlosti.“ Evnomije je smatrao da oni koji zastupaju Božiju nedokučivost, nisu dostojni da se nazovu hrišćanima. "O svojoj suštini Bog ne zna ništa više nego mi; ne može se reći da je ona njemu poznata više, a nama manje".[8]
Evnomije se, i pored neortodoksnih stavova, u teologiji smatra jednim od preteča hrišćanskog neoplatonizma, koji su razvili Maksim Ispovednik i Grigorije Palama.[5] U svom učenju o mogućnostima spoznaje Boga, Evnomije se razlikuje i od Arija, za koga je Božja suština ostajala ipak van granica ljudske spoznaje. Kao preteče Evnomijeve teorije se često navode gnostici 2. veka (Vasilid, Valentin, itd.), koji su takođe učili da je Bog potpuno dostupan ljudskom saznanju.[9]
- ↑ Epitome of the Ecclesiastical History of Philostorgius, knjiga 5, glava 3.
- ↑ R. Popović, Pojmovnik crkvene istorije, Beograd, 2000.
- ↑ Eunomius, Encyclopædia Britannica Eleventh Edition
- ↑ Eunomius, Encyclopædia Britannica[mrtav link]
- ↑ 5,0 5,1 „Lars Tunberg, o teologiji svetog Maksima Ispovednika”. Arhivirano iz originala na datum 2009-10-26. Pristupljeno 2009-10-26.
- ↑ „Archive copy”. Arhivirano iz originala na datum 2008-05-21. Pristupljeno 2008-04-17.
- ↑ „3”. Arhivirano iz originala na datum 2007-09-28. Pristupljeno 2008-04-17.
- ↑ 8,0 8,1 „Несхватљивост Бога”. Arhivirano iz originala na datum 2007-09-28. Pristupljeno 2008-04-17.
- ↑ Avva Justin, Dogmatika