Alexandre Gendebien

Alexandre Joseph Célestin Gendebien (Bergen, 4 mei 1789 - Brussel, 6 december 1869) was een advocaat in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden en in het latere België, waar hij ook minister van Justitie was. Gendebien staat voor sommigen geboekstaafd in de Belgische geschiedenis als de "Vader des Vaderlands" alhoewel anderen hem eerder als een Fransdolle rattachist zagen.

Levensloop

Gendebien was een kleinzoon van advocaat Jean-François Gendebien, die een fortuin had verdiend in de mijnbouw. Hij deed zijn middelbare studies in Doornik, studeerde rechten aan de Rijksuniversiteit Leuven, en werd advocaat aan de balie van Brussel. In die hoedanigheid verdedigde hij de politieke activisten Louis de Potter en François Claes voor het hof van assisen. Hij was een van de felste tegenstanders van koning Willem I der Nederlanden. Alexandre Gendebien, zelfverklaard democraat en republikein, zag als rattachist de Zuidelijke Nederlanden liefst opnieuw een deel van Frankrijk worden, zoals dat tot zijn 25e levensjaar het geval was.

In 1811 trouwde hij in Brussel met Sophie Barthélémy, dochter van Antoine Barthélémy, die hij later in het Nationaal Congres als collega zou hebben en die hem in 1831 als minister van Justitie opvolgde.

Tot 1830 was het huidige grondgebied België (met Nederlands-Limburg en het huidige Groothertogdom Luxemburg) alleen tijdens de enkele maanden van de Verenigde Nederlandse Staten (1790) een zelfstandige staat geweest en was steeds onderdeel geweest van grotere gehelen. Dit was niet anders na 1815 door de oprichting van het (verenigd) Koninkrijk der Nederlanden. Tegen de politiek van koning Willem I groeide de oppositie. Het zogeheten monsterverbond van katholieken en liberalen eiste geen onafhankelijkheid maar meer burgerlijke vrijheden. De idee voor een federaal koninkrijk door terug te keren naar meer zelfstandige entiteiten groeide. Na een koninklijke weigering groeide de idee van een afscheuring.

Rol in de Belgische Revolutie van 1830

Het Voorlopig bewind, van links naar rechts: Gendebien, Jolly, Rogier, De Potter, Van de Weyer, De Coppin, De Mérode, Van der Linden, Van der Linden d'Hooghvorst

De Bergense advocaat Gendebien speelde een belangrijke rol bij de geheimgehouden voorbereiding van de Belgische Revolutie van 1830. Onder zijn leiding en samen met zijn Brusselse collega Sylvain Van de Weyer, ging er een zorgvuldige planning aan vooraf.

Fransgezinde en separatistische jongelui kwamen in augustus 1830 in de Brusselse Muntschouwburg in de ban van een gloedvolle aria "L'amour sacré pour la patrie" uit de opera De Stomme van Portici. Van daaruit veroorzaakten ingehuurde knokploegen straatincidenten die het door Gendebien afgesproken signaal waren voor georganiseerd verzet tegen de regering. Koning Willem I trachtte de opstand te breken door een klein fortuin in te zetten om de officieren, ambtenaren en politici om te kopen. Het regeringsleger kon de straatincidenten van 25 augustus niet doen luwen zonder buitensporig geweld te gebruiken. Dan zette de Brusselse burgerij een eigen militie op, de latere Garde Civique. De revolutionairen infiltreerden in deze burgerwacht en kregen zo de gewapende macht in handen. De wachters haalden de koninklijke Oranjevlaggen uit het straatbeeld en vervingen deze door het zwart-geel-rood, de kleuren van het vroegere hertogdom Brabant.

Na de start van de machtsgreep, onder de bewuste regie van Gendebien en Van de Weyer, kwamen beiden daadwerkelijk in actie. In de nacht van 24 op 25 augustus kwam Gendebien vanuit Frankrijk met een groep medestanders naar Brussel en werd hij lid van het veiligheidscomité dat zich later op 26 september aandiende als het Voorlopig Bewind. Als uitvalsbasis gold de redactie van de liberale oppositiekrant Courrier des Pays-Bas met de vrijmetselaarsloge L'Espérance, die toen ook katholieken als leden telde. Om zo veel mogelijk notabelen aan hun kant te houden letten zij er wel op om de schijn van legaliteit op te houden.

Als lid van het Voorlopig Bewind ging Gendebien weer naar Frankrijk om steun te zoeken en voor te stellen dat koning Lodewijk Filips I van Frankrijk onder een vorm van personele unie ook koning van de Belgen zou worden. De Fransen zorgden voor een koude douche door te verklaren dat aansluiten bij Frankrijk niet aan de orde was. De grootmachten, en met name Groot-Brittannië zouden dit niet aanvaarden, slechts 15 jaar na Waterloo.

Bij de verkiezing van het Nationaal Congres werd Alexandre Gendebien vertegenwoordiger van het arrondissement Bergen (hij was ook in Brussel verkozen), terwijl zijn vader verkozen werd voor Zinnik en zijn broer Jean-Baptiste Gendebien voor Charleroi. Hoewel principieel republikein, stemde hij toch voor de monarchie en ging mee de troon aanbieden aan de Franse prins Lodewijk van Orléans. Het werd opnieuw een weigering.

Organisatie van de nieuwe staat

Onder regent Surlet de Chokier werd Gendebien minister van Justitie in de regering-De Gerlache-Goblet d'Alviella. Hij stichtte de Fransgezinde Association nationale om de orangisten te bestrijden, ook hen die de Belgische troon bij wijze van compromis wilden aanbieden aan de Nederlandse kroonprins Willem. Hij bleef immers voorstander van het 'rattachisme' of 'réunionisme'. Het verslag van de ministerraad van 19 maart 1831 onthult dat zijn eerste gedachte altijd uitgegaan is naar een aansluiting bij Frankrijk, dat hij nog steeds gelooft dat dat de enige manier is om een (Nederlandse) restauratie te vermijden, maar dat het thans zijn plicht is om mee te werken aan de onafhankelijkheid. Hij diende ook als vrijwilliger tijdens de Tiendaagse Veldtocht, toen de Belgische secessie door een Franse troepenmacht werd gered. Hij zorgde ervoor dat het jonge België vers geld los kreeg van Franse banken ten behoeve van een eigen ambtenarij en leger.

Naarmate de revolutie vorderde nam de politieke concurrentie echter toe. De Luikse advocaat Charles Rogier won aan politiek gewicht dankzij zijn militaire achterban. De adel en de vrijgevochten burgerij onderkenden geleidelijk de voordelen van het jonge onafhankelijke België en zetten de revolutie naar hun hand. De gematigden en de centristen wonnen onder Rogier het pleit en de invloed van Gendebien deemsterde weg. Van 1831 tot 1839 bleef hij niettemin zetelen in de Kamer van Volksvertegenwoordigers.

In 1833 kreeg hij het in het parlement aan de stok met de Charles Rogier. De mannen vochten hun ruzie uit met een duel in het Zoniënwoud. Rogier kreeg daarbij een kogel door de wang. De arts raapte twee tanden op en schraapte hagel uit de mond van Rogier.

In 1839 was zijn politieke rol uitgespeeld. De regering benoemde hem tot procureur-generaal bij het Hof van Cassatie, maar hij oefende die functie niet uit. Hij was wel nog volksvertegenwoordiger maar werd geen minister meer. Hij verzette zich fel tegen toegevingen aan Willem I, onder meer tegen het "teruggeven" van de oostelijke delen van Limburg en Luxemburg. Toen het Belgische parlement in 1839 toch het Verdrag van Londen ratificeerde, verliet hij de zaal, roepende: Non, trois cent quatre-vingt mille (380.000) fois non, pour les 380.000 Belges, que vous sacrifiez à la peur (Neen, 380.000 maal neen, voor de 380.000 Belgen die u opoffert aan de angst). Hij nam ontslag maar bleef nog gemeenteraadslid van Brussel (1830-1848), waar hij als hevig franskiljon de verfransingspolitiek sterk ondersteunde. Hij vervulde ook talrijke beheersmandaten in de steenkoolmijnen en andere vennootschappen waar zijn familie aandeelhouder in was.

Op hoge leeftijd werd Gendebien blind. Zijn memoires dicteerde hij aan een kleinzoon.

Hij heeft een standbeeld ontworpen door Charles Van der Stappen op de Frère-Orbansquare in Brussel, recht tegenover het Paleis van de markies van Assche (Raad van State). Het standbeeld werd in 1874 onthuld op het Gerechtsplein en in 1956 naar haar huidige locatie verplaatst.

Publicatie

Aperçus de la part que j’ai prise à la révolution de 1830 (« Mémoires »), 1866-1867

Literatuur

Théodore JUSTE, Alexandre Gendebien, in: Biographie nationale de Belgique, Tome VII, 1880-1883, col. 577-586
Jules GARSOU, Alexandre Gendebien. Sa vie, ses mémoires, Bruxelles, 1930
Helmut GAUS, Alexandre Gendebien en de organisatie van de Belgische revolutie van 1830, Academia Press, Gent, 2007

Voorganger:
nieuw ministerie

Minister van Justitie
1831

Opvolger:
Antoine Barthélemy