Aquitania
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Aquitania (en occitán: Aquitània [akiˈtanjɔ]; en Euskara/basco Akitania; en francés Aquitaine) ye o nombre dato entre a historia a diversas partis d'o sudueste de l'actual Francia. Actualment corresponde con parti d'a rechión francesa de Nueva Aquitania y anteriorment estió una rechión formata por cinco departamentos, 18 districtos, 235 cantons y 2.296 comunas.
| Aquitania Aquitaine Aquitània Akitania | |||||
| Antiga rechión de Francia | |||||
| |||||
 Mapa de situación en Francia | |||||
| Anyos | 1982-2015 | ||||
| Rechión actual | Nueva Aquitania | ||||
| Entidat • Estau |
Antiga rechión Francia
| ||||
| Capital | Bordeus | ||||
| Subdivisions • Districtos • Cantons • Comunas |
18 235 2.296 | ||||
| Departamentos | Dordonya (24) Gironda (33) Landes (40) Òlt y Garona (47) Pireneus Atlanticos (64) | ||||
| Idioma oficial • Atros idiomas |
Francés Basco y Occitán | ||||
| Superficie • Total |
41 309 km² | ||||
| Gubierno • President |
Alain Rousset (dende 1998) | ||||
| Población • Total (2013) • Densidat |
Pos. 6ª 3 316 889 hab. 76,28 hab/km² | ||||
| Chentilicio | Aquitano/a[1] | ||||
| ISO 3166-2 | FR-B | ||||
| Pachina web oficial | |||||
- Iste articlo ye sobre l'antiga rechión francesa d'Aquitania, ta la provincia romana se veiga Galia Aquitania.
A suya población yera de 3.150.890 habitants (2007) en una superficie de 41.309 km², con una densidat de población de 76,28 hab/km².
Etimolochía
editarActualment, a teoría mas estendillata sobre a etimolochía d'Aquitania diz que l'orichen ye a parola en latín aqua (augua en aragonés, y que o suyo nombre sería asinas o país d'as auguas, en razón d'a suya abundancia en recursos hidrolochicos, encara que tamién se relaciona con o nombre d'a ciudat d'Aquæ, que ye l'actual Dacs, en o departamento d'as Landas.
Sindembargo, cal parar cuenta que o toponimo ye prou amanato a o nombre d'os suyos antigos pobladors antes que no i plegasen os romanos, que yeran ditos auscitans, d'a ciudat eponima d'Aush, en l'actual departamento d'o Gers. Antiparte, en ixe nombre ye present a misma radiz que en unatro pueblo prerromano que se trobaba a o sud d'os Perinés, os actuals bascos (eusk- en basco) y mesmo de l'actual ciudat aragonesa de Uesca, estando asinas posible una relación de parentesco entre ixos tres pueblos. No se conoix exactament o sentito u significato d'a radiz eusk- u ausc- (que antiparte ye tamién present en o nombre d'a Gascunya, l'antiga Wasconia medieval.
Historia
editarAquitania prerromana
editarEn os sieglos II y I aC a rechión entre a Garona y os Pireneus yera habitata por una serie de pueblos preindoeuropeus ditos aquitanos, que heban asimilato parte d'a cultura d'os Campos d'Urnas y entre os que s'iban establindo poblacions galas (pueblos celtas).
Cuan Pompeyo tornó ta Roma dimpués d'una guerra civil en Hispania fundó en a muga entre Aquitania y a Gallia Narbonensis a ciudat de Lugdunum Convenarum, en l'actual Saint Bertrand de Comencha, seguntes o modelo d'oppidum y dunum galo. Mientres a conquiesta romana d'a Galia por Chulio César, se deciba asinas a lo territorio a lo sud d'a Garona, habitato por un pueblo de chinetz que o mesmo Chulio César consideraba ibers. O mesmo toponimo puede derivar d'a palabra latina ta chinet: "equites".
Aquitania romana
editar- Se veiga l'articlo prencipal sobre a provincia romana d'Aquitania
O lugartenient de César, Licinio Graso, conquerió Aquitania. Augusto la chusmetió definitivament dimpués de diferents campanyas entre o 37 aC y o 27 aC. En a organización administrativa d'Augusto as mugas d'Aquitania se levoron ta lo Loira y os monts Cevennes, metendo-ie Berry y as rechions altas d'o Macizo Central. As ciudaz importants yeran Avaricum (Burch), Limonum (Piteus), Burdigala (Bordeus) y Elusa (Eusa). A mas gran parte d'o territorio correspondeba a os territorios d'os galos y no pas d'os aquitanos orichinals.
En os zaguers sieglos de dominio romano apareixen chitos de rebelión contra l'autoridat romana, os bagaudas, que nunca no estioron acotolatos de tot. O movimiento bagauda plegó ta o norte d'Hispania dende Aquitania. L'emperador Dioclecián reorganizó l'administración y dividió Aquitania en tres partis: Aquitania Prima (oriental), Aquitania Secunda (occidental) y Novempopulania. A zaguera correspondeba con l'Aquitania prerromana. As capitals d'as tres partes estioron Burch, Bordeus y Eusa (Ausch).
Aquitania en a caita de l'imperio romano
editarEn l'Altera Edat Meya o territorio que se deciba Aquitania yera lo que correspondeba a Aquitania Prima y Aquitania Secunda, sin Novempopulania. Novempopulania yera en poder d'a población menos romanizata, ditos bagaudas y que con o tiempo tamién serán conoixitos chenericament como bascons. O territorio que se dirá Aquitania incluirá a ciudat de Tolosa. Ista Aquitania estió en primerías entregata a los visigodos, que plegoron en o 418; os francos de Clodoveu I en 508 derrotoron a os visigodos y els empentoron ta Hispania.
Aquitania Merovinchia
editarBels bretons aliaus d'os francos s'establioron en a zona d'o río Garona. Dimpués d'a muerte de Clodoveu (511) o reino franco se dividió en cuatre parz seguntes o costumbre franco: Neustria, Austrasia, Borgonya y Aquitania. Aquitania yera a menos chermanizata d'as cuatre.
O sud de Galia, una zona muito romanizata, teneba amás poca influencia franca, fueras d'a cuenca d'a Roina. Os territorios entre a Loira y os Pireneus yeran una especie de protectorau militar franco. Os merovinchios no teneban soque una autoridat nominal sobre Aquitania. Os patricios galorromanos autoctonos, alavez duques como Eudes, Hunaud y Waïfre, son qui dirichen Aquitania de verdat. Os bascons d'a Novempopulania tampoco no yeran chusmesos a garra autoridat franca, pero os merovinchios creyoron a entidat dita Ducau de Wasconia en 601-602; Wasconia será l'orichen d'o toponimo actual Gascunya.
Aquitania carolinchia
editarA invasión musulmana d'Hispania plegó ta Aquitania. O franco Carlos Martel los venció en Piteus, en l'anyo 732. Esta victoria permetió a os francos de chusmeter a vasallache l'Aquitania, pero respetando l'autoridat d'os duques locals. L'emperador Carlos Magno creyó o Reino d'Aquitania ta o suyo fillo Loís lo Piadoso.
Con Carlos Magno s'introducioron poblacions francas ta ocupar puestos en l'administración a lo costato d'os duques locals d'orichen galorromano. Deportó a bels aquitanos de Wasconia ta Borgonya y establió en cuenta d'ellos a burgundios y francos. En o 806 se fixoron as mugas d'o futuro reino d'Aquitania: a Loira, o corso baixo d'o Roine, a Mediterrania y os Pireneus.
Os reis carolinchios que gobernoron Aquitania estioron Pepín I, Pepín II, Carlos lo Nino y Loís lo Tartamudo. Cuan Loís lo Tartamudo fue coronato, en l'anyo 877, o rei d'os francos renunció a mantener a ficción d'un reino d'Aquitania semiindependient porque de feito yera trestallato en muitos prencipatos mas poderosos que a suya monarquía: os condaus de Piteus, la Marche, Santoigne, Perigord, Lemosín, Auvernia, Quercy, Tolosa y o ducau de Gascunya.
O nombre d'Aquitania cayó en desuso, estando substituyiu por atros como "Gascunya" (a lo sud d'a Garona), "Guyena" (a lo norte d'a Garona).
Aquitania como rechión en a Francia moderna
editarRecientment s'ha adoptato decir Aquitania a una rechión d'a Republica Francesa que albarca parti de Gascunya y tot o País Basco francés. Comprende os departamentos de Dordonya, Gironda, Landas, Lot y Garona. A ciudat mas important ye Bordeus.
Referencias
editar- ↑ (an) Diccionario aragonés-castellano-catalán. Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de 2024.
Vinclos externos
editar
Se veigan as imáchens de Commons sobre Aquitania.- (fr) Pachina web oficial d'a rechión d'Aquitania.
- (fr) Pachina web oficial d'o Consello d'Aquitania.
- (fr) Pachina web oficial de Turismo en Aquitania.
