Anna Neethling-Pohl

Nota: Moet nie verwar word met Anna Elizabeth Pohl ('n sangeres) nie.

Anna Neethling-Pohl (gebore Anna Servasina Pohl; 24 Desember 1906 – 14 Augustus 1992) was 'n Afrikaanse aktrise en skrywer wat op die verhoog en in rolprente opgetree het. Sy lewer ook skryfwerk onder die skuilname A.P. Niehaus en Wynand du Preez. Saam met W.A. de Klerk skryf sy die briefroman Van Willem en San onder die skuilnaam Anna Heymans. Sy het in meer as 50 verhoogproduksies en hoofrolle opgetree, en sewe van Shakespeare se dramas in Afrikaans vertaal. Sy het ook verskeie romans gepubliseer waarvoor sy die Langenhoven-prys in 1926 en die Vaderland-prys in 1937 ontvang het. In 1948 ontvang sy 'n Erepenning vir Toneelspel van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns.

Anna Neethling-Pohl
Anna Neethling-Pohl as Lady Macbeth en André Huguenet as Macbeth. Dit is in Johannesburg op die planke gebring onder regie van Gwen Ffrancon-Davies.
Geboortenaam	Anna Servasina Pohl
Geboorte	24 Desember 1906 Graaff-Reinet
Sterfte	14 Augustus 1992 (op 85) Bloemfontein
Nasionaliteit	Suid-Afrikaner
Beroep(e)	Aktrise
Toekennings	Langenhoven-prys (1926) Vaderland-prys (1937) Erepenning vir Toneelkuns (1948)
Internet-rolprentdatabasis-profiel

Gert van den Bergh, Paula Styger, Pierre de Wet en Anna Neethling-Pohl in 'n toneel uit Sita se Die Goeie ou tyd (1944).

Biografie

Vroeë lewe en herkoms

Anna Servasina Pohl is op 24 Desember 1906 op Graaff-Reinet as die oudste van vier kinders gebore. Voor haar is tweeling seuns gebore, maar hulle het slegs ’n paar dae gelewe. Haar broer en susters is die komponis Jan Luyt Pohl, die dramaregisseur Gertruide Isabella Reinet (Truida) Pohl, wat met N.P. van Wyk Louw getroud is, en Sophia Maria (Snaps) Pohl, wat later met ds. W.F. Huyzers getroud is.

Die stamvader van die Pohls in Suid-Afrika is Carl Friedrich Pohl, wat in 1787 vanuit Schivelbein in Pommere na Suid-Afrika geëmigreer en hom in Grahamstad gevestig het, waar hy op 13 Mei 1841 oorlede is. Die boekhouer en latere makelaar en afslaer Peter Huntley Carlisle (Pieter) Pohl is haar vader, wat ook bekendheid verwerf met sy entoesiastiese ondersteuning en bevordering van die amateur toneel. Haar moeder, Evelyn Maud Luyt, is die oudste van agt kinders wat wees gelaat is toe hulle ouers skielik oorlede is en sy in ’n klooster grootword. Haar vader word teen die einde van die Anglo-Boereoorlog deur die Britse soldate gevang en as krygsgevangene na Trichinopoli in Indië gestuur. Met sy terugkeer is hy en Anna se moeder in Julie 1903 op Middelburg in die Kaap getroud en hulle vestig hulle daarna op Graaff-Reinet. Haar moeder is oorlede tydens die Groot griepepidemie van Oktober 1918 en die baba wat sy verwag het is doodgebore. Twee jaar na haar dood trou haar vader met Johanna le Roux en twee seuns (Pieter le Roux en Friedrich Wilhelm) word uit hierdie huwelik gebore. Haar vader is in 1964 na sy negentigste verjaarsdag oorlede.

Opleiding

Anna se laerskoolopleiding begin by die Engelsmediumskool op Graaff-Reinet, maar sy verander van skool wanneer Anna Grobbelaar ’n eenmanskooltjie in Afrikaans begin. Wanneer Anna Grobbelaar nie meer die skool kan behartig nie, gaan sy na die regeringskool. In 1923 matrikuleer sy aan die Hoër Volkskool op die dorp en die volgende jaar begin sy haar naskoolse opleiding aan die Universiteit van Stellenbosch, waar sy aan die begin van 1927 ’n B.A.-graad behaal met Geskiedenis en Aardrykskunde as hoofvakke. Haar medestudente op Stellenbosch sluit in die skrywers Mikro, Anna de Villiers, E.A. Schlengemann en Anna Rothmann, terwyl sy klasloop by onder andere J.F.W. Grosskopf, S.F.N. Gie, E.C. Pienaar en F.E.J. Malherbe.

Loopbaan as onderwyser

Van Julie tot Desember 1927 hou sy skool aan die Oranje-Meisieskool op Bloemfontein, waarna sy in 1928 dosent word by die Opleidingskollege op Graaff-Reinet. In 1929 gaan sy in Pretoria na die Transvaalse Universiteitskollege, waar sy die Hoër Onderwysdiploma met onderskeiding verwerf. Sy trou in 1930 met dr. Johann Christiaan (Chris) Neethling en hou dan vir ’n tyd skool in Pretoria. Haar man word aangestel as sekretaris van die Koringraad en hulle verhuis na Malmesbury in 1931, waar hulle dogter Linda op 10 Maart 1931 gebore is. Daarna trek hulle na Vredehoek in Kaapstad, waar N.P. van Wyk Louw en sy eggenote Joan hulle bure is. Haar man verloor dan sy werk by die Koringraad en gaan na die Transvaal, terwyl sy noodgedwonge weer skoolhou, hierdie keer vir ses maande op Gordonsbaai, waarna sy by haar man op Krugersdorp aansluit. Hier doen sy sekretariële werk terwyl haar man met assuransie werk. Na ’n paar maande word haar man aangestel by die afdeling Ekonomie en Markte in die Staatsdiens en hulle trek terug na Pretoria.

Betrokkenheid by die Ossewa-brandwag

Sy en haar man word lede van die Ossewa-Brandwag (OB), wat hewig gekant is teen die deelname van Suid-Afrika aan die Tweede Wêreldoorlog. Haar man word bevorder tot generaal in die OB. Tydens die oorlog word staatsamptenare verbied om lid te wees van die OB en hy word dan op 14 Februarie 1942 in hegtenis geneem vanweë sy verbintenis met hierdie organisasie. Anna word daarna gedwing om haar pos by ’n Engelse kerkskool te bedank, waarna sy ’n ruk by die Padvervoerraad gaan werk. Haar man word vir maande aangehou sonder verhoor en wanneer die verhoor op 2 Junie 1942 begin, is dit slegs die begin van ’n lang en uitgerekte hofgeding. Ten spyte daarvan dat daar geen sterk getuienis teen hom was nie, word hy in Maart 1943 na die Koffiefontein-interneringskamp gestuur. Die tyd van haar man se gevangeskap is moeilike jare, waarin sy telkens finansiële probleme ondervind. Die Ossewa-Brandwag betaal die premies op haar man se assuransie-polisse en help haar ook soms met ander benodighede. Die toneelreise sorg ook vir ’n gereelde inkomste, maar wanneer dit verby is, moet sy met ongereelde private Afrikaans klasse vir anderstaliges die mas probeer opkom. Haar man word na drie jaar in die interneringskamp vrygelaat, maar hulle skei kort daarna in 1944.

Werk by die SAUK en begin van loopbaan as aktrise

Vroeg in 1945 begin sy in Johannesburg werk vir die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie (SAUK), waar sy omroepster is en Afrikaanse programme vervaardig en sy is eindelik vir 21 jaar aan hierdie organisasie verbonde. Haar werkgewer is tegemoetkomend teenoor haar ander belangstellings en laat haar toe om verskeie dramas op te voer, te regisseer en op toneelreise te gaan. Onder andere het sy in hierdie tyd ’n noue werkverhouding met André Huguenet. In Januarie 1947 word sy lid van ’n sub-komitee van die Nasionale Raad vir Volwasse Onderwys, wat die rol van die teater in volwasse onderwys ondersoek. Hulle verslag lei eindelik tot die stigting van die Nasionale Toneelorganisasie (NTO), waarvan sy ’n lid van die eerste raad is.

Reise

In 1948 onderneem sy ’n konserttoer deur Holland en België en besoek ook Engeland en Ierland in 1949. Sy is kort voor hierdie reis met die Portugees Jaoa Henrique Ulrich getroud, met wie sy haar in België sou verenig, maar kort voor haar vertrek vind sy uit dat hy in die tronk is vir bedrog. Hulle skei dus na minder as ’n maand van getroude lewe. Oorsee werk sy by die uitsaaidiens in Brussel, Hilversum, Dublin en Londen.

Terugkeer na Suid-Afrika en werk as akademikus

By haar terugkeer neem sy vanaf 1 Januarie 1950 die Vrouerubriek waar vir die SAUK. Met die Van Riebeeckfees van 1952 is sy in beheer van die groot optog wat die drie eeue geskiedenis moes voorstel en reis sy regdeur die land om dorpe se samewerking te verkry. Aan die einde van 1964 bedank sy by die SAUK en word in Januarie 1965 professor in Drama aan die Universiteit van Pretoria, ’n pos wat sy tot 1971 beklee. Sy lewer haar intreerede in 1966 onder die titel Die akteur en sy rol in sy gemeenskap. Van haar studente was George Ballot, Lerina Erasmus, Katinka Heyns, Tobie Cronjé, Sandra Prinsloo en Trudie Taljaard.

Na haar uittrede hou sy haar besig met vryskut toneel- en radiowerk, as aktrise en as regisseur. Sy is op 14 Augustus 1992 in Bloemfontein aan kanker oorlede.

Loopbaan as aktrise

In haar loopbaan tree sy as aktrise in meer as vyftig toneelstukke op en sy was regisseur van byna sestig. Haar pa is baie betrokke by gemeenskapsteater as toneelspeler en regisseur en onder sy leiding maak sy reeds op sesjarige ouderdom in Graaff-Reinet haar debuut op die verhoog. Op 17-jarige ouderdom vertolk sy in 1923 ’n rol in Die laaste van die takhare van C.J. Langenhoven.

Op universiteit is sy aktiewe lid van die Drama Komitee van die Unie-Debatsvereniging en tree sy op in opvoerings van onder andere Lentewolken van Herman Roelvink (1925), Koringboere van D.F. Malherbe (1926), The master builder van Henrik Ibsen (1926) en Candida van George Bernard Shaw (1927).

In Kaapstad in die dertigerjare raak sy aktief betrokke by die amateurtoneel en help in 1934 om die Kaapstadse Afrikaanse Toneelvereniging (KAT) te stig. Sy is saam met H.A. en Queenie Fagan, A.M. Viljoen, Boerneef, M.I. Murray, Herman Rooseboom, N.P. van Wyk Louw en Jacques Malan die eerste bestuurslede. Die doel van KAT is om Afrikaanse toneel deur opvoerings, besprekings en vertalings te bevorder, ’n toneelbiblioteek en ’n teater met die nodige fasiliteite op te rig en die Afrikaanse Eisteddfod te ondersteun. Vir KAT speel sy onder andere ’n rol in die opvoering van Hantie kom huis toe van P.W.S. Schumann.

In Pretoria help sy in 1935 met die stigting van die Volksteater, eers bekend as die Ons Teatertjie-toneelgroep, wat verskeie toere deur die land onderneem. Vir hulle speel sy in negentien opvoerings tussen 1936 en 1942. In 1937 vertrek sy saam met die Afrikaanse Studentebond onder leiding van P.J. Nienaber op ’n reis na Europa om eerstehandse ondervinding van die toneelkuns in Duitsland, België en Nederland op te doen en hou ook voordragte van Afrikaanse poësie in België en Nederland. By haar terugkoms voer sy in Desember 1938 Die dieper reg van N.P. van Wyk Louw op ten tye van die hoeksteenlegging van die Voortrekkermonument.

Sy gebruik die verhoognaam Anna Neethling-Pohl om sodoende verwarring met die sopraan Anna-Elizabeth Pohl te voorkom. In 1941 begin sy die kortstondige Kinderteater vir Volksteater, waarin sy kinders gebruik om self deur improvisering hulle eie dramas te skep, terwyl sy ook ’n jaarlikse Kersspel skep.

Gedurende die oorlogsjare gaan sy vir die eerste keer op beroepstoneelreise saam met die Pierre de Wet-geselskap, eers met die drama Pinkie en daarna met ’n program eenbedrywe, wat W.A. de Klerk se Ontvlugting ingesluit het. Wanneer hierdie eenbedryf later gepubliseer word in De Klerk se bundel Drie vroue, dra hy dit aan Anna op. Sy vertolk ook een van die hoofrolle in die rolprent Die lig van ’n eeu, met die skrywer Sangiro as regisseur. Die rolprent is gemaak vir die eeufeesviering van die N.G. Kerk van Transvaal en bestaan uit ’n dramatiese voorstelling van die geskiedenis van ’n Afrikaanse familie oor drie geslagte. Haar toneelspel word reeds vroeg raakgesien en bekroon en sy verower die Langenhoven-prys in 1926 en die Vaderland-prys in 1937. Hierna verwerf sy verskeie ander toekennings, onder andere die Gallery Club Award in 1964 vir haar rol in Die lewe wat ek jou gegee het van Luigi Pirandello en in 1965 vir dieselfde drama die eerste Drie Blare-prys as beste speelster.

Van haar talle optredes op die verhoog sluit in Henrik Ibsen se Boumeester (1935), J.F.W. Grosskopf se In die wagkamer (1936), H.A. Fagan se Rooibruin blare en Ousus (1936), P.W.S. Schumann se Katrina (1937), Sophokles se Koning Oidipus (1938), C. Louis Leipoldt se Die laaste aand (1940), Friedrich Schiller se Maria Stuart (1941), H.A. Fagan se Lenie (1941), J.F.W. Grosskopf se Legende (1942), Maurice Maeterlinck se Monna Vanna (1942) en Suster Beatrys (1943), Pinkie van Pierre de Wet (1944), W.A. de Klerk se Ontvlugting (1944), Euripides se Die vroue van Troje (1945), Shakespeare se Hamlet (1947, Gif en oujongnooiens van Joseph Kesselring (1948), Macbeth van Shakespeare (1950), Periandros van Korinthe van D.J. Opperman (956), N.P. van Wyk Louw se Germanicus (1957), Friedrich Dürrenmatt se Die besoek van die ou dame (1962), Luigi Pirandello se Die lewe wat ek jou gegee het (1964), Elektra van Sophokles (1965), Die pluimsaad waai ver van N.P. van Wyk Louw (1966) en Harold and Maude van Colin Higgins in 1986 in Windhoek vir SWARUK.

Sy behartig die regie van verskeie opvoerings, waaronder Terwyl daar basaar gehou word van Marie Linde (1936), Die dieper reg van N.P. van Wyk Louw (1938), Fritz Steyn se Die wildsboudjie (1940), Friedrich Schiller se Maria Stuart (1941), Hamlet van Shakespeare (1947), W.A. de Klerk se Nag het die wind gebring (1948), Periandros van Korinthe van D.J. Opperman (1956), Ferenc Molnar se Gekonkel in die nag (1956) en Die koopman van Venesië van Shakespeare (1969).

Hoewel rolprente nie haar gunsteling medium was nie, maak sy haar debuut in 1938 in hierdie genre met Die bou van ons nasie en vertolk daarna rolle in ’n aantal rolprente, insluitende Die lig van ’n eeu, Daar doer in die stad, Huis op horings, Majuba: Heuwel van duiwe, Die Voortrekkers, Môre môre, Dit was aand en dit was môre en Elsa se geheim. Met die koms van televisie maak sy ook haar buiging in hierdie medium.

Skryfwerk

Onder die skrywersnaam A.P. Niehaus skryf sy die sketsbundel Ken u haar? en die jeugverhale cum liefdesromans Skewe potte (waarin die lotgevalle van verskeie families op die dorpie Gruisdorp die onderwerp is) en Die susters Dupont (wat die drie susters Dupont se lewens volg nadat hulle vroeg hulle moeder en daarna hulle vader verloor).

My liewe Magda is ’n dagboekroman waarin die eensame Lena Wium haar bestaansrede in haar dogter, Magda, vind. In ’n lang brief wat op dagboekaantekeninge gegrond is, vertel sy van haar ongelukkige huwelik en ander teenslae, wat haar as mens gevorm het tot wat sy is. Dit is ’n verhaal van die strewe na liefde, verydeling en teenslae, boetedoening oor foute wat gemaak is en eindelik geestelike oorwinning.

Van Willem en San, wat sy saam met W.A. de Klerk skryf onder die gesamentlike skrywersnaam Anna Heymans, vertel ’n liefdesverhaal in briefvorm. In hierdie roman word die verhaal ontbloot uit die twee karakters se briewe aan mekaar, wat uiteraard tegelykertyd twee perspektiewe bied. Die roman beeld die groei uit van een tot selfaanvaarding en geloof; hoe twee mense van mekaar wegdryf op fisiese gebied (wanneer een voor verleiding swig) sowel as geestelike gebied en hoe hulle mekaar weer vind juis as gevolg van die geestelike groei by een.

Dankbaar die uwe is haar outobiografie, terwyl Vader ek kry koud die biografie van haar vader Pieter Pohl is.

Van haar skryfwerk word ook in versamelbundels opgeneem, waaronder Ons noem hom Wyk (’n skets oor N.P. van Wyk Louw) in Dames 17 onder redaksie van C.J.M. Nienaber en Ken u haar? in Flitse.

Onder die skuilnaam Wynand du Preez skryf sy artikels en stories vir die tydskrif Dagbreek, asook in 1940 ’n ongepubliseerde drama Dagbreek. Saam met die sanger Jannie du Toit skryf sy ook ’n musikale weergawe van C.J. Langenhoven se Loeloeraai, wat in 1985 by die Universiteit van Pretoria opgevoer word.

Sy is ook aktief as vertaler en twee van die sewe Shakespearedramas wat sy vertaal word in boekvorm uitgegee, naamlik Julius Caesar en Othello. Die vertaling van Julius Caesar word op 20 November 1964 en weer op 23 Julie 1965 deur die Afrikaanse Radiodiens van die SAUK uitgesaai. Sy vertaal ook Coriolanus, Die koopman van Venesië, Die storm, Antonius en Cleopatra en Die wintersprokie. Haar vertaling van 25 Shakespeare-sonnette in Afrikaans word gepubliseer. Vir opvoering in 1943 vertaal sy Maurice Maeterlinck se Suster Beatrys.

Eerbewyse

Die Akademie vir Wetenskap en Kuns ken in 1947 ’n Erepenning aan haar toe vir Toneelkuns. Die Universiteit van Pretoria vereer haar in 1986 met die Laureata Toekenning, die hoogste toekenning wat aan alumni van hierdie universiteit gemaak word. In 1988 kry sy die Toastmasters se Communication and Leadership Award. In 2006 word ’n spesiale feesgeleentheid deur die Erfenisstigting in die Senotaafsaal van die Voortrekkermuseum gehou om haar eeufees te vier. Verskeie kunstenaars tree by hierdie geleentheid op. Die dramaturg Schalk Schoombie skryf ’n drama oor haar lewe, Liefde, Anna, wat in 2012 by die Aardklop Kunstefees op Potchefstroom debuteer.

Filmografie

As aktrise:

• Bou van ’n Nasie, 1938
• Lig van 'n Eeu, 1942
• Daar Doer in die Stad, 1954 as Hans se moeder
• Doodkry is Min, 1961
• Huis op Horings, 1963
• Majuba: Heuwel van Duiwe, 1968 as Katryn Du Toit
• Die Voortrekkers, 1973
• Dit was Aand en dit was Môre, 1978
• Elsa se Geheim, 1979
• Die Goue Kring, 1982

As regisseur:

• Afspraak in die Kalahari, 1973

Publikasies

Werke uit haar pen sluit in:

Jaar	Naam van publikasie
1946	Skewe potte (A.P. Niehaus) Die susters Dupont (A.P. Niehaus)
1947	Van Willem en San (saam met W.A. de Klerk, onder die naam Anna Heymans)
1950	My liewe Magda (A.P. Niehaus) Ken u haar? (A.P. Niehaus)
1974	Dankbaar die uwe
1984	Vader ek kry koud

Sien ook

• Lys van bekende Suid-Afrikaners

Bronnelys

Boeke

• Flitse. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Tweede uitgawe. Eerste druk. 1965.
• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk. Derde hersiene uitgawe. Tweede druk. 1964.
• Aucamp, Hennie: Bly te kenne. Tafelberg Uitgewers Bpk. Kaapstad. Eerste uitgawe. 2001.
• Botha, Elize: Prosakroniek. Tafelberg Uitgewers Bpk. Kaapstad. Eerste uitgawe. 1987.
• Dekker, G.: Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk. Kaapstad. Elfde druk. 1970.
• Kannemeyer, J.C.: Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad. Tweede druk. 1984.
• Kannemeyer, J.C.: Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe. Eerste druk. 1983.
• Kannemeyer, J.C.: Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe. 2005.
• Minnaar-Vos, Anna: Die spel gaan voort. Tafelberg Uitgewers Beperk. Kaapstad. 1969.
• Nienaber, P.J.; Senekal, J.H en Bothma, T.C.: Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Tweede hersiene uitgawe. 1963.
• Nienaber, P.J.: Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe. 1969.
• Steyn, J.C.: Van Wyk Louw: ’n Lewensverhaal Deel I. Tafelberg Uitgewers Beperk. Eerste uitgawe. 1998.
• Van Coller, H.P. (red.): Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe. 1999.

Tydskrifte en koerante

• Fitzpatrick, Marida. Formidabele koningin van drama en passie. By, 9 Desember 2006
• Koekemoer, Marthinus. Feestelike eer vir groot toneelgees. Rapport, 19 November 2006
• Marx, Liesl. Anna Neethling-Pohl: enkele hoogtepunte. Beeld, 4 September 2012